8. Складзіце самастойна або выпішыце з мастацкага твора, які вывучаеце на ўроках беларускай літаратуры, бяззлучнікавыя складаныя сказы з
рознымі сэнсава-граматычнымі адносінамі паміж часткамі. Назавіце гэтыя
адносіны. Растлумачце пастаноўку знакаў прыпынку ў сказах. Пабудуйце
схемы сказаў.
Ішоў дзед лесам, а за ім бегла собачка. Ішоў дзед, ішоў, ды і першы раз кінуў рукавічкамі. Вось бяжыць мышка, улезла ў гэтую рукавічкамі і кажа:
- Тут я буду жыць.
А ў гэты час жаба - прыг-прыг! - пытаецца:
- Хто, хто ў рукавічкамі жыве?
- Мышка - поскребушка. А ты хто?
- А я жаба - попрыгушка. Пусці і мяне!
- Ідзі.
Вось іх ужо двое. Бяжыць зайчык. Падбег да рукавічкі, пытаецца:
- Хто, хто ў рукавічкамі жыве?
- Мышка - поскребушка, жаба - попрыгушка. А ты хто?
- А я зайчык - побегайчик. Пусціце і мяне!
- Ідзі.
Вось іх ужо трое. Бяжыць лісічка:
- Хто, хто ў рукавічкамі жыве?
- Мышка - поскребушка, жаба - попрыгушка ды зайчык - побегайчик. А ты хто?
-А я лісічка-сястрычка. Пусціце і мяне!
Вось іх ужо чацвёра сядзіць. Зірк, бяжыць ваўчок - і таксама да рукавічкі, ды і пытаецца:
- Хто, хто ў рукавічкамі жыве?
- Мышка - поскребушка, жаба - попрыгушка, зайчык - побегайчик ды лісічка-сястрычка. А ты хто?
- А я ваўчок - шэры бачок. Пусціце і мяне!
- Ну ідзі!
Улез і гэты. Ужо стала іх пяцёра. Адкуль ні вазьміся, брыдзе кабан:
- Хро-хро-хро, хто ў рукавічкамі жыве?
- Мышка - поскребушка, жаба - попрыгушка, зайчык - побегайчик, лісічка-сястрычка ды ваўчок - шэры бачок. А ты хто?
- А я кабан - клыкан. Пусціце і мяне!
Вось бяда, усім у рукавічкамі паляванне.
- Табе і ня ўлезьці!
- Як-небудзь ўлез, пусціце!
- Ну, што ж з табой зробіш, лезь!
Улез і гэты. Ужо іх шасцёра. І так ім цесна, што не павярнуцца! А тут затрашчала сучча: вылазіць мядзведзь і таксама да рукавічкі падыходзіць, раве:
- Хто, хто ў рукавічкамі жыве?
- Мышка - поскребушка, жаба - попрыгушка, зайчык - побегайчик, лісічка-сястрычка, ваўчок - шэры бачок ды кабан - клыкан. А ты хто?
- Гу-гу-гу, вас тут зашмат! А я медведюшка - бацюшка. Пусціце і мяне!
- Як жа мы цябе пусцім? Бо і так цесна.
- Ды як-небудзь!
- Ну ўжо ідзі, толькі з краёчку!
Улез і гэты. Сямёра стала, ды так цесна, што рукавічкамі таго і глядзі, разарвецца.
А тым часам дзед хапіць - няма рукавічкі. Ён тады вярнуўся шукаць яе. А сабачка наперад пабегла. Бегла, бегла, глядзіць - ляжыць рукавічкамі і варушыцца. Собачка тады:
- Гаў-гаў-гаў!
Звяры спалохаліся, з рукавічкі вырваліся - ды ўрассыпную па лесе. А дзед прыйшоў і забраў рукавічкамі.
Дрэва моцнае свае каранямі , рака — вытокамі , а чалавек — сваімі продкамі. На змену дубам-дзядулям уздымаюцца «ценькія дубочкі» , магутныя кроны якіх праз некаторы час зашумяць у дуброве жыцця, — такі галоўны закон вечнасці і неўміручасці кожнага народа.
Першая ўмова закону вечнасці — каб унукі ведалі : «хто такія іх продкі» , каб помнілі і бераглі як зрэнку вока , створаную імі і пакінутую ў спадчыну маёмасць . Можна ўзгадаць мудрасць тоесную мудрасці шляхціца Завальні з твора Яна Баршчэўскага «Мінулае вучыць нас , як жыць сёння». З люстра мінуўшчыны глянуць на нас вочы Святой нябесная заступніцы Ефрасіні Полацкай . Шасцёра сыноў знакамітага князя-вешчуна Усяслава Чарадзея ўзбагацілі радаводнае дрэва полацкай дынастыі Рагвалодавічаў шматлікімі атожылкамі. Сам Усяслаў Чарадзей княжыў 57 гадоў , і за гэты час Полацкае княства дасягнула найвялікшага росквіту . Нямала Чарадзеевых нашчадкаў увайшло ў гісторыі . Але найбольшую славу прынясуць Полацку пасля Усяслава не ваяры . Зрабіць гэта наканавана было яго ўнучцы — Еўфрасініі Полацкай. Яе жыццё, «як прамень сонечны», прасвятліла «зямлю Полацкую». «Была яна дапамогай пакрыўджаным , суцяшэннем засмучаным , распранутым — адзеннем , хворым — наведаннем ці , проста кажучы, — для ўсіх была ўсім». Заслуга яе перад нашай нацыяй не толькі ў манацтве і перапісванні кніг , не толькі ў садзеянні будаўніцтву скага сабора, распісанага ўнікальнымі фрэскамі . З яе імем звязана і стварэнне ў 1161 годзе полацкім майстрам Лазарам Богшам паводле яе заказу нацыянальнай рэліквіі — крыжа . Гэта сімвал палітычнай самастойнасці і культурнага росквіту Полацкага княства — старажытнага правобраза Беларусі.
У галерэі партрэтаў нашых слынных продкаў , па якіх нас прымае свет — Францыск Скарына. » І Скарына наш друк распачаў за паўвека да Фёдарава», — з гонарам пісаў Пімен Панчанка ў вершы «Мы з тых беларусаў». У тым, што мы ёсць сёння як нацыя і грамадзяне , першая заслуга Францыска Скарыны. Ен не толькі наш першы Доктар навук — ён першы беларускі ўніверсітэт . У яго творчай спадчыне — пачаткі ўсіх нашых пачаткаў , бо ён і філосаф , і педагог , і гісторык, і эстэтык, і батанік, і медык…. Надзённа гучыць Скарынаў успамін усім нам , што светам валадарыць любоў , бо яна самая дасканалая з усіх даброт і каштоўнасцей, без якой марна ўсё ў свеце.
Імя Кастуся Каліноўскага — гэта сімвал нашай Радзімы, а вобраз яго шырока ўвасобіўся ў творах мастакоў . Каліноўскаму за месяц да гібелі споўнілася б 26 год . » За такі час большасць паспявае зрабіць мала . А гэты паспеў стварыць вольную беларускую прэсу, пасеяць насенне народнага гневу , узрасціць яго і зжаць пасеў».
Сапраўдны подзвіг — гэта жыццё беларускіх пісьменнікаў. Яны , нягледзячы на прыгнёт , пісалі па-беларуску. На жаль, расцаніць па сапраўднаму іх майстэрства ўдалося не адразу . Бо сапраўдны талент генія апяраджае свой час. Янка Купала, Якуб Колас, Максім Танк, Максім Багдановіч — яркі прыклад людзей, што стаялі сцяной за мову родную і ўзбагачалі няспынна скарбніцу беларускай культуры.
Усе гэтыя людзі павінны быць прыкладам для нас. Тыя, на каго варта раўняцца. Менавіта яны стварылі радасць і гонар за права беларусам звацца. Людзі , якія і па сённяшні дзень абуджаюць беларускія сэрцы сваёй жыватворнай сілай. Людзі, які праслаўляюць і дагэтуль наш край. Мы шчаслівыя ад таго, што наш народ мае такіх людзей з вялікай літары.