Бул эл жазма булактарда айтылган биринчи түрктөрдүн бири. Хүннү мамлекети талкалангандан кийин, алар Кытайдын таасир чөйрөсүндө болушкан жана формалдуу вассалдар деп эсептелишкен. Ырас, ошол кездеги империялык династия аларды баш ийүүдөн айырмалап турган, анткени алардын башкаруучуларынын бир атасы болгон - Тан династиясынын негиздөөчүсү, князь Ли Юань.
Кыргыздар салыштырмалуу обочолонгон абалына карабай, адегенде хуннуларга ыкташкан, андан кийин алгачкы монгол уруусу жужандарга баш ийе башташкан. Бирок 6 -кылымдын ортосунда талаа үстүндөгү бийлик түрктөргө өткөндө абал өзгөргөн. Ырас, алар түптөгөн каганат морт болчу жана майда чарбаларга бөлүнө баштады. Ар бир кылымда көчмөн элдердин арасында жаңы гегемон пайда болгон.
9 -кылымдын орто ченинде кыргыздардын да жолу болгон. Алар Сибирдин түштүгүндө борбору менен өз мамлекетин негиздешкен. Ошол кездеги негизги атаандаштары болгон уйгурлар менен болгон согуштарда Монголиянын көпчүлүк бөлүгү да колго түшүрүлгөн. Бирок күчтүү душман жок болгондон кийин, алардын мамлекети ыдырай баштады жана жүз жылдан кийин олуттуу күчтү билдирбей калды.
Ошондуктан, 13 -кылымда Чыңгыз хан бийликке келгенде, кыргыздар монголдор менен келишим түзүп, тынчтык жолу менен алардын өсүп келе жаткан империясынын курамына кирген. Ырас, алардын элинин Енисей бөлүгү монгол бийлигине каршы бир нече жолу козголоң чыгаргандан кийин, бирок Алтай бөлүгү ишенимдүү болуп чыккан.
Чыңгызхандын улуу уулу Жочи енисейлерге каршы бир нече жолу үгүт жүргүзгөн. Бирок каардуу согушка карабастан, алар эч качан баш ийген адамдарга айланышкан эмес жана кийин борбордук бийликке каршы чыккан монгол төрөлөрүн колдоп, тигил же бул деңгээлдеги эгемендүүлүктү калыбына келтирүүгө бир нече жолу аракет кылышкан.
Мына ошондуктан, 13 -кылымдын аягында азыр Кытайда көбүрөөк жайгашкан империя көптөгөн кыргыздарды түпкү мекенинен алысыраак жерге көчүргөн. Моңголдор бекеринен аларды "токой адамдары" деп атабаса керек. Алар түз жерде болгондуктан, козголоңчу уруу козголоң чыгарууну токтотот деп үмүттөнүшкөн.
Дал ушул мезгилде кыргыздардын өзгөчөлүктөрү кескин түрдө өзгөргөн, алар бара -бара монголдорго окшош болуп калган деп эсептешет. Үйдө калгандар хакастар менен алтайлыктардын азыркы элдерин пайда кылды. Бирок уруунун көпчүлүгү отурукташкан Тянь -Шандын боорлору эми чыныгы борборго айланды. Ошентип, мурдагы токойчулар бийик тоолуу болушту.
Кыргыздар Азиянын эң борборунда жашаганына жана адатта монголоиддик көрүнүшкө ээ болгонуна карабастан, аларда таң калыштуу европалык гендер бар. Жок дегенде, Чыгыш Европа үчүн жалпы болгон R1a1 гаплогруппасы алардын арасында 63% бөлүштүрүлгөн. Салыштыруу үчүн, орустардыкы 47%, украиндердики 44%. Бул алардын түптөлүшүнүн алгачкы этабында азыркы кыргыздардын ата-бабалары Улуу Талаанын көчмөн индоевропалык калкы менен аралашып кеткенин билдирет.
Бул эл жазма булактарда айтылган биринчи түрктөрдүн бири. Хүннү мамлекети талкалангандан кийин, алар Кытайдын таасир чөйрөсүндө болушкан жана формалдуу вассалдар деп эсептелишкен. Ырас, ошол кездеги империялык династия аларды баш ийүүдөн айырмалап турган, анткени алардын башкаруучуларынын бир атасы болгон - Тан династиясынын негиздөөчүсү, князь Ли Юань.
Кыргыздар салыштырмалуу обочолонгон абалына карабай, адегенде хуннуларга ыкташкан, андан кийин алгачкы монгол уруусу жужандарга баш ийе башташкан. Бирок 6 -кылымдын ортосунда талаа үстүндөгү бийлик түрктөргө өткөндө абал өзгөргөн. Ырас, алар түптөгөн каганат морт болчу жана майда чарбаларга бөлүнө баштады. Ар бир кылымда көчмөн элдердин арасында жаңы гегемон пайда болгон.
9 -кылымдын орто ченинде кыргыздардын да жолу болгон. Алар Сибирдин түштүгүндө борбору менен өз мамлекетин негиздешкен. Ошол кездеги негизги атаандаштары болгон уйгурлар менен болгон согуштарда Монголиянын көпчүлүк бөлүгү да колго түшүрүлгөн. Бирок күчтүү душман жок болгондон кийин, алардын мамлекети ыдырай баштады жана жүз жылдан кийин олуттуу күчтү билдирбей калды.
Ошондуктан, 13 -кылымда Чыңгыз хан бийликке келгенде, кыргыздар монголдор менен келишим түзүп, тынчтык жолу менен алардын өсүп келе жаткан империясынын курамына кирген. Ырас, алардын элинин Енисей бөлүгү монгол бийлигине каршы бир нече жолу козголоң чыгаргандан кийин, бирок Алтай бөлүгү ишенимдүү болуп чыккан.
Чыңгызхандын улуу уулу Жочи енисейлерге каршы бир нече жолу үгүт жүргүзгөн. Бирок каардуу согушка карабастан, алар эч качан баш ийген адамдарга айланышкан эмес жана кийин борбордук бийликке каршы чыккан монгол төрөлөрүн колдоп, тигил же бул деңгээлдеги эгемендүүлүктү калыбына келтирүүгө бир нече жолу аракет кылышкан.
Мына ошондуктан, 13 -кылымдын аягында азыр Кытайда көбүрөөк жайгашкан империя көптөгөн кыргыздарды түпкү мекенинен алысыраак жерге көчүргөн. Моңголдор бекеринен аларды "токой адамдары" деп атабаса керек. Алар түз жерде болгондуктан, козголоңчу уруу козголоң чыгарууну токтотот деп үмүттөнүшкөн.
Дал ушул мезгилде кыргыздардын өзгөчөлүктөрү кескин түрдө өзгөргөн, алар бара -бара монголдорго окшош болуп калган деп эсептешет. Үйдө калгандар хакастар менен алтайлыктардын азыркы элдерин пайда кылды. Бирок уруунун көпчүлүгү отурукташкан Тянь -Шандын боорлору эми чыныгы борборго айланды. Ошентип, мурдагы токойчулар бийик тоолуу болушту.
Кыргыздар Азиянын эң борборунда жашаганына жана адатта монголоиддик көрүнүшкө ээ болгонуна карабастан, аларда таң калыштуу европалык гендер бар. Жок дегенде, Чыгыш Европа үчүн жалпы болгон R1a1 гаплогруппасы алардын арасында 63% бөлүштүрүлгөн. Салыштыруу үчүн, орустардыкы 47%, украиндердики 44%. Бул алардын түптөлүшүнүн алгачкы этабында азыркы кыргыздардын ата-бабалары Улуу Талаанын көчмөн индоевропалык калкы менен аралашып кеткенин билдирет.
Объяснение:
Кыргыз эли жана анын тарыхы жөнүндө