Параўнальная характарыстыка літаратурных герояў (у. караткевіч "паром на бурнай рацэ") літаратура з’яўляецца адным са сродкаў пазнання жыцця і, перш за ўсё, чалавека. каб глыбока раскрыць характары, пісьменнікі часта ідуць па шляху супастаўлення герояў. такі прыём выкарыстаны янкам купалам у паэме «курган» пры абмалёўцы вобразаў гусляра і князя. у параўнальным плане пададзены вобразы сцёпкі і аленкі ў аповесці «на прасторах жыцця» якуба коласа. гэтым прыёмам карыстаўся і у. караткевіч пры стварэнні вобразаў пора-леановіча і горава ў апавяданні «паром на бурнай рацэ» . абодвагероі — выпрабаваныя ў баях ваенныя ў чыне каззітанаў, якія накіраваны з ротай салдат ахоўваць адзіны паром, каб не аддаць яго ў рукі паўстанцам. у пачатку твора аўтар зазначае, што аднаму з іх, пора-леановічу, «не вельмі верылі як нашчадку сепаратысцкай фаміліі і ўраджэнцу магілёва» , таму «ў дапамогу яму» паставілі юрыя горава, карэннага русака са старой маскоўскай фаміліі, які быў паранены ў сутычцы з паўстанцаў пад ракавам і адасланы «ў тыл» на лячэнне. сімпатыі чытача, здаецца, павінны быць на баку пора-леановіча: чалавека, якому не давярае сам генерал урадавых войск. бо ці можна прыхільна ставіццаі да чалавека, роля якога — шпіёніць? але гэта толькі першае ўражанне. у. караткевіч не навязвае нам сваіх думак, а дае магчымасць разабрацца, хто ёсць хто? вось мы бачым горава, які ў думках апынуўся ў маскве, успамінае сваю старэнькую маці, каханую дзяўчыну надзейку, марыць аб мірным жыцці. і раптам — стрэл! гэта страляў-забаўляўся з дуэльных пісталетаў пора-леановіч. горава ўразіў (каторы ўжо раз! ) яго сухі прыгожы твар, белыя валасы, бакенбарды і, галоўнае, страшнаватыя блакітныя вочы, у якіх бачная была пагарда да ўсяго. і яшчэ рэзкі шрам паўз брыво і левую скронь — адмеціна двубою. многае можа сказаць пра героя яго партрэт. пора-леановіча выдавалі вочы аўтар далей скажа: «яго нахабныя і страшныя вочы гарэлі вясёлым шаленствам» . і тут жа гораў дасць дакладную характарыстыку пора-леановічу: «чалавек, які сядзіць яго, — страшны, вельмі небяспечны чалавек, драпежнік, у якога, пэўна, зусім няма ў душы месца для так званых пакут сумлення» . і вельмі хутка мы ўпэўнімся ў гэтым. наступная ноч выдалася «вераб’інай» . дождж паліў так, што, здавалася, паветра было менш, чым вады. вада прыбывала вельмі хутка, рака пайшла старыком. на перасцярогу бывалага салдата івана, які прапанаваў паставіць каравул на рацэ, каб не здарылася бяды з прахожымі, пора-леановіч рэагуе іранічна: «табе што да таго? няхай не суюцца ў » і калі гораў хоча неяк абразуміць пора-леановіча, гаворачы, што да свайго народа трэба адносіцца з павагай, што людзі не вінаватыя, калі дрэнна робяць улады, той адказвае, што народ — гэта быдла, якое па галаве трэба біць. і ваша, і наша, і польскае, і ўсякае. іншага яны не варты. людзей не шкадуй. ні жанчын, ні дзяцей. ідзі па трупах, і добра табе будзе. і мы пачынаем разумець, які жудасны чалавек гэты пора-леановіч. для яго галоўнае — стаць на той бок, які выйграе. а прысяга, закон гонару — гэта не для яго. яшчэ болып поўна раскрываюцца героі апавядання пры сустрэчы з жанчынай, жонкай грынкевіча, кіраўніка паўстанцаў, якая везла памілаванне свайму мужу. адзін (пора-леановіч) ведаў, што пакаранне грынкевіча будзе выканана гэтай ноччу, і наўмысна затрымліваў жанчыну. другі (гораў), нічога не , рызыкаваў сваім жыццём, каб пераправіць жанчыну на другі бераг раз’юшанай ракі. менавіта гэтая вераб’іная ноч паказала, якія розныя тыпы людзей увасабляюць пора-леановіч і гораў. мы ўбачылі, што адзін з іх люта ненавідзеў людзей, а другі ганарыўся сваім . такія людзі, як капітан пора-леановіч, не павінны жыць на зямлі, — падкрэслівае аўтар, — і адмоўны герой гіне на дуэлі.
Рамантызм – надзвычай важны этап у развіцці культуры, гэта сапраўдная рэвалюцыя ў мастацтве, не толькі ў літаратуры. рамантыкі падпарадкавалі сабе тэатр, жывапіс, музыку, філасофію, многія гуманітарныя навукі. а ў літаратуры тэмп развіцця надзвычай паскорыўся, новыя плыні і напрамкі ўзнікалі і развіваліся нават за месяцы. як ні ў адну іншую эпоху, літаратура рамантызму звязана з філасофіяй. рамантыкі сцвярджалі веру ў панаванне духоўнага пачатку ў жыцці, падпарадкаванне матэрыі духу. адным з выдатных пісьменнікаў-рамантыкаў быў ян баршчэўскі. вяршыняй творчасці пісьменніка стала кніга "шляхціц завальня, або беларусь у фантастычных апавяданнях". яна складаецца з чатырнаццаці апавяданняў міфалагічна-фальклорнага зместу, сюжэты якіх аповеды падарожнікаў у доме шляхціца завальні падчас доўгіх зімовых вечароў. усе апавяданні глыбока павучальныя і ў той жа час займальныя. найбольш цікавыя апавяданні "плачка" і "сын буры". "плачка" - адно з самых незвычайных апавяданняў кнігі. у гэтай гісторыі апісваецца незвычайная прыгожая кабета, якая з'яўляецца ў пакінутых , у пустых касцёлах і на руінах. на яе вачах заўсёды блішчэлі слёзы, з-за таго людзі называлі яе плачкай. вобраз плачкі сымвалізуе, што ў чалавека на першым месце павінны быць не матэрыальныя, а духоўныя каштоўнасці. яна плача, бо іх, каштоўнасці, не бачаць, не разумеюць, ганяюцца за ўяўным, несапраўдным. у апавяданні "сын буры" сляпы францішак расказвае пра сваю сустрэчу з дзіўным пілігрымам, які назваў сябе сынам буры. у час буры гэты чалавек не хаваўся ад дажджу і ветру. сын буры расказаў, як некалі каля беднай хаціны сваіх бацькоў спаткаў плачку, апранутую ў сукенку вясёлкавых колераў і з кветкамі на галаве. плачка паказала юнаку далёкі свет, над якім пад аблакамі кружылі арлы. хлопец вырашыў пабачыць, што дзеецца на свеце, і з таго часу блукае па зямлі. сын буры - чалавек, апантаны вечнай прагай творчасці, пошуку ісціны, пазнання, дзеяння. вобразы плачкі і сына буры арыгінальны і не сустракаюцца ў іншых славянскіх літаратурах. кніга "шляхціц завальня" ўздымае перш за ўсё маральна-этычныя праблемы. але паўстаюць яны ў цікавых міфалагічных вобразах.
