Рабочий лист 7. Какие этапы развития бывают у растений Наблюдение за ростом фасоли Какое обчтоорудование нужно для проведения исследования? Сформулируй гипотезу: хся Скорость роста корня фасоли. Время, сутки Длина корня, см 4 7 12 21 Какие ещё изменения можно измерить? Что можно определить путём измерения этих изменений?
Dunyoda shaharlar ko‘p, biri-biridan ziyoda. Biroq shunday shaharlar borki, ular faqat o‘zigagina xos ko‘rku tarovati, noyob xususiyatlari bilan e’tiborni tortadi. O‘zbekistonimiz poytaxti bo‘lmish Toshkent — ana shunday betakror shahar. To‘g‘ri, har kimning ona Vatani o‘ziga aziz va qadrli. Lekin xuddi Toshkentdagidek tarix va bugunni o‘zida namoyon etgan shaharni topish qiyin.
Dunyoning istalgan burchagiga boring, binolari osmonga bo‘y cho‘zgan nomdor shaharlar ko‘chalarini aylaning, Toshkentdagidek ajib bir osudalik va mehrni, bag‘rikenglikni his etish qiyin. Shundanmi, Toshkentga bir kelgan odam yana kelishni niyat qiladi.
Odamzod ham, hatto qushlar ham tinch joyga, yaxshilik ko‘rgan joyiga intiladi. Toshkentga laylaklar qaytgani ham shundan aslida. Xastimom minoralari uzra ular qanot qoqadi. Mustaqillik maydonidagi Ezgulik arkasida Laylak va turnalar, «O‘zbekiston» xalqaro anjumanlar saroyi gumbazi uzra yana turnalar...
Vaqt o‘tgan sayin odamlar ham, hayot ham, shaharlar ham o‘zgarib boraveradi. Bugungi Toshkent kechagi Toshkent emas. Ko‘kchadan — Qo‘yliqqacha, Yunusoboddan — Do‘mbrobodgacha kezib chiqqan odam mustaqillik yillarida amalga oshirilgan bunyodkorliklarni xotirasiga sig‘dirolmaydi.
Mustaqillik yillarida Prezidentimiz Islom Karimov rahbarligida olib borilgan beqiyos ishlar tufayli poytaxtimiz qiyofasi tamoman o‘zgardi.
Bugungi keng va ravon ko‘chalar ilgari qanday ahvolda edi? Hozirgi muhtasham binolar o‘rnida nimalar bor edi?.. Poytaxtimiz markazida, Amir Temur xiyobonining kunchiqar tomonida qad rostlagan «O‘zbekiston» xalqaro anjumanlar saroyini olib ko‘raylik. Erta tongda quyosh go‘yoki shu bino uzra shaharga nur taratib turgandek bo‘ladi. Tunda esa shahar bag‘ri — go‘yo yulduzlar charaqlagan osmon. Bu bino to‘lin oy misol shaharni yoritib turadi.
Bundan atigi bir-ikki yil ilgari Alisher Navoiy shoh ko‘chasining Abay ko‘chasi bilan kesishgan chorrahasidan Xadra maydoni tomon yursangiz, chap tomonda nimalarni ko‘rar edingiz? Buni hamma biladi. O‘sha savdo do‘konchalari o‘rnida bugun zamonaviy, muhtasham, me’moriy jihatdan o‘ziga xos turar-joylar bunyod etildi. Uning yonidan o‘tgan har bir hamyurtimiz ko‘ksi beixtiyor faxr-iftixor tuyg‘usiga to‘ladi.
Shu o‘rinda aytib o‘tish kerakki, mustabidlik davrida ham Toshkent poytaxt sifatida tilga olinardi. Aslida esa respublika boshqaruv idoralari joylashgan markaz edi, xolos. U hech qanday vakolatga, maqomga ega emasdi.
Bugun Toshkent — haqiqiy ma’noda O‘zbekiston Respublikasining poytaxti. Bugun bu yerda oltmishdan ortiq elchixona hamda xalqaro tashkilotlar vakolatxonalari joylashgan.
Toshkent xalqaro aeroportidan dunyoning 40 dan ziyod shahriga «O‘zbekiston havo yo‘llari» samolyotlari parvoz qilmoqda. Mamlakat kelajagi, taqdiri bilan bog‘liq qonunlar, qarorlar Toshkentda qabul qilinmoqda...
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Toshkentni «Tinchlik elchisi» sharafli nomiga munosib ko‘rgani, «Toshkent — islom madaniyati poytaxti» deb e’lon qilingani zamirida ham olam-olam ma’no bor.
Bağlayıcılar sintaktik vəzifələrinə görə tabesizlik və tabelilik bağlayıcılarına bölünür. Tabesizlik bağlayıcıları sade cümləni həmcins üzvlərini və tabesiz mürəkkəb cümləni əmələ gətirən sadə cümlələri əlaqələndirməklə yanaşı, onlar arasında müxtəlif məna münasibətlərini də ifadə edir.
Tabesizlik bağlayıcılarının mənaca aşağıdakı növləri vardır:
1 Birləşdirmə bağlayıcıları: və, ilə (-la). Məsələn, Onun oxumaq və yazmağa çox böyük həvəsi vardı. Orxanla Rəşad gördükləri işdən məmnun idilər.
Və bağlayıcısı həm sadə cümlənin həmcins üzvlərini, həm də tabesiz mürəkkəb cümlənin tərəflərini bir- birinə bağlayır. Məsələn, Biz olimpiadada qalib gəldık və müəlllimlərimiz bu qalibiyyətimizə çox sevindi ( tabesiz mürəkkəb cümlənin tərəfləri arasında işlənmişdır). Hüseyn və Uğur qardaşdırlar
İlə (-la) bağlayıcısı isə yalnız sadə cümlənin həmcins üzvlərini bir – birinə bağlayır. Məsələn, Sənlə mən bu işin öhdəsindən gələ bilərik. Kitabla dəftəri stolun üzərindən götür.
İlə bağlayıcısıvə ilə qoşması omonimdir. Bunları birbirindən fərqləndirmək üçün bilmək lazımdır ki, və bağlayıcısı həmişə ilə bağlayıcısının yerində işlənə bilir. İlə bağlayıcısını vergüllə də əvəz etmək mümkündür, yəni bu bağlayıcının yerində vergül də işlənə bilər. Məsələn, Xeyir ilə şər qardaşdır. İlə qoşmasını isə və bağlayıcısı ilə əvəz etmək olmur. Məsələn, Sabah səninlə görüşməliyəm.
Qarşılaşdırma bağlayıcıları: amma, ancaq, lakin, fəqət, halbuki, isə. Bu bağlayıcılar iki zidd anlayışı bildirir. Məsələn, Mən də iştəyirdim, amma getməyəcəm. Guya ki əhvalatı bilmirsən, halbuki hər şeydən xəbərdarsan. Mən ərəbəm, ancaq həqiqəti dana bilmərəm.
Amma, ancaq, lakin, halbuki bağlayıcılarından əvvəl vergül qoyulur.
Bölüşdürmə bağlayıcıları: ya, ya da, ya da ki, gah, gah da, gah da ki, və ya, yaxud, və yaxud, istər, istərsə də və s. Məsələn, Gah yeriyirdik, gah dayanırdıq. Ya dərsi diqqətlə dinlə, ya dda sinifdən çıx. İstər gənclərin, istərsə də yaşlıların bu mövzuya böyük həvəsi vardı.
Cqmlədə təkrar olunan gah, ya bağlayıcılarının ikinci hissəsindən əvvəl vergül qoyulur.
İştirak bağlayıcıları: həm, həm də, həm də ki, da, də, həmçinin, habelə, o cümlədən, hətta, o sıradan və s. Məsələn, İnsanın həm zahiri, həm daxili gözəl olmalıdır. Hamı, hətta Sevinc də gəlmişdi. Günel də, Ülviyyə də sevinirdi. Bizdə Banuçiçək adı da var. İclasda şairlər, yazıçılar, müəllimlər, habelə tələbələr də iştirak edirdilər. Cümlədə təkrar olunan həm bağlayıcısının ikinci hissəsindən əvvəl, da də bağlayıcısından sonra vergül qoyulur. Cümlənin içərisində olan hətta, habelə, həmçinin, o cümlədən bağlayıcısndan əvvəl vergül işlənir.
Qeyd: İsmin yerkik hal şəkilçisi olan – da2 ilə da, də bağlayəcəsə oxşardır. İsmin yerlik hal şəkilçisi olan – da2 sözlərə bitişik yazılır, vurğulu olur. Məsələn, məndə, kitabda, otaqda, həyətdə və s. Da, də bağlayıcısı isə vurğusuz olur və ayrı yazılır.