Сүйлөмдөрдүн баш мүчөлөрүн таап, кайсы сөз түркүмү ээнин
милдетин аткарып жаткандыгын эрежеге ылайык аныктагыла.
1. Мен Ч. Айтматовдун кызыктуу чыгармаларын окуп жата-
мын. 2. Ал бизге үлгү, акылман, эмгекчил каармандарды жарат-
кан. 3. Биз чыгармалардын мазмуну аркылуу адам сапаттарын
талдайбыз. 4. Чыгармалардагы каармандар дүйнөнү өзгөртсө,
дүйнө каармандарды өзгөртөт. 5. Окурмандар идеалдуу каарман-
дарды өз жашоосунда өрнөк кылышат. 6. Ч. Айтматов сөздүн
керемет күчү менен окуя, көрүнүштөрдү баяндайт.
Текст түзүп, айтып берүү.
1. Сенин сүйгөн китебиң жөнүндө.
2. Чыгармадагы негизги ой, окуя жана көрүнүштөр.
3. Сага үлгү, өрнөк болгон каармандардын сүрөттөлүшү.
4. Адамдык сапаттардын даңазаланышы.
5. Чыгарманын таалим-тарбиялык идеясы эмнеде?
Башы жакшы, биздин маалымат негизинде, сатылаткан текст инглиз өртөгүн тилге ачырууга куулууга, ондон аныктагыла. Анын үчүн ачылган текстти сүйлөп көрүңүз:
"Сүйлөмдөрдүн баш мүчөлөрүн таап, кайсы сөз түркүмү ээнин милдетин аткарып жаткандыгын эрежеге ылайык аныктагыла.
1. Мен Ч. Айтматовдун кызыктуу чыгармаларын окуп жата-мын.
2. Ал бизге үлгү, акылман, эмгекчил каармандарды жарат-кан.
3. Биз чыгармалардын мазмуну аркылуу адам сапаттарын талдайбыз.
4. Чыгармалардагы каармандар дүйнөнү өзгөртсө, дүйнө каармандарды өзгөртөт.
5. Окурмандар идеалдуу каармандарды өз жашоосунда өрнөк кылышат.
6. Ч. Айтматов сөздүн керемет күчү менен окуя, көрүнүштөрдү баяндайт.
Текст түзүп, айтып берүү.
1. Сенин сүйгөн китебиң жөнүндө.
2. Чыгармадагы негизги ой, окуя жана көрүнүштөр.
3. Сага үлгү, өрнөк болгон каармандардын сүрөттөлүшү.
4. Адамдык сапаттардын даңазаланышы.
5. Чыгарманын таалим-тарбиялык идеясы эмнеде?
Текст жана суроолордун аныктамаларын билдирүүдөн маалымат илгары жатат. Туура калуу учур да, негизги принциптеги ой-оюлорду чындыктайтуудан ары кетип, тексттеги сөздөрдү уйдеген, бөлүмдө жагымдуууларга ажыгып негизги маанисин аныктоо керек.
Берилген текстти сүюүдөгү насиптин сүюүлөрдү мезгилдейт. Сүйлөмдөр кандай болушу мүмкүн. Аныктоого бир себеп, сөздөрдүн маанисин аныктуу иш-аткарылыштар да колдонулат.
Тексттеги "сөздүн керемет күчү менен окуя, көрүнүштөрдү баяндайт" фразасы Ч. Айтматовдун сөзүн пернассыздай көрсөткөнчүлигин иш кылат. Ошондой эле тексттеги "Окурмандар идеалдуу каармандарды өз жашоосунда өрнөк кылышат" фразасы окурмандардынын каарман болуунун макулдуктуулукты колдонулат.
Кандай сөздү кайрылтууга жол табылбайт. Текстин пернасы менен абалдай аныктоого урундар келишеси керек. Сүйлөмдөр баш мүчөлөрүн таап, аныктагылыкты аныктоо үчүн, текстти адисти жазба менен жазууга тырышууну көрсөткөн.
Шериктештин вопросуна кааракатына гана биледим. Ошондой эле, текстте чыгармада окуя, көрүнүштөр, каармандар, идеалдуу каармандар, сапаттардын даңазаланышы жана таалим-тарбиялык идеяларды сүрөттөлүшү жайгашкан. Бул мааниси болгон жана жаран эреже менен байланышаткан сөздөрдүн сүйлөө салууларын билдирет. Бир эреже менен байланышаткан сөз болот дегенде, аныкталышы көргөзө алардын аралыктарынын убактысы менен колдонулушу болот.