Молекула (лат. moles – масса)[1] – жай немесе күрделі заттың негізгі химиялық қасиеттерін сақтайтын және өздігінен өмір сүретін ең кіші бөлшек. Молекула ұғымы ғылымға 1860 ж. енгізілген. Молекуланы тәжірибе жүзінде 1906 ж. француз ғалымы Жан Перрен броундық қозғалысты зерттеу кезінде дәлелдеген. Молекула құрамында бір (инертті газдар), екі (H2, O2, N2, CO, т.б.), үш (O3, N2O), сондай-ақ жүздеген, мыңдаған, тіпті одан да көп атомдар (полимер, ақуыз, т.б.) болады. Молекулалары бір атомнан тұратын заттар үшін (мысалы, инертті газдар) молекула ұғымы мен атом ұғымы сәйкес келеді. Молекула құрамы брутто-формула (Н2O, CH4, HNO3) арқылы көрсетіледі. Органикалық қосылыстардың классикалық құрылыс теориясы молекуланың құрылысын атомдар арасындағы тізбекті және байланыс тәртібін көрсететін құрылымдық формуламен өрнектеуге мүмкіндік берді. Эмпирикалық формулалары бірдей молекулалардың құрылысы әр түрлі және түрлі қасиеттерге ие болуы мүмкін. Молекуланың көптеген қасиеттері оның симметриясына тікелей байланысты болады. Молекула энергиясы ондаған және жүздеген кДж/мольмен есептелетін квантталған құраушылардан – электрон қозғалысының энергиясынан, атом ядроларының тербелмелі қозғалысының, сондай-ақ бүтіндей молекуланың кеңістікте ілгерілемелі және айналмалы қозғалысының энергияларынан құралады. Қандай да бір электрондық күйдегі молекуланың орнықтылығы ядролардың тербелмелі қозғалысының потенциалдық энергиясы минимумының болуына байланысты анықталады
Стегоцефа́лы, или панцирноголовые (лат. Stegocephalia) — вымершая группа земноводных животных, одних из первых позвоночных, вышедших в конце девонского периода на сушу. Предками стегоцефалов были костные рыбы, обладающие дополнительными органами дыхания в виде лёгочных мешков. Наиболее близки к стегоцефалам кистепёрые рыбы, скелет которых имеет много сходных черт со скелетом стегоцефалов. Стегоцефалы вымерли в начале мезозоя.
Данную группу земноводных выделяли в противоположность современным земноводным, объединяемым в подкласс беспанцирных (Lissamphibia). Однако было выяснено, что современные отряды земноводных произошли от различных древних отрядов. Следовательно, такое разделение искусственно.
Лабиринтодонты
Зуб лабиринтодонта (мастодонзавра) на поперечном срезе
Название Стегоцефалы является устаревшим и в научной литературе более не применяется. Бо́льшую часть стегоцефалов — вымерших примитивных тетрапод («земноводных»), включают в надотряд лабиринтодонтов(Labyrinthodontia), что буквально означает «лабиринтозубые».
Дело в том, что на поперечном срезе зубы этих животных образованы извитыми дентиновыми складками, из-за этого зуб был покрыт продольными бороздами. Такая же структура зубов характерна для кистепёрых рыб — рипидистий. Высказывались предположения, что такая структура зубов изначально связана с наличием ядовитых желез в полости рта (в частности, нёбной железы). Но, возможно, лабиринтовая структура просто укрепляла зуб. В число лабиринтодонтов входят две группы тетрапод:
· собственно лабиринтодонты (также называемые батрахоморфами) — колостеиды и темноспондильные;
· антракозавры, относящиеся к рептилиоморфам и стоящие ближе к высшим наземным позвоночным — амниотам.
В старых классификациях обе группы объединяли. Несомненно, что все лабиринтодонты имели общего предка, но пути антракозавров и прочих тетрапод разошлись ещё в девоне.
Характерной особенностью стегоцефалов было строение черепа, получившее название стегального. Сплошной панцирь из кожных костей покрывал черепную коробку сверху и с боков, оставляя отверстия лишь для ноздрей, глаз и теменного органа.
Молекула (лат. moles – масса)[1] – жай немесе күрделі заттың негізгі химиялық қасиеттерін сақтайтын және өздігінен өмір сүретін ең кіші бөлшек. Молекула ұғымы ғылымға 1860 ж. енгізілген. Молекуланы тәжірибе жүзінде 1906 ж. француз ғалымы Жан Перрен броундық қозғалысты зерттеу кезінде дәлелдеген. Молекула құрамында бір (инертті газдар), екі (H2, O2, N2, CO, т.б.), үш (O3, N2O), сондай-ақ жүздеген, мыңдаған, тіпті одан да көп атомдар (полимер, ақуыз, т.б.) болады. Молекулалары бір атомнан тұратын заттар үшін (мысалы, инертті газдар) молекула ұғымы мен атом ұғымы сәйкес келеді. Молекула құрамы брутто-формула (Н2O, CH4, HNO3) арқылы көрсетіледі. Органикалық қосылыстардың классикалық құрылыс теориясы молекуланың құрылысын атомдар арасындағы тізбекті және байланыс тәртібін көрсететін құрылымдық формуламен өрнектеуге мүмкіндік берді. Эмпирикалық формулалары бірдей молекулалардың құрылысы әр түрлі және түрлі қасиеттерге ие болуы мүмкін. Молекуланың көптеген қасиеттері оның симметриясына тікелей байланысты болады. Молекула энергиясы ондаған және жүздеген кДж/мольмен есептелетін квантталған құраушылардан – электрон қозғалысының энергиясынан, атом ядроларының тербелмелі қозғалысының, сондай-ақ бүтіндей молекуланың кеңістікте ілгерілемелі және айналмалы қозғалысының энергияларынан құралады. Қандай да бір электрондық күйдегі молекуланың орнықтылығы ядролардың тербелмелі қозғалысының потенциалдық энергиясы минимумының болуына байланысты анықталады
Стегоцефа́лы, или панцирноголовые (лат. Stegocephalia) — вымершая группа земноводных животных, одних из первых позвоночных, вышедших в конце девонского периода на сушу. Предками стегоцефалов были костные рыбы, обладающие дополнительными органами дыхания в виде лёгочных мешков. Наиболее близки к стегоцефалам кистепёрые рыбы, скелет которых имеет много сходных черт со скелетом стегоцефалов. Стегоцефалы вымерли в начале мезозоя.
Данную группу земноводных выделяли в противоположность современным земноводным, объединяемым в подкласс беспанцирных (Lissamphibia). Однако было выяснено, что современные отряды земноводных произошли от различных древних отрядов. Следовательно, такое разделение искусственно.
Лабиринтодонты
Зуб лабиринтодонта (мастодонзавра) на поперечном срезеНазвание Стегоцефалы является устаревшим и в научной литературе более не применяется. Бо́льшую часть стегоцефалов — вымерших примитивных тетрапод («земноводных»), включают в надотряд лабиринтодонтов(Labyrinthodontia), что буквально означает «лабиринтозубые».
Дело в том, что на поперечном срезе зубы этих животных образованы извитыми дентиновыми складками, из-за этого зуб был покрыт продольными бороздами. Такая же структура зубов характерна для кистепёрых рыб — рипидистий. Высказывались предположения, что такая структура зубов изначально связана с наличием ядовитых желез в полости рта (в частности, нёбной железы). Но, возможно, лабиринтовая структура просто укрепляла зуб. В число лабиринтодонтов входят две группы тетрапод:
· собственно лабиринтодонты (также называемые батрахоморфами) — колостеиды и темноспондильные;
· антракозавры, относящиеся к рептилиоморфам и стоящие ближе к высшим наземным позвоночным — амниотам.
В старых классификациях обе группы объединяли. Несомненно, что все лабиринтодонты имели общего предка, но пути антракозавров и прочих тетрапод разошлись ещё в девоне.
Характерной особенностью стегоцефалов было строение черепа, получившее название стегального. Сплошной панцирь из кожных костей покрывал черепную коробку сверху и с боков, оставляя отверстия лишь для ноздрей, глаз и теменного органа.