Xalq dostonlari har bir millatning maʼnaviy qiyofasi, uning tarixi, qadriyatlarini mukammal aks ettiruvchi bamisoli oynadir. Ularda har bir xalqning urf-odatlari, milliy oʻziga xosligi yaqqol koʻrinib turadi. Dostonchilik xalq ogʻzaki ijodida qadimiy epik anʼana hisoblanadi. Dostonlar asosan doʻmbira joʻrligida aytiladi va ijrochidan ham badihada, ham ijroda juda katta ijodiy mahorat talab qiladi. Dostonning yana bir xususiyati, ogʻizdan ogʻizga oʻtib avloddan avlodgacha yetib kelganidir. Bu oʻz navbatida ustoz-shogirdlik anʼanalarining vujudga kelishiga, natijada yirik dostonchilik maktablarining paydo boʻlishiga sabab boʻldi.
Folklorshunos olim T. Mirzayevning maʼlumotlariga koʻra, XV–XVI asrlarda yirik dostonchilik maktablari paydo boʻlgan, XIX–XX asrlar esa dostonchilik taraqqiyotida juda rivojlangan davr boʻlgan. XX asr boshlariga kelib baxshilarimiz ijodiy bisotida 150 dan ortiq xalq dostonlari boʻlgan. Bu dostonlami Tilla kampir, Sulton kampir, Jolmon baxshi, Boʻron shoir, Jumanbulbul, Josoq, Yoʻldosh-bulbul, Yoʻldosh shoir, Suyar shoir kabi mashhur baxshilar kuylaganlar. Keyinchalik ulaming anʼanalari Ergash Jumanbulbul oʻgʻli, Fozil Yoʻldosh oʻgʻli, Poʻlkan, Islom shoir, Saidmurod Panoh oʻgʻli, Berdi baxshi, Umir baxshi shoir, Bola baxshi ijodida davom ettirildi.
Baxshidan u yoki bu dostonni ijro etishda shunchaki voqea bayonini soʻzlab berish emas, balki uni doʻmbira joʻrligida tinglovchini rom etadigan darajada kuylab berish talab etilgan. Dostonchi baxshilar oʻz sanʼatlarini tinglovchiga maʼqul qilish uchun turli usullami qoʻllaganlar (musiqiy qochirimlar, soʻz oʻyinlari, dostonning eng qiziq joyida tanaffusli chekinishlar kabi). Doston aytish koʻp hollarda raqobat asosida kechgan. Dostongoʻylik kechalarida bir necha baxshi ishtirok etib, oʻz mahoratlarini namoyish etganlar, ijodiy bahs qilganlar.
XX asming 50-yillarida xalq dostonlariga, shu jumladan, “Alpomish” dostoniga ham bu asarlar mehnatkash xalq manfaatini emas, balki yuqori tabaqalar manfaatini aks ettiradi, shuning uchun ulami ommalashtirish zararlidir, degan mafkuraviy ayblar qoʻyildi. Lekin bir qator olimlar bu ayblovlaming xato ekanligini, mazkur dostonlar xalq badiiy tafakkuri, dunyoqarashi, turmush tarzi, boy tilini aks ettimvchi bebaho xazina ekanligini isbotlab berishdi va shu tariqa adabiy-milliy merosimizning muhim qismini gʻoyaviy tazyiqlardan asrab qolishdi.
Dostonchilik anʼanasi hozirgi kunda ham mavjud. Biroq endi kuylash, ijro, tinglovchilar bilan muloqot tarzining zamonaviylik kasb etayotganligini koʻramiz. Dostonchilik fan va texnika asrida birmuncha oʻzgarishlarga uchradi. Bugungi kun baxshilari oʻz asarlarini konsert zallarida, katta-katta anjumanlarda, televideniyeda ijro etmoqdalar. Yurtimizda dostonchilikni rivojlantirishga va uning ijrochilari baxshilar faoliyatini ragʻbatlantirishga katta eʼtibor berilmoqda. 2000-yilda “Alpomish” dostonining ming yilligini jahon miqyosida nishonlanishi va hatto “Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan xalq baxshisi” unvonining taʼsis etilishi (2000-yil 14-mart) buning isbotidir.
Xalq dostonlari har bir millatning maʼnaviy qiyofasi, uning tarixi, qadriyatlarini mukammal aks ettiruvchi bamisoli oynadir. Ularda har bir xalqning urf-odatlari, milliy oʻziga xosligi yaqqol koʻrinib turadi. Dostonchilik xalq ogʻzaki ijodida qadimiy epik anʼana hisoblanadi. Dostonlar asosan doʻmbira joʻrligida aytiladi va ijrochidan ham badihada, ham ijroda juda katta ijodiy mahorat talab qiladi. Dostonning yana bir xususiyati, ogʻizdan ogʻizga oʻtib avloddan avlodgacha yetib kelganidir. Bu oʻz navbatida ustoz-shogirdlik anʼanalarining vujudga kelishiga, natijada yirik dostonchilik maktablarining paydo boʻlishiga sabab boʻldi.
Folklorshunos olim T. Mirzayevning maʼlumotlariga koʻra, XV–XVI asrlarda yirik dostonchilik maktablari paydo boʻlgan, XIX–XX asrlar esa dostonchilik taraqqiyotida juda rivojlangan davr boʻlgan. XX asr boshlariga kelib baxshilarimiz ijodiy bisotida 150 dan ortiq xalq dostonlari boʻlgan. Bu dostonlami Tilla kampir, Sulton kampir, Jolmon baxshi, Boʻron shoir, Jumanbulbul, Josoq, Yoʻldosh-bulbul, Yoʻldosh shoir, Suyar shoir kabi mashhur baxshilar kuylaganlar. Keyinchalik ulaming anʼanalari Ergash Jumanbulbul oʻgʻli, Fozil Yoʻldosh oʻgʻli, Poʻlkan, Islom shoir, Saidmurod Panoh oʻgʻli, Berdi baxshi, Umir baxshi shoir, Bola baxshi ijodida davom ettirildi.
Baxshidan u yoki bu dostonni ijro etishda shunchaki voqea bayonini soʻzlab berish emas, balki uni doʻmbira joʻrligida tinglovchini rom etadigan darajada kuylab berish talab etilgan. Dostonchi baxshilar oʻz sanʼatlarini tinglovchiga maʼqul qilish uchun turli usullami qoʻllaganlar (musiqiy qochirimlar, soʻz oʻyinlari, dostonning eng qiziq joyida tanaffusli chekinishlar kabi). Doston aytish koʻp hollarda raqobat asosida kechgan. Dostongoʻylik kechalarida bir necha baxshi ishtirok etib, oʻz mahoratlarini namoyish etganlar, ijodiy bahs qilganlar.
XX asming 50-yillarida xalq dostonlariga, shu jumladan, “Alpomish” dostoniga ham bu asarlar mehnatkash xalq manfaatini emas, balki yuqori tabaqalar manfaatini aks ettiradi, shuning uchun ulami ommalashtirish zararlidir, degan mafkuraviy ayblar qoʻyildi. Lekin bir qator olimlar bu ayblovlaming xato ekanligini, mazkur dostonlar xalq badiiy tafakkuri, dunyoqarashi, turmush tarzi, boy tilini aks ettimvchi bebaho xazina ekanligini isbotlab berishdi va shu tariqa adabiy-milliy merosimizning muhim qismini gʻoyaviy tazyiqlardan asrab qolishdi.
Dostonchilik anʼanasi hozirgi kunda ham mavjud. Biroq endi kuylash, ijro, tinglovchilar bilan muloqot tarzining zamonaviylik kasb etayotganligini koʻramiz. Dostonchilik fan va texnika asrida birmuncha oʻzgarishlarga uchradi. Bugungi kun baxshilari oʻz asarlarini konsert zallarida, katta-katta anjumanlarda, televideniyeda ijro etmoqdalar. Yurtimizda dostonchilikni rivojlantirishga va uning ijrochilari baxshilar faoliyatini ragʻbatlantirishga katta eʼtibor berilmoqda. 2000-yilda “Alpomish” dostonining ming yilligini jahon miqyosida nishonlanishi va hatto “Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan xalq baxshisi” unvonining taʼsis etilishi (2000-yil 14-mart) buning isbotidir.
Вершины гор всегда покрыты снегом,
В предгорье – цепь чуть выцветших холмов…
О, Кыргызстан, ты меж землёй и небом,
Мой горный край и песен, и стихов! (ледников)
Ты славишься бескрайними полями,
На склонах гор тянь-шаньские леса.
Дороги вьются между тополями,
Что устремили кроны в небеса.
А воздух чист, с пьянящим ароматом
Цветенья трав и полевых цветов.
Всё радует меня в краю богатом,
В краю плывущих низко облаков.
О, Кыргызстан, моя земля родная,
Живи без взрывов и без свиста пуль!
Пусть трудится народ твой, созидая,
Пусть жемчугом сверкает Иссык-Куль!
О, Кыргызстан, мой край высокогорный,
Тебе сегодня песнь слагаю я!
Такой красивый, солнечный и гордый!..
О, Кыргызстан, ты родина моя!
Анатолий Остроухов