Иқта (араб.: жерді пайдалану және оған иелік ету) – мұсылмандық құқықтағы тиісті салықтарды мемлекетке төлеу шартымен иен жатқан жерлерді пайдалануға беру тәртібі.
Араб халифатында әскери әрекеттер нәтижесінде қолға түскен жерлер сол шайқасқа қатысқан әскерлердің олжасы болып саналып, оларға белгілі тәртіп бойынша үлестірілетін. Бұл жағдай әскери күштерді әлсіретіп, мемлекеттік қаржы жүйесіне нұқсан тигізетін болған соң, халифа Омар ибн әл-Хаттаб (634 – 644) жаулап алған жерлерді бұрынғы иелерінде қалдырып, олардан алым-салық алуды бұйырған. Жиналған алым-салықтар әскерлердің барлық қажетіне тікелей жұмсалатын. Осы кезеңнен бастап ешқандай иесі жоқ жерлерді дәл иесі бар жерлердей алым-салық төлеу шартымен адамдардың қолдануына беру жүйесі пайда болды. Имам Әбу Жүсіптің (731 – 798) айтуына қарағанда, халифа Омар Ирак жерін бағындырған соң, Сасани әулетінің қарамағында болған және соғыстан кейін иесіз қалған жерлерді адамдарға үлестіріп берген. Иесі иқта жерді мұра етіп қалдыра алмайтын, үшінші тұлғаға иқта етіп бере алмайды. Алым-салықтың мөлшері жердің бағасына, құнарлылығына, суармалылығына, т.б. сәйкес белгіленетін. Иқта мақсаты әскердің жағдайын жақсарту, алынған жерлерді игеру, елді абаттандыру және мемлекеттік құрылымды күшейту болды. Кейінгі ғасырларда халифат құрамына арабтардан басқа халықтардың енуі және олардың, әсіресе, түріктердің әскер ішінде көбеюі нәтижесінде иқта жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшыраған. Аббас әулеті билігі тұсында әскердің басым көпшілігінде және саяси лауазымдарда түріктер үстемдікке ие болды. Иқта етілген жерлерді басқарған әскербасылар осы жерлердің салықтарын жинап қана қоймай, оларға иелік етеді. Селжұқтар Аббас әулеті мемлекетін өзіне бағындырғанға дейін тек халифалар ғана жерлерді иқта етуге құқықты саналатын. Ал, селжұқтар Бағдадты қаратып алған соң, Низам әл-Мүліктің (1018 – 92) тұсында халифа тек рухани саладағы әмірші ретінде қалғандықтан Иқта ету құқығына селжұқ билеушілері мен олар сенім артқан лауазымды адамдар ие болды.
Иқта етілген жерлер үлкен иқталар және шағын иқталар деп екіге бөлінген. Үлкен иқталар, көбінесе, Ирак және Иран жерінде кезігетін. Шағын иқталар жан саны тығыз орналасқан елдерде болатын. Қолда бар тарихи деректерге қарағанда иқта жүйесінің Қарахандар әулеті, Хорезм, Селжұқ, Илхан, Ғазна және Осман әулеті мемлекеттерінде жергілікті жағдайларға қарай түрлі тәсілдермен жүзеге асырылғандығын көрсетеді. Осман империясында (1299 – 1922) 1839 жылғы Танзимат жарлығына дейін жүргізілген иқта жүйесі тимар деп аталған және әскердің негізгі бөлігін құрайтын сипаїилардың ұйымдастырылуында қолданылған.[1]
Иқта — б. з. 10 ғасырының ортасы мен 12 ғ. басында Жетісу аумағьгнда салтанат құрған Қарахандар мемлекетіндегі алым-салық жүйесі. Бұрын мемлекет қазынасына түсіп отырған төлем түрлерін хандар өздерінің туысқандары мен жақын адамдарының исленуінс рұқсат етті. Мұндай табыс көзін иеленушілерді "мұқта" немесе "иқтадар" деп атады. Орта ғасырлық деректемелерге қарағанда, жергілікті тұрғындардың Иқта салығын алудың тиянақталған тәртібі мен мөлшер-мөні болған.
ответ: Insoniyat paydo bo‘libdiki, erkka intilib yashaydi. Ozodlik eng muqaddas tushuncha. Zero, erkinlik va ozodlik ta’minlangan joyda inson o‘zligini namoyon qila oladi, shundagina bunyodkorlik, obodlik, taraqqiyot, farovonlik va komillikka erishishi mumkin. Yurtboshimiz aytganlaridek, men uchun O‘zbekiston deya atalmish go‘zal va betakror o‘lkada tug‘ilib, uning bag‘rida kamol topayotganligim, mustaqil mamlakatning hur farzandi ekanligim katta baxt. Xalqimizga erkinlik va ozodlik, baxtu saodat, umid va ishonch sururini baxsh etgan eng ulug‘, eng muqaddas ayyom — istiqlol sanasi bilan tengdosh ekanligim qalbimda faxr va g‘urur uyg‘otadi. Zero, mustaqillik — yorug‘ istiqbolimiz, kelajagimiz kafolatidir. Vatan ozod va mustaqil bo‘lsa, uning bag‘ri jannat bog‘laridek obod, xonadonlari fayzli va farovon, odamlari baxtli, farzandlari esa bilimdon va zukko bo‘ladi. Shuning uchun Vatan ozodligi va mustaqilligi har bir farzandi uchun jon kabi aziz va muqaddasdir. Vatan ozodligi ajdodlarimizning buyuk armoni va muqaddas e’tiqodi bo‘lib, ular bu yo‘lda jonlarini fido qilishdan ham qaytmaganlar. Shiroq matonati, To‘maris jasorati, Najmiddin Kubro, Jalolliddin Manguberdi, Amir Temur kabi buyuk ajdodlarimiz, shuningdek, o‘tgan asr boshlarida yashab o‘tgan ma’rifatparvar bobolarimizning ozodlik yo‘lidagi kurashlari vatanparvarlikning yuksak namunasidir. Ularning qahramonlik va fidoyiliklari, hayot yo‘llari biz yoshlarga hamisha ibrat bo‘lib qoladi. Mamlakatimizda biz yoshlarga ko‘rsatilayotgan e’tibor va g‘amxo‘rlik eng yuksak darajaga ko‘tarilgan. O‘z navbatida yurtimiz farzandlari o‘z bilim va iqtidorlarini butun dunyoga namoyish etib, Vatan sha’nini yanada yuksaklarga ko‘tarmoqda. Mustaqil O‘zbekiston yoshlari xalqaro sport va fan olimpiadalarining yuqori shohsupalarini egallab, vatanimiz bayrog‘ini baland ko‘tarmoqdalar. Iste’dodli tengdoshlarimiz milliy hunarmandchilikning mo‘‘jizaviy bezak va buyumlari bilan jahonni lol qoldirmoqda. Ha, davlatimizda yoshlar uchun barcha imkoniyatlar eshigi ochiq, faqat undan unumli va samarali foydalana bilsak bas. Bu borada Prezidentimizning quyidagi so‘zlari barchamizni yangidan-yangi marralarga undaydi: “O‘zbek millatining, o‘zbek farzandlarining qobiliyat, zehn-zakovat, tirishqoqlik borasida boshqa hech bir millat yoki xalqdan qolishadigan joyi yo‘q. Faqat mavjud intellektual imkoniyatlarimizni to‘liq ishga solishimiz, ulardan mukammal tarzda foydalana bilish zarur...” Bizlarga ko‘rsatilayotgan e’tibor va g‘amxo‘rliklar zamiridagi ulkan ishonchni bir zum ham unutishga haqqimiz yo‘q. Vatanimizni, mustaqilligimizni ko‘z qorachig‘iday asrab-avaylash biz yoshlarning muqaddas burchimizdir. Zero Mustaqillik timsolida biz o‘zimizni, yorug‘ kelajagimizni, baxtu iqbolimizni ko‘ramiz. Объяснение: KERAKLI JOYLARINI OVOLING HAMASINI YOZISH SHART EMAS
Иқта (араб.: жерді пайдалану және оған иелік ету) – мұсылмандық құқықтағы тиісті салықтарды мемлекетке төлеу шартымен иен жатқан жерлерді пайдалануға беру тәртібі.
Араб халифатында әскери әрекеттер нәтижесінде қолға түскен жерлер сол шайқасқа қатысқан әскерлердің олжасы болып саналып, оларға белгілі тәртіп бойынша үлестірілетін. Бұл жағдай әскери күштерді әлсіретіп, мемлекеттік қаржы жүйесіне нұқсан тигізетін болған соң, халифа Омар ибн әл-Хаттаб (634 – 644) жаулап алған жерлерді бұрынғы иелерінде қалдырып, олардан алым-салық алуды бұйырған. Жиналған алым-салықтар әскерлердің барлық қажетіне тікелей жұмсалатын. Осы кезеңнен бастап ешқандай иесі жоқ жерлерді дәл иесі бар жерлердей алым-салық төлеу шартымен адамдардың қолдануына беру жүйесі пайда болды. Имам Әбу Жүсіптің (731 – 798) айтуына қарағанда, халифа Омар Ирак жерін бағындырған соң, Сасани әулетінің қарамағында болған және соғыстан кейін иесіз қалған жерлерді адамдарға үлестіріп берген. Иесі иқта жерді мұра етіп қалдыра алмайтын, үшінші тұлғаға иқта етіп бере алмайды. Алым-салықтың мөлшері жердің бағасына, құнарлылығына, суармалылығына, т.б. сәйкес белгіленетін. Иқта мақсаты әскердің жағдайын жақсарту, алынған жерлерді игеру, елді абаттандыру және мемлекеттік құрылымды күшейту болды. Кейінгі ғасырларда халифат құрамына арабтардан басқа халықтардың енуі және олардың, әсіресе, түріктердің әскер ішінде көбеюі нәтижесінде иқта жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшыраған. Аббас әулеті билігі тұсында әскердің басым көпшілігінде және саяси лауазымдарда түріктер үстемдікке ие болды. Иқта етілген жерлерді басқарған әскербасылар осы жерлердің салықтарын жинап қана қоймай, оларға иелік етеді. Селжұқтар Аббас әулеті мемлекетін өзіне бағындырғанға дейін тек халифалар ғана жерлерді иқта етуге құқықты саналатын. Ал, селжұқтар Бағдадты қаратып алған соң, Низам әл-Мүліктің (1018 – 92) тұсында халифа тек рухани саладағы әмірші ретінде қалғандықтан Иқта ету құқығына селжұқ билеушілері мен олар сенім артқан лауазымды адамдар ие болды.
Иқта етілген жерлер үлкен иқталар және шағын иқталар деп екіге бөлінген. Үлкен иқталар, көбінесе, Ирак және Иран жерінде кезігетін. Шағын иқталар жан саны тығыз орналасқан елдерде болатын. Қолда бар тарихи деректерге қарағанда иқта жүйесінің Қарахандар әулеті, Хорезм, Селжұқ, Илхан, Ғазна және Осман әулеті мемлекеттерінде жергілікті жағдайларға қарай түрлі тәсілдермен жүзеге асырылғандығын көрсетеді. Осман империясында (1299 – 1922) 1839 жылғы Танзимат жарлығына дейін жүргізілген иқта жүйесі тимар деп аталған және әскердің негізгі бөлігін құрайтын сипаїилардың ұйымдастырылуында қолданылған.[1]
Иқта — б. з. 10 ғасырының ортасы мен 12 ғ. басында Жетісу аумағьгнда салтанат құрған Қарахандар мемлекетіндегі алым-салық жүйесі. Бұрын мемлекет қазынасына түсіп отырған төлем түрлерін хандар өздерінің туысқандары мен жақын адамдарының исленуінс рұқсат етті. Мұндай табыс көзін иеленушілерді "мұқта" немесе "иқтадар" деп атады. Орта ғасырлық деректемелерге қарағанда, жергілікті тұрғындардың Иқта салығын алудың тиянақталған тәртібі мен мөлшер-мөні болған.
Объяснение:
абсолютно дұрыс.
Insoniyat paydo bo‘libdiki, erkka intilib yashaydi. Ozodlik eng muqaddas tushuncha. Zero, erkinlik va ozodlik ta’minlangan joyda inson o‘zligini namoyon qila oladi, shundagina bunyodkorlik, obodlik, taraqqiyot, farovonlik va komillikka erishishi mumkin.
Yurtboshimiz aytganlaridek, men uchun O‘zbekiston deya atalmish go‘zal va betakror o‘lkada tug‘ilib, uning bag‘rida kamol topayotganligim, mustaqil mamlakatning hur farzandi ekanligim katta baxt. Xalqimizga erkinlik va ozodlik, baxtu saodat, umid va ishonch sururini baxsh etgan eng ulug‘, eng muqaddas ayyom — istiqlol sanasi bilan tengdosh ekanligim qalbimda faxr va g‘urur uyg‘otadi. Zero, mustaqillik — yorug‘ istiqbolimiz, kelajagimiz kafolatidir.
Vatan ozod va mustaqil bo‘lsa, uning bag‘ri jannat bog‘laridek obod, xonadonlari fayzli va farovon, odamlari baxtli, farzandlari esa bilimdon va zukko bo‘ladi. Shuning uchun Vatan ozodligi va mustaqilligi har bir farzandi uchun jon kabi aziz va muqaddasdir.
Vatan ozodligi ajdodlarimizning buyuk armoni va muqaddas e’tiqodi bo‘lib, ular bu yo‘lda jonlarini fido qilishdan ham qaytmaganlar. Shiroq matonati, To‘maris jasorati, Najmiddin Kubro, Jalolliddin Manguberdi, Amir Temur kabi buyuk ajdodlarimiz, shuningdek, o‘tgan asr boshlarida yashab o‘tgan ma’rifatparvar bobolarimizning ozodlik yo‘lidagi kurashlari vatanparvarlikning yuksak namunasidir. Ularning qahramonlik va fidoyiliklari, hayot yo‘llari biz yoshlarga hamisha ibrat bo‘lib qoladi.
Mamlakatimizda biz yoshlarga ko‘rsatilayotgan e’tibor va g‘amxo‘rlik eng yuksak darajaga ko‘tarilgan.
O‘z navbatida yurtimiz farzandlari o‘z bilim va iqtidorlarini butun dunyoga namoyish etib, Vatan sha’nini yanada yuksaklarga ko‘tarmoqda. Mustaqil O‘zbekiston yoshlari xalqaro sport va fan olimpiadalarining yuqori shohsupalarini egallab, vatanimiz bayrog‘ini baland ko‘tarmoqdalar. Iste’dodli tengdoshlarimiz milliy hunarmandchilikning mo‘‘jizaviy bezak va buyumlari bilan jahonni lol qoldirmoqda.
Ha, davlatimizda yoshlar uchun barcha imkoniyatlar eshigi ochiq, faqat undan unumli va samarali foydalana bilsak bas. Bu borada Prezidentimizning quyidagi so‘zlari barchamizni yangidan-yangi marralarga undaydi: “O‘zbek millatining, o‘zbek farzandlarining qobiliyat, zehn-zakovat, tirishqoqlik borasida boshqa hech bir millat yoki xalqdan qolishadigan joyi yo‘q. Faqat mavjud intellektual imkoniyatlarimizni to‘liq ishga solishimiz, ulardan mukammal tarzda foydalana bilish zarur...”
Bizlarga ko‘rsatilayotgan e’tibor va g‘amxo‘rliklar zamiridagi ulkan ishonchni bir zum ham unutishga haqqimiz yo‘q. Vatanimizni, mustaqilligimizni ko‘z qorachig‘iday asrab-avaylash biz yoshlarning muqaddas burchimizdir. Zero Mustaqillik timsolida biz o‘zimizni, yorug‘ kelajagimizni, baxtu iqbolimizni ko‘ramiz.
Объяснение: KERAKLI JOYLARINI OVOLING HAMASINI YOZISH SHART EMAS