Сатырычны паказ вобразаў чыноўнікаў і высмеивание саслоўных забабонаў засиянковай шляхты ў п'есе «Пінская шляхта»
Тыповыя рысы судовых чыноўнікаў, якія разам з іншымі прадстаўнікамі царскай улады былі прысланы ў Беларусь праводзіць палітыкурусіфікацыіпасляпаражэнняпаўстання 1863—1864 гг., увасоблены ў вобразах Кручкова і Пісулькіна. Найбольш буйным планам пададзены ў п’есе вобраз Кручкова, тыповага прадстаўніка царскага суда ніжэйшай інстанцыі. Станавога прыстава яшчэ няма на сцэне, але ўжо складваецца пра яго ўяўленне як пра хабарніка. «Абдзярэ, як ліпку», — гаворыць пра яго Ціхон Пратасавіцкі.«Заўваж толькі — у яго і рукі даўжэй, як у другіх людзей. Ты ведаеш яго прыпавесць: чырвонае-белае ўсё перадзелае», — зазначае Куторга, з вуснаў якога затым гучыць трапная і дакладная характарыстыка юрыста ў прыпеўцы.
З’яўленне Кручкова на сцэне, яго паводзіны, учынкі пацвярджаюць дадзеную яму шляхціцамі папярэднюю характарыстыку. Пасля судовага пасяджэння, якое ўспрымаецца як пародыя на царскі суд, Альпенскі яшчэ больш удакладняе характарыстыку Кручкова: «Не быў бы судовы чалавек! Пабраў рублі ды яшчэ па капейкі сягае. У іх ўжо такая натура: без капеек і чвэрцяў, як без солі ў страну, ніяк не абойдуцца; капейкі і чвэрці — да скарбу, а рублі — сабе». Заўважым, што Альпенскі гаворыць не толькі пра Кручкова, а пра ўсіх судовых чыноўнікаў, што падкрэслівае іхтыповасць. Першакласны «абдзірала», чалавек нахабны, грубы, Кручкоў усякую судовую справу разглядае як чарговую магчымасць асабістай нажывы. Прыехаўшы на разгляд справы Ціхона Пратасавіцкага і Івана Цюхая-Ліпскага, Кручкоў не без задавальнення гаворыць свайму пісьмаводу Пісулькіну, які не менш ахвочы дагрошай, чым яго начальнік: «Тут, брат, нам харошае жніво». Кручкова менш за ўсё цікавіць сутнасць справы, ён не імкнецца высветліць, хто вінаваты і на чыім баку праўда. Галоўнае — абы было «страшна». Дзеля гэтага станавы прыстаў пускае ў ход усе свае здольнасці. Аўтар засяроджвае ўвагу на такой партрэтнай дэталі, як вусы. У час разгляду справы Кручкоў строіць фурыёзную фізіяномію: адзін вус ставіць угору, другі ўніз. I гэта спрацоўвае. Ціхон Пратасавіцкі кажа жонцы: «Жонка, а жонка! Будзе бяда! Паглядзі, у найяснейшай кароны вус адзін уніз, а другі ўгору задраўся. Ідзі ты наперад ды пакланіся яму».
[page]
Пачуццё страху, якое глыбока ўкаранілася ў свядомасць ва-колічнай шляхты, робіць Кручкова некаранаваным каралём, вярхоўным суддзёю глухога Пінскага павета. Прыстаў Кручкоў для пыхаватай шляхты ні болып ні менш — «найяснейшая карона». Паважлівым зваротам драматург нібы падкрэсліваў сувязь паміж судовым кручкатвбрам, які наводзіў страх на ўвесь Пінскі край, і самадзержцам, што трымаў такім самым чынам аграмадную імперыю.
Для Кручкова не існуюць такія паняцці, як справядлівасць, сумленнасць. Яго дзейнасць падпарадкавана эгаістычным памкненням нажывацца. Ваколічная шляхта гэта ведае. Не паспеў ён яшчэ пачаць разгляд справы, як кожны з бакоў, уцягнутых у судовы разбор, нясе хабар. Кручкоў успрымае гэта як належнае, і тут жаўсё было спакавана «харашэнькаў возе». Пры разгля-дзе справы на шляхту так і сыплюцца розныя штрафы. Але вяршыня кручкатворства станавога прыстава — дэкрэт. Адчуваючы сваю беспакаранасць, усёдазволенасць, крывадушны і здольны на махлярства, нахабны і хітры, Кручкоў прыдумляе свае законы, выкарыстоўваючы іх дзеля ўласных мэт. Для Кручкова, «судовага чалавека», прадстаўніка закону, не існуе законаў, бо дзейнічае ён у дзяржаве, якая заснавана на беззаконні, ашуканстве, хабарніцтве. Прыстаў, надзелены ўладай, не лічыць патрэбным захоўваць нават знешнюю форму правасуддзя. У час адначасовага следства і суда, са на толькі што прыдуманыя указы і дэкрэты, з адкрытым хабарніцтвам на сваю карысць, ён аб’яўляе вінаватымі нават тых, хто ніякіх адносін да справы не мае.
Важным сродкам характарыстыкі Кручкова з’яўляецца яго мова. 3 аднаго боку, з дапамогаю мовы Кручкоўстварае атмасферу страху. У час так званага «разбірацельства» мова прыстава насычана мноствам юрыдычных тэрмінаў, спецыфічных слоў і выразаў, канцылярызма на законы і указы, на царскія імёны. I нельга не адзначыць, што такой манерай маўлення ён дасягае сваёй мэты. Руска-беларуская трасянка не дае мажлівасці шляхце многае зразумець у выказваннях Кручкова і паглыбляе страх. 3 дрўгога боку, калі той самы прыстаў вядзе гаворку не ў час суда, то яго маўленне нічым не адрозніваецца ад мовы беларускага селяніна, хіба што няшчырасцю, крывадушнасцю.
Параўнальная характарыстыка літаратурных герояў (у. караткевіч "паром на бурнай рацэ") літаратура з’яўляецца адным са сродкаў пазнання жыцця і, перш за ўсё, чалавека. каб глыбока раскрыць характары, пісьменнікі часта ідуць па шляху супастаўлення герояў. такі прыём выкарыстаны янкам купалам у паэме «курган» пры абмалёўцы вобразаў гусляра і князя. у параўнальным плане пададзены вобразы сцёпкі і аленкі ў аповесці «на прасторах жыцця» якуба коласа. гэтым прыёмам карыстаўся і у. караткевіч пры стварэнні вобразаў пора-леановіча і горава ў апавяданні «паром на бурнай рацэ» . абодвагероі — выпрабаваныя ў баях ваенныя ў чыне каззітанаў, якія накіраваны з ротай салдат ахоўваць адзіны паром, каб не аддаць яго ў рукі паўстанцам. у пачатку твора аўтар зазначае, што аднаму з іх, пора-леановічу, «не вельмі верылі як нашчадку сепаратысцкай фаміліі і ўраджэнцу магілёва» , таму «ў дапамогу яму» паставілі юрыя горава, карэннага русака са старой маскоўскай фаміліі, які быў паранены ў сутычцы з паўстанцаў пад ракавам і адасланы «ў тыл» на лячэнне. сімпатыі чытача, здаецца, павінны быць на баку пора-леановіча: чалавека, якому не давярае сам генерал урадавых войск. бо ці можна прыхільна ставіццаі да чалавека, роля якога — шпіёніць? але гэта толькі першае ўражанне. у. караткевіч не навязвае нам сваіх думак, а дае магчымасць разабрацца, хто ёсць хто? вось мы бачым горава, які ў думках апынуўся ў маскве, успамінае сваю старэнькую маці, каханую дзяўчыну надзейку, марыць аб мірным жыцці. і раптам — стрэл! гэта страляў-забаўляўся з дуэльных пісталетаў пора-леановіч. горава ўразіў (каторы ўжо раз! ) яго сухі прыгожы твар, белыя валасы, бакенбарды і, галоўнае, страшнаватыя блакітныя вочы, у якіх бачная была пагарда да ўсяго. і яшчэ рэзкі шрам паўз брыво і левую скронь — адмеціна двубою. многае можа сказаць пра героя яго партрэт. пора-леановіча выдавалі вочы аўтар далей скажа: «яго нахабныя і страшныя вочы гарэлі вясёлым шаленствам» . і тут жа гораў дасць дакладную характарыстыку пора-леановічу: «чалавек, які сядзіць яго, — страшны, вельмі небяспечны чалавек, драпежнік, у якога, пэўна, зусім няма ў душы месца для так званых пакут сумлення» . і вельмі хутка мы ўпэўнімся ў гэтым. наступная ноч выдалася «вераб’інай» . дождж паліў так, што, здавалася, паветра было менш, чым вады. вада прыбывала вельмі хутка, рака пайшла старыком. на перасцярогу бывалага салдата івана, які прапанаваў паставіць каравул на рацэ, каб не здарылася бяды з прахожымі, пора-леановіч рэагуе іранічна: «табе што да таго? няхай не суюцца ў » і калі гораў хоча неяк абразуміць пора-леановіча, гаворачы, што да свайго народа трэба адносіцца з павагай, што людзі не вінаватыя, калі дрэнна робяць улады, той адказвае, што народ — гэта быдла, якое па галаве трэба біць. і ваша, і наша, і польскае, і ўсякае. іншага яны не варты. людзей не шкадуй. ні жанчын, ні дзяцей. ідзі па трупах, і добра табе будзе. і мы пачынаем разумець, які жудасны чалавек гэты пора-леановіч. для яго галоўнае — стаць на той бок, які выйграе. а прысяга, закон гонару — гэта не для яго. яшчэ болып поўна раскрываюцца героі апавядання пры сустрэчы з жанчынай, жонкай грынкевіча, кіраўніка паўстанцаў, якая везла памілаванне свайму мужу. адзін (пора-леановіч) ведаў, што пакаранне грынкевіча будзе выканана гэтай ноччу, і наўмысна затрымліваў жанчыну. другі (гораў), нічога не , рызыкаваў сваім жыццём, каб пераправіць жанчыну на другі бераг раз’юшанай ракі. менавіта гэтая вераб’іная ноч паказала, якія розныя тыпы людзей увасабляюць пора-леановіч і гораў. мы ўбачылі, што адзін з іх люта ненавідзеў людзей, а другі ганарыўся сваім . такія людзі, як капітан пора-леановіч, не павінны жыць на зямлі, — падкрэслівае аўтар, — і адмоўны герой гіне на дуэлі.
Сатырычны паказ вобразаў чыноўнікаў і высмеивание саслоўных забабонаў засиянковай шляхты ў п'есе «Пінская шляхта»
Тыповыя рысы судовых чыноўнікаў, якія разам з іншымі прадстаўнікамі царскай улады былі прысланы ў Беларусь праводзіць палітыкурусіфікацыіпасляпаражэнняпаўстання 1863—1864 гг., увасоблены ў вобразах Кручкова і Пісулькіна. Найбольш буйным планам пададзены ў п’есе вобраз Кручкова, тыповага прадстаўніка царскага суда ніжэйшай інстанцыі. Станавога прыстава яшчэ няма на сцэне, але ўжо складваецца пра яго ўяўленне як пра хабарніка. «Абдзярэ, як ліпку», — гаворыць пра яго Ціхон Пратасавіцкі.«Заўваж толькі — у яго і рукі даўжэй, як у другіх людзей. Ты ведаеш яго прыпавесць: чырвонае-белае ўсё перадзелае», — зазначае Куторга, з вуснаў якога затым гучыць трапная і дакладная характарыстыка юрыста ў прыпеўцы.
З’яўленне Кручкова на сцэне, яго паводзіны, учынкі пацвярджаюць дадзеную яму шляхціцамі папярэднюю характарыстыку. Пасля судовага пасяджэння, якое ўспрымаецца як пародыя на царскі суд, Альпенскі яшчэ больш удакладняе характарыстыку Кручкова: «Не быў бы судовы чалавек! Пабраў рублі ды яшчэ па капейкі сягае. У іх ўжо такая натура: без капеек і чвэрцяў, як без солі ў страну, ніяк не абойдуцца; капейкі і чвэрці — да скарбу, а рублі — сабе». Заўважым, што Альпенскі гаворыць не толькі пра Кручкова, а пра ўсіх судовых чыноўнікаў, што падкрэслівае іхтыповасць. Першакласны «абдзірала», чалавек нахабны, грубы, Кручкоў усякую судовую справу разглядае як чарговую магчымасць асабістай нажывы. Прыехаўшы на разгляд справы Ціхона Пратасавіцкага і Івана Цюхая-Ліпскага, Кручкоў не без задавальнення гаворыць свайму пісьмаводу Пісулькіну, які не менш ахвочы дагрошай, чым яго начальнік: «Тут, брат, нам харошае жніво». Кручкова менш за ўсё цікавіць сутнасць справы, ён не імкнецца высветліць, хто вінаваты і на чыім баку праўда. Галоўнае — абы было «страшна». Дзеля гэтага станавы прыстаў пускае ў ход усе свае здольнасці. Аўтар засяроджвае ўвагу на такой партрэтнай дэталі, як вусы. У час разгляду справы Кручкоў строіць фурыёзную фізіяномію: адзін вус ставіць угору, другі ўніз. I гэта спрацоўвае. Ціхон Пратасавіцкі кажа жонцы: «Жонка, а жонка! Будзе бяда! Паглядзі, у найяснейшай кароны вус адзін уніз, а другі ўгору задраўся. Ідзі ты наперад ды пакланіся яму».
[page]
Пачуццё страху, якое глыбока ўкаранілася ў свядомасць ва-колічнай шляхты, робіць Кручкова некаранаваным каралём, вярхоўным суддзёю глухога Пінскага павета. Прыстаў Кручкоў для пыхаватай шляхты ні болып ні менш — «найяснейшая карона». Паважлівым зваротам драматург нібы падкрэсліваў сувязь паміж судовым кручкатвбрам, які наводзіў страх на ўвесь Пінскі край, і самадзержцам, што трымаў такім самым чынам аграмадную імперыю.
Для Кручкова не існуюць такія паняцці, як справядлівасць, сумленнасць. Яго дзейнасць падпарадкавана эгаістычным памкненням нажывацца. Ваколічная шляхта гэта ведае. Не паспеў ён яшчэ пачаць разгляд справы, як кожны з бакоў, уцягнутых у судовы разбор, нясе хабар. Кручкоў успрымае гэта як належнае, і тут жаўсё было спакавана «харашэнькаў возе». Пры разгля-дзе справы на шляхту так і сыплюцца розныя штрафы. Але вяршыня кручкатворства станавога прыстава — дэкрэт. Адчуваючы сваю беспакаранасць, усёдазволенасць, крывадушны і здольны на махлярства, нахабны і хітры, Кручкоў прыдумляе свае законы, выкарыстоўваючы іх дзеля ўласных мэт. Для Кручкова, «судовага чалавека», прадстаўніка закону, не існуе законаў, бо дзейнічае ён у дзяржаве, якая заснавана на беззаконні, ашуканстве, хабарніцтве. Прыстаў, надзелены ўладай, не лічыць патрэбным захоўваць нават знешнюю форму правасуддзя. У час адначасовага следства і суда, са на толькі што прыдуманыя указы і дэкрэты, з адкрытым хабарніцтвам на сваю карысць, ён аб’яўляе вінаватымі нават тых, хто ніякіх адносін да справы не мае.
Важным сродкам характарыстыкі Кручкова з’яўляецца яго мова. 3 аднаго боку, з дапамогаю мовы Кручкоўстварае атмасферу страху. У час так званага «разбірацельства» мова прыстава насычана мноствам юрыдычных тэрмінаў, спецыфічных слоў і выразаў, канцылярызма на законы і указы, на царскія імёны. I нельга не адзначыць, што такой манерай маўлення ён дасягае сваёй мэты. Руска-беларуская трасянка не дае мажлівасці шляхце многае зразумець у выказваннях Кручкова і паглыбляе страх. 3 дрўгога боку, калі той самы прыстаў вядзе гаворку не ў час суда, то яго маўленне нічым не адрозніваецца ад мовы беларускага селяніна, хіба што няшчырасцю, крывадушнасцю.
Падрабязней: https://reled.net/pinskaya-shlyakhta