Иқта (араб.: жерді пайдалану және оған иелік ету) – мұсылмандық құқықтағы тиісті салықтарды мемлекетке төлеу шартымен иен жатқан жерлерді пайдалануға беру тәртібі.
Араб халифатында әскери әрекеттер нәтижесінде қолға түскен жерлер сол шайқасқа қатысқан әскерлердің олжасы болып саналып, оларға белгілі тәртіп бойынша үлестірілетін. Бұл жағдай әскери күштерді әлсіретіп, мемлекеттік қаржы жүйесіне нұқсан тигізетін болған соң, халифа Омар ибн әл-Хаттаб (634 – 644) жаулап алған жерлерді бұрынғы иелерінде қалдырып, олардан алым-салық алуды бұйырған. Жиналған алым-салықтар әскерлердің барлық қажетіне тікелей жұмсалатын. Осы кезеңнен бастап ешқандай иесі жоқ жерлерді дәл иесі бар жерлердей алым-салық төлеу шартымен адамдардың қолдануына беру жүйесі пайда болды. Имам Әбу Жүсіптің (731 – 798) айтуына қарағанда, халифа Омар Ирак жерін бағындырған соң, Сасани әулетінің қарамағында болған және соғыстан кейін иесіз қалған жерлерді адамдарға үлестіріп берген. Иесі иқта жерді мұра етіп қалдыра алмайтын, үшінші тұлғаға иқта етіп бере алмайды. Алым-салықтың мөлшері жердің бағасына, құнарлылығына, суармалылығына, т.б. сәйкес белгіленетін. Иқта мақсаты әскердің жағдайын жақсарту, алынған жерлерді игеру, елді абаттандыру және мемлекеттік құрылымды күшейту болды. Кейінгі ғасырларда халифат құрамына арабтардан басқа халықтардың енуі және олардың, әсіресе, түріктердің әскер ішінде көбеюі нәтижесінде иқта жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшыраған. Аббас әулеті билігі тұсында әскердің басым көпшілігінде және саяси лауазымдарда түріктер үстемдікке ие болды. Иқта етілген жерлерді басқарған әскербасылар осы жерлердің салықтарын жинап қана қоймай, оларға иелік етеді. Селжұқтар Аббас әулеті мемлекетін өзіне бағындырғанға дейін тек халифалар ғана жерлерді иқта етуге құқықты саналатын. Ал, селжұқтар Бағдадты қаратып алған соң, Низам әл-Мүліктің (1018 – 92) тұсында халифа тек рухани саладағы әмірші ретінде қалғандықтан Иқта ету құқығына селжұқ билеушілері мен олар сенім артқан лауазымды адамдар ие болды.
Иқта етілген жерлер үлкен иқталар және шағын иқталар деп екіге бөлінген. Үлкен иқталар, көбінесе, Ирак және Иран жерінде кезігетін. Шағын иқталар жан саны тығыз орналасқан елдерде болатын. Қолда бар тарихи деректерге қарағанда иқта жүйесінің Қарахандар әулеті, Хорезм, Селжұқ, Илхан, Ғазна және Осман әулеті мемлекеттерінде жергілікті жағдайларға қарай түрлі тәсілдермен жүзеге асырылғандығын көрсетеді. Осман империясында (1299 – 1922) 1839 жылғы Танзимат жарлығына дейін жүргізілген иқта жүйесі тимар деп аталған және әскердің негізгі бөлігін құрайтын сипаїилардың ұйымдастырылуында қолданылған.[1]
Иқта — б. з. 10 ғасырының ортасы мен 12 ғ. басында Жетісу аумағьгнда салтанат құрған Қарахандар мемлекетіндегі алым-салық жүйесі. Бұрын мемлекет қазынасына түсіп отырған төлем түрлерін хандар өздерінің туысқандары мен жақын адамдарының исленуінс рұқсат етті. Мұндай табыс көзін иеленушілерді "мұқта" немесе "иқтадар" деп атады. Орта ғасырлық деректемелерге қарағанда, жергілікті тұрғындардың Иқта салығын алудың тиянақталған тәртібі мен мөлшер-мөні болған.
Органикалық қосылыстардың барлығының құрамында көміртек атомы бар. Көміртектен басқа сутек, оттек, азот, т.б. элемент атомдары болады. Кейбір органикалық қосылыстардың құрамына күкірт, фосфор, галогендер және металдар кіреді. Ал бейорганикалық қосылыстарды біріктіретін бір ортақ элемент жоқ.
Органикалық химия — көмірсутектер мен олардың туындыларының химиясы.
Органикалық заттардың бейорганикалық заттармен салыстырғанда бірқатар ерекшеліктері бар.
Органикалық қосылыстарда көміртек атомдары өзара жалғасып, құрамына көп атом топтары кіретін тізбек құра алады. Сонымен қатар көміртек атомдары бірімен-бірі түзу тізбекті, тармақты, тұйықталған цикл түзіп те байланыса алады.
Тізбек құрамындағы көміртек атомдарының саны әр түрлі болуы мүмкін. Сонымен қатар көміртек атомдары өзара жай (дара) және еселі (қос, үш) байланыстар арқылы байланысады.
Органикалық қосылыстар санының өте көп болуы көміртек атомының жоғарыда айтылған ерекше қасиеттеріне байланысты.
Органикалық заттар, негізінен, көміртек және сутек атомдарынан тұратындықтан, араларындағы байланыстар коваленттік (полюссіз немесе полюсті) болады. Сондықтан органикалық заттарға мынадай қасиеттер тән:
олар — бейэлектролиттер немесе әлсіз электролиттер;
органикалық заттардың арасында реакциялар баяу жүреді (иондардың арасындағы реакциялардың тез жүретінін білесіңдер);
органикалық заттар молекулалық құрылымды болғандықтан, қайнау және балқу температуралары төмен болады;
органикалық заттар қызуға төзімсіз, салыстырмалы төмен температураның өзінде (кейде тіпті 100°С-қа жетпейтін) айырылады;
оттек қатысында органикалық заттардың бәрі дерлік жанады. Көміртек атомдарының арасындағы байланыстар үзіліп, нәтижесінде, көміртек (ЫВ) оксиді түзіледі немесе күйеленеді (көмірленеді) және су түзіледі.
Иқта (араб.: жерді пайдалану және оған иелік ету) – мұсылмандық құқықтағы тиісті салықтарды мемлекетке төлеу шартымен иен жатқан жерлерді пайдалануға беру тәртібі.
Араб халифатында әскери әрекеттер нәтижесінде қолға түскен жерлер сол шайқасқа қатысқан әскерлердің олжасы болып саналып, оларға белгілі тәртіп бойынша үлестірілетін. Бұл жағдай әскери күштерді әлсіретіп, мемлекеттік қаржы жүйесіне нұқсан тигізетін болған соң, халифа Омар ибн әл-Хаттаб (634 – 644) жаулап алған жерлерді бұрынғы иелерінде қалдырып, олардан алым-салық алуды бұйырған. Жиналған алым-салықтар әскерлердің барлық қажетіне тікелей жұмсалатын. Осы кезеңнен бастап ешқандай иесі жоқ жерлерді дәл иесі бар жерлердей алым-салық төлеу шартымен адамдардың қолдануына беру жүйесі пайда болды. Имам Әбу Жүсіптің (731 – 798) айтуына қарағанда, халифа Омар Ирак жерін бағындырған соң, Сасани әулетінің қарамағында болған және соғыстан кейін иесіз қалған жерлерді адамдарға үлестіріп берген. Иесі иқта жерді мұра етіп қалдыра алмайтын, үшінші тұлғаға иқта етіп бере алмайды. Алым-салықтың мөлшері жердің бағасына, құнарлылығына, суармалылығына, т.б. сәйкес белгіленетін. Иқта мақсаты әскердің жағдайын жақсарту, алынған жерлерді игеру, елді абаттандыру және мемлекеттік құрылымды күшейту болды. Кейінгі ғасырларда халифат құрамына арабтардан басқа халықтардың енуі және олардың, әсіресе, түріктердің әскер ішінде көбеюі нәтижесінде иқта жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшыраған. Аббас әулеті билігі тұсында әскердің басым көпшілігінде және саяси лауазымдарда түріктер үстемдікке ие болды. Иқта етілген жерлерді басқарған әскербасылар осы жерлердің салықтарын жинап қана қоймай, оларға иелік етеді. Селжұқтар Аббас әулеті мемлекетін өзіне бағындырғанға дейін тек халифалар ғана жерлерді иқта етуге құқықты саналатын. Ал, селжұқтар Бағдадты қаратып алған соң, Низам әл-Мүліктің (1018 – 92) тұсында халифа тек рухани саладағы әмірші ретінде қалғандықтан Иқта ету құқығына селжұқ билеушілері мен олар сенім артқан лауазымды адамдар ие болды.
Иқта етілген жерлер үлкен иқталар және шағын иқталар деп екіге бөлінген. Үлкен иқталар, көбінесе, Ирак және Иран жерінде кезігетін. Шағын иқталар жан саны тығыз орналасқан елдерде болатын. Қолда бар тарихи деректерге қарағанда иқта жүйесінің Қарахандар әулеті, Хорезм, Селжұқ, Илхан, Ғазна және Осман әулеті мемлекеттерінде жергілікті жағдайларға қарай түрлі тәсілдермен жүзеге асырылғандығын көрсетеді. Осман империясында (1299 – 1922) 1839 жылғы Танзимат жарлығына дейін жүргізілген иқта жүйесі тимар деп аталған және әскердің негізгі бөлігін құрайтын сипаїилардың ұйымдастырылуында қолданылған.[1]
Иқта — б. з. 10 ғасырының ортасы мен 12 ғ. басында Жетісу аумағьгнда салтанат құрған Қарахандар мемлекетіндегі алым-салық жүйесі. Бұрын мемлекет қазынасына түсіп отырған төлем түрлерін хандар өздерінің туысқандары мен жақын адамдарының исленуінс рұқсат етті. Мұндай табыс көзін иеленушілерді "мұқта" немесе "иқтадар" деп атады. Орта ғасырлық деректемелерге қарағанда, жергілікті тұрғындардың Иқта салығын алудың тиянақталған тәртібі мен мөлшер-мөні болған.
Объяснение:
абсолютно дұрыс.
Органикалық қосылыстардың барлығының құрамында көміртек атомы бар. Көміртектен басқа сутек, оттек, азот, т.б. элемент атомдары болады. Кейбір органикалық қосылыстардың құрамына күкірт, фосфор, галогендер және металдар кіреді. Ал бейорганикалық қосылыстарды біріктіретін бір ортақ элемент жоқ.
Органикалық химия — көмірсутектер мен олардың туындыларының химиясы.
Органикалық заттардың бейорганикалық заттармен салыстырғанда бірқатар ерекшеліктері бар.
Органикалық қосылыстарда көміртек атомдары өзара жалғасып, құрамына көп атом топтары кіретін тізбек құра алады. Сонымен қатар көміртек атомдары бірімен-бірі түзу тізбекті, тармақты, тұйықталған цикл түзіп те байланыса алады.
Тізбек құрамындағы көміртек атомдарының саны әр түрлі болуы мүмкін. Сонымен қатар көміртек атомдары өзара жай (дара) және еселі (қос, үш) байланыстар арқылы байланысады.
Органикалық қосылыстар санының өте көп болуы көміртек атомының жоғарыда айтылған ерекше қасиеттеріне байланысты.
Органикалық заттар, негізінен, көміртек және сутек атомдарынан тұратындықтан, араларындағы байланыстар коваленттік (полюссіз немесе полюсті) болады. Сондықтан органикалық заттарға мынадай қасиеттер тән:
олар — бейэлектролиттер немесе әлсіз электролиттер;
органикалық заттардың арасында реакциялар баяу жүреді (иондардың арасындағы реакциялардың тез жүретінін білесіңдер);
органикалық заттар молекулалық құрылымды болғандықтан, қайнау және балқу температуралары төмен болады;
органикалық заттар қызуға төзімсіз, салыстырмалы төмен температураның өзінде (кейде тіпті 100°С-қа жетпейтін) айырылады;
оттек қатысында органикалық заттардың бәрі дерлік жанады. Көміртек атомдарының арасындағы байланыстар үзіліп, нәтижесінде, көміртек (ЫВ) оксиді түзіледі немесе күйеленеді (көмірленеді) және су түзіледі.