1. адзначце від складанага сказа, у якім граматычныя часткі звязаны пры дапамозе злучальных злучнікаў: 1) складаназалежны; 2) складаназлучаны; 3) бяззлучнікавы; 4) ускладнены; 5) двухсастаўны.
2. адзначце злучники якия могут зьяуляцца сродками сувязи частак складаназалежнага сказа. 1) затое, 2) каб. 3) быццам, 4) як-так. 5) не то-не то.
Як шмат розных сэнсаў, значэнняў, эмоцый можа змяшчаць адно – адзінае слова! Якой невычэрпнай, не жнай сілай яно валодае! Але толькі ад нас залежыць, у якое рэчышча накіраваць гэтую сілу. Бо словам можна нанесці непапраўную шкоду, крыўду, выклікаць раздражненне і злосць або прынесці велізарную карысць, падарыць радасць і добры настрой.
Кожны дзень мы маем зносіны з многімі людзьмі. Але ці заўсёды мы задумваемся над тым, што менавіта мы гаворым, якія словы вымаўляем, што заключаецца ў нашых словах для іншага чалавека ? Вядома ж, не заўсёды. Усе мы схільныя моцнаму ўплыву настрою, самаадчування, тых ці іншых жыццёвых сітуацый і абставінаў. І бывае, што, размаўляючы з іншымі людзьмі і адказваючы на іх пытанні, звароты, мы кідаем ім у адказ першыя прыйшоўшыя на розум словы. Слова, калі яно сказана, ужо не вернеш назад.
Як часта бывае, што, зусім таго не жадаючы, мы крыўдзім блізкіх і дарагіх нам людзей. I толькі таму, што з гарачкі сказалі нейкае грубае, непрыемнае, крыўднае слова. Некалькі слоў – і разрываецца сяброўства, узнікае неразуменне, недавер, крыўда. « Ды хіба я хацеў яго пакрыўдзіць ? – Здзіўляемся мы пасля. – Я не гэта меў на ўвазе! » Але час сышоў, словы сказаныя, і часта бывае ўжо шмат чаго не выправіць. «Я не так выказаўся » , гэта значыць сказаў не тое слова – а ў суразмоўцы без усякай, здавалася б, на тое прычыны надоўга сапсаваўся настрой. Мы пакрыўдзілі чалавека, ўсялілі ў яго душу сум, злосць, негатыўныя эмоцыі. А ці варта было ?
Наколькі прыемна бывае сустрэць чалавека, які заўсёды настроены станоўча, ад якога заўсёды чуеш прыемныя, добрыя словы, як бы ні было сумна ў яго на душы, як бы ні хацелася яму ў гэты момант пабыць аднаму, пазбегнуць зносін. Але ж усе мы жывем у грамадстве і павінны ўмець жыць і гаварыць прыгожа. Напрыклад, мы прыйшлі ў госці да аднаго, а ў яго ў гэты момант нейкія непрыемнасці, ён усё роўна сябе адчувае ці ў яго проста дрэнны настрой. Мы можам, вядома, знервавацца самі, разгарнуцца і сысці, пакінуўшы аднаго сам – насам са сваімі праблемамі. Але можам – і павінны – паступіць па -іншаму.
Мы можам падзяліць з ім яго клопаты, сказаць некалькі прыемных, бадзёрых слоў, спакойна абмеркаваць сітуацыю, якая склалася. У большасці выпадкаў ўжо гэтым мы вельмі дапаможам чалавеку. Добрымі словамі можна парадаваць, прагнаць дрэнны настрой, развеяць сумнеў і няўпэўненасць. А радасць, падораная іншаму, ўдвая вяртаецца да нас саміх. І вось ужо больш за вясёлых, ветлых, шчаслівых людзей ! Да тых, хто часцей кажа прыемныя, добрыя, добрыя словы, заўсёды цягнуцца навакольныя. У ветлых людзей нашмат больш сяброў – сапраўдных, гатовых у любы момант прыйсці на дапамогу, сказаць добрае адказнае слова, падтрымаць сябра і развеяць дрэнны настрой. Такім людзям жывецца нашмат лягчэй, радасней, цікавей.
Мы часта кажам адзін аднаму: «Усяго добрага » , « Поспехаў » , « Жадаю дабра і шчасця». І гэта не простая праява ветлівасці, у гэтых словах мы выказваем сваю чалавечую сутнасць, уменне з разуменнем і па – добраму ставіцца да навакольных. Вялікая добрая сіла заключана ў такіх словах, як «добры дзень», «добры вечр». Прамаўляючы іх, мы ад усяго сэрца жадаем людзям здароўя і дабра. А значыць, чым часцей мы іх вымаўляем, тым больш радасці і дабрыні з’яўляецца вакол. Добрыя пажаданні жывуць у душы таго, хто ўмее аддаваць сілы сваёй душы іншым людзям. Мы кажам: «Дзякуй»,«Дзякую». Дзякаваць – значыць рабіць дабро, дарыць карысць. І справа нават не ў тым, каб умець прамаўляць гэтыя словы ў патрэбны момант, а ў тым, каб рухамі самой душы адказваць на дабро, якое зрабілі табе іншыя людзі.
Мне часта здаецца, што з дапамогай добрых, ветлівых, шчырых слоў можна было б пазбегнуць многіх непрыемных сітуацый у жыцці, прадухіліць драмы і трагедыі, зрабіць жыццё святлей, прыемней, прыгажэй і больш шчаслівы , калі б усе людзі на зямлі перад тым, як сказаць якое – небудзь рэзкае слова літаральна на некалькі секунд задумаліся – а апраўданне. Ці гэтая рэзкасць, не прычыніць ці грубасць незаслужаную крыўду чалавеку? Калі б кожны з нас часам ставіў на шалі хвіліннае задавальненне ад рэзкасці, здзеку, цынічных выказванняў і тыя наступствы, якія можа выклікаць такія паводзіны, то негатыўны ўплыў, якія акажа неабдуманая фраза на далейшыя адносіны з людзьмі, на ўнутраны стан – і суразмоўцы і сваё ўласнае, то вельмі многія непрыемныя і грубыя словы ніколі б не былі сказаны. Таму кажыце людзі, кажыце самыя добрыя словы.
Прыслоўе.
Прыслоўе — нязьменная часьціна мовы, абазначае прыкмету дзеяньня, стану альбо якасьці.
Прыклады прыслоўяў:
мейсцанаверсе, уперадзе, сьпераду, управа, справа, улева, зьлева, унізе, пасярэдзіне, ззаду, дзе, тут, там, усюды, недзе, нiдзе, куды, сюды, туды, сяды-тады, нiкуды, некуды, побач, супраць, паблізу, наперадзе, навокал, далёкачасукалі, потым, тады, калісьцi, нiколi, зараз, цяпер, ужо, сёньня, сёлета, летась, залетась, налета, неўзадаўжкіколькасьцiколькi, столькi, гэтулькi, некалькi, нiколькi, вельмi, надта, досыць, шмат, двойчы, аднойчы, дашчэнтупрычыны i мэтычаму, чамусьцi, навошта, затым, таму, знарок, зьнячэўку дзеяньняяк, таксама, гэтак, усяляк, iнакш, па-мойму, неяк, абы-як, сяк-так, раптам, нарэшце, памалу, пакрысе, зноў, навогул, штораз, штогод, часам, разам, лацьвей, якраз, уздоўж, ушыр, утоўшч
!1) Каб узмацніць дзеяньне, у беларускай мове ўжываюцца выразы, якія складаюцца зь дзеяслова й прыслоўя, што ўтворана ад гэтага ж дзеяслова прасіць, бегма бегчы, лежма ляжаць, крычма крычаць, лётма ляцець.
2) У гутарцы характэрна ўжываньне прыслоўяў з займеньнікам што: праўда што, дзіва што, дарма што, хіба што, бадай што.