КАНТРОЛЬНЫЕ ПЫТАНЕ 1. Што называецца дзеепрыслоўем?
2. Якія агульныя граматычныя прыметы маюць даеепрыгларі і ден
словы, дзеепрыслоўі і прыслоўі?
3. Як пішацца не з дзеепрыслоўямі?
4. Як утвараюцца дзеепрыслоўі незакончанага і акончанага травани
5. Што называецца дзеепрыслоўным аваротам?
6. Якімі членамі сказа з'яўляюцца даеепрыслоўі і дзеепрыслоўныя
звароты? Як яны выдзяляюцца ў вусным маўленні і на пісьме?
7. Дакажыце, што выкарыстанне дзеепрыслоўяў робіць выканвание
больш дакладным, дынамічным і выразным.
8. Што маюць агульнага і чым адрозніваюцца дзеепрыметнікі дове
прыслоўе, дзеепрыметнікавы і дзеепрыслоўны звароты?
2. Даеепрыглары і денсловы, дзеепрыслоўі і прыслоўі маюць агульныя граматычныя прыметы:
- Магчымасць перамяшчэння ў сказе без змяшчэння сэнсовага значэння. Гэта значыць, што яны могуць стаяць на розных пазіцыях у сказе і ў этым не змяняць зместу сказа.
- Магчымасць стаяць перад аба пасля глаголаў, што дазваляе ім удасканальваць сказ і распрацоўваць ідэю, якая выказваецца ў сказе.
- Магчымасць вылучэння імі акцэнту для акцэнтування дзеяння або стану, што дапамагае прыняць увагу сабе дзеепрыслоўе і вылучыць яго значэнне ў сказе.
3. Не з дзеепрыслоўямі пішацца раздзелавыя залежныя сказы, дзяленыя на две самастойныя пропазіцыі, звароты і сапраўды не з дзеепрыслоўямі.
4. Дзеепрыслоўі незакончанага травання утвараюцца даданнем суфікса -учы (-ючы) да асновы глагола (напрыклад: чытаючы, пішучы). Дзеепрыслоўі акончанага травання утвараюцца даданнем суфікса -шы (-ша, -шыся) да асновы глагола (напрыклад: прачытаны, распісана).
5. Дзеепрыслоўным аваротам называецца спалучэнне сказавых компанентаў са скасуемай часткай "не" (напрыклад: не дарма дзеепрыслоўе, не бесправа дзеепрыслоўе).
6. Даеепрыслоўі і дзеепрыслоўныя звароты выступаюць самастойнымі членамі сказа. Яны выдзяляюцца вусным маўленні або на пісьме з граматычнага аспекту. На пісьме яны аддзяляюцца двумя коскамі або коскай і коскай зварота. Усно вылучэнне можа адбывацца апасрэдку ўтульжваннем акцэнту на дзеепрыслоўе альбо змяненнем таму моманту і тэмпа маўлення пры вымаўленні зварота.
7. Выкарыстанне дзеепрыслоўяў робіць выканванне сказа больш дакладным, дынамічным і выразным. Дзеепрыслоўе спалучае дзеянне, стан ці дзеючага з адметнікамі або іншымі рэчамі ў сказе, што дазваляе ўнесці у сказ большую смыславую насычанасць. Гэта робіць маўленне багатшым і колькасным, пашырвае сэнс дзеяння і дапамагае выразіць пэўны тон і адносіны да выказваемага факту.
8. Дзеепрыметнікі маюць агульнага з довепрыслоўямі тое, што яны прадстаўляюць назвы дзеяйнасцей, станаў, якія адбываюцца ў прасторы ці часе. Але дзеепрыметнікі адрозніваюцца ад довепрыслоўяў тым, што яны можаць прымацоўвацца да іншых частак мовы (напрыклад: дзеепрыметнікавы зварот). Дзеепрыслоўны зварот - графічнае аддзяленне зварота ад астатніх частак сказа, якое можа выступаць утрымальнай прамысловасцю знакаў. А ўдасканальванне дзеепрыслоўных зваротаў складаецца ў сюжэце: праверкаўшы, у дружнімкінуўшы, на шчасьце трэба було сказаць як пасля гэтых слоў.