Завдання 1. Проаналізувати організаційну структуру видавництв та поліграфічних підприємств (роздатковий матеріал, приклад в ДОДАТКУ В), дати оцінку доцільності існуночих структур управління персоналом, розробити рекомендації щодо їх вдосконалення.
Қазақ халқына кеңінен танымал көркем жырлардың бірі — «Қыз Жібек» жыры. Қазақ халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, дүниеге көзқарасын, ұғымын білдіретін әңгеме.
«Қыз Жібек» жыры, әңгімесі қазақ хылқының сол кездегі көшпелі салтын білдіреді, сондай салт, сондай дәстүр орнаған қоғамда туып-өскен адамның көзқарасы қандай екенін көрсетеді. Ескі көшпелі өмірдің сұлу табысы деп бағалауға сай жырлардың бірі- «Қыз Жібек» екені даусыз.
Жырдың халық арасына кең тараған да, аз тараған да нұсқалары бар. Бірақ барлық нұсқалары мен версияларына ортақ бір сюжеттің бары анық. Жырдың қысқаша әңгімесі мынадай. Ертерек заманда Жағалбайлы деген елдің Базарбай деген байы болады. Оның Төлеген, Сансызбай атты екі ұлы болады. Базарбай асқан байлығымен танымал болса да екі ұлына қыз айттырмайды, есейгенде қылыңдықты өздері табады деп ойлайды. Төлеген ер жетіп, жігіт болған соң маңайдағы елден өзіне лайық қыз іздеуді бастайды.
Ешқандай сұлу ұнамай жүрген кезде, сондай бір алыс елде Қыз Жібек деген сұлу бар екенін естиді. Қыздың салтанаты мен келбетінің асқан сұлу екендігін және ол да өзіне лайық жігіт таппай жүргендігін естіп, жүз жылқы айдап, қыздың елін іздеп кетеді. Арада көп уақыт өтеді, сұлу қызы бар деген елдерге сый-сыйапат жасап, даңқын шығарып жүреді.
Аяғында Қыз Жібектің ағасы, ақылшысы болып жүрген Қаршыға деген адамға кез болады. Қаршыға Төлегенді көшінің соңынан ертіп, қарындасын көрсетпекші болады. Көш бойынан талай сұлуды көреді. Жібек қыздардың ішінде болмайды, ол көштің алдында, ақ күйменің ішінде, ешкімге көрінбей жеке кетіп барады екен. Қуып жеткен Төлегенге Жібек жүзін көрсетеді де, Төлеген – күйеу, Жібек -қалыңдық болып, біраз уақыт бірге болады.
Біраз мезгіл болғанда Төлегеннің ел есіне түсіп, бір барып қайтуым керек дейді. Қиын жол, алыс сапардан қорыққан Жібек, Төлегенді жалғыз шығарып салады.
Еліне аман-есен оралған баласының қайтып кеткенін Базарбай қабыл көрмейді, әкесі оны жібермейтін болады. Баласына «бармайсың!» деп жарлық етуден басқа, ел жұрттың барлығына жол тартпаққа тиым салады. Төлеген жалғыз інісі Сансызбайға қайын жұртының жөн жолын айтып: «Мен кешіксем іздеп тап!» дейді.
Жібектің еліне жақын қалған жерде жігіттің алдын тосқан жай шығады. Жолын тосып өлтірмекші болған жігіттердің бастығы — Бекежан батыр болады. Ол Төлегенді атып жығады.
Бекежан Төлегеннің Көк Жорғасын мініп Қыз Жібектің аулына келеді, Жібек сұмдықтың болғанын біледі, Қыздың ағалары Бекежанды өлтіреді.
Қыз Жібек жары өлген соң, Сансызбайдың келуін күтіп, соған жар болуды армандайды. Елге шабуыл жасаған қалмақ ханы Қореннен қашып құтылып Жағалбайлыға қарай жүріп кетеді. Жырдың негізгі, қысқаша мазмұны осындай. Жырдың халыққа танымал нұсқасы көп. Жырдың орындаушылары көп болғанымен, ерекше көркемі, ең бір толығы- Жүсіпбек Қожа Шайқұлнисламұлының нұсқасы болып есептеледі. Бұл пікірмен келіспеу оңай да емес.
«Орындаушы ақын өзінің кіріспе сөзінде былай дейді.
Басында менен жайылды,
Қисса болып бұл Жібек.
Ба арасам,
Бәрі шала сөзінің
Еңіреп, жылап жүр жүдеп.
Басында менен шыққанда,
Тыңдаған адам жылаған,
Сүйейін мұны бір демеп
Қисығын қайта түзейін
Аруақтарың бар болса,
Сіздер де мені жүр жебеп…
Неге екені белгісіз, «Қыз Жібек» жырының 1963 жылы жарық көрген ғылыми басылымында осы 40 жол кіріспесі негізгі текстке қатысы жоқ деген сылтаумен алып тасталған.» — дейді ғалым Дүйсенбаев өз еңбегінде. [10; 92]
«Қыз Жібек» жырының бұл нұсқасында басталуы мен оқиғаның дамуында да өзіндік айырмашылықтар бар. Мұнда ертеден келіп жеткен көптеген дастандағыдай қалыптасып үлгірген схема немесе дайын формалар жоқ. Керек десеңіз, жырдың кіріспесінің өзінен-ақ алдағы жойқын жазмыш пен трагедиялық жайдың нышаны сезілгендей тәрізденеді. Өйткені, Базарбай қарттың үш әйелінен туған тоғыз ұлдың бір обадан қалмай теп-тегіс қырылып қалуы – тосын шындық, үрейлі көрініс. Демек, болашақта жайма-шуақ, марғау тіршіліктен гөрі үрдім әрекеттерді, қауіпті мезеттерді еріксіз күткендей боласыз. Шамасы мұның бәрі автордың жеке көзқарасына байланысты болса керек.
Поэманың негізінде қазақ сияқты елдің бұрынғы әйелге берген бағасы білінеді. Сондағы әйел турасындағы әдет – заң, сол заман еркегі мен әйеліне қандай ұғым берген. Ру жігіне бөлінген тіршіліктің кезінде ру мүлкі деп саналатын әйел махаббатқа қалай қарағандағы айқын көрініс тапқан.
«Қыз Жібек» әңгімесі осы жайларға жауап бергендей болады. «Қыз Жібек» әңгімесі жалғыз ғана әйел емес, барлық елдің дүниені түсінуі мен ұғынуын тұтас көрсетеді. Әңгіме ішіндегі негізгі, басты кейіпкерлер қыз бен жігіт өз заманының бел баласы. Сол өңірде өсіп, сол көшпелі салт пен ру жігіне бөленген елдің заңын, заң ұғымын түсінгендер, бет қылып тұтынған адамдар. Әрбір кейіпкердің түр-тұлғасы, қимыл -әрекеті, жеңіс-жеңілісі, өмірден алар-берері бірде ақиқат жағдайға бағынса, тағы бір жерде кімде-кімнің болсын өз маңайына жазылға де, әсем мүсінін де,.
Қазақ халқына кеңінен танымал көркем жырлардың бірі — «Қыз Жібек» жыры. Қазақ халқының салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, дүниеге көзқарасын, ұғымын білдіретін әңгеме.
«Қыз Жібек» жыры, әңгімесі қазақ хылқының сол кездегі көшпелі салтын білдіреді, сондай салт, сондай дәстүр орнаған қоғамда туып-өскен адамның көзқарасы қандай екенін көрсетеді. Ескі көшпелі өмірдің сұлу табысы деп бағалауға сай жырлардың бірі- «Қыз Жібек» екені даусыз.
Жырдың халық арасына кең тараған да, аз тараған да нұсқалары бар. Бірақ барлық нұсқалары мен версияларына ортақ бір сюжеттің бары анық. Жырдың қысқаша әңгімесі мынадай. Ертерек заманда Жағалбайлы деген елдің Базарбай деген байы болады. Оның Төлеген, Сансызбай атты екі ұлы болады. Базарбай асқан байлығымен танымал болса да екі ұлына қыз айттырмайды, есейгенде қылыңдықты өздері табады деп ойлайды. Төлеген ер жетіп, жігіт болған соң маңайдағы елден өзіне лайық қыз іздеуді бастайды.
Ешқандай сұлу ұнамай жүрген кезде, сондай бір алыс елде Қыз Жібек деген сұлу бар екенін естиді. Қыздың салтанаты мен келбетінің асқан сұлу екендігін және ол да өзіне лайық жігіт таппай жүргендігін естіп, жүз жылқы айдап, қыздың елін іздеп кетеді. Арада көп уақыт өтеді, сұлу қызы бар деген елдерге сый-сыйапат жасап, даңқын шығарып жүреді.
Аяғында Қыз Жібектің ағасы, ақылшысы болып жүрген Қаршыға деген адамға кез болады. Қаршыға Төлегенді көшінің соңынан ертіп, қарындасын көрсетпекші болады. Көш бойынан талай сұлуды көреді. Жібек қыздардың ішінде болмайды, ол көштің алдында, ақ күйменің ішінде, ешкімге көрінбей жеке кетіп барады екен. Қуып жеткен Төлегенге Жібек жүзін көрсетеді де, Төлеген – күйеу, Жібек -қалыңдық болып, біраз уақыт бірге болады.
Біраз мезгіл болғанда Төлегеннің ел есіне түсіп, бір барып қайтуым керек дейді. Қиын жол, алыс сапардан қорыққан Жібек, Төлегенді жалғыз шығарып салады.
Еліне аман-есен оралған баласының қайтып кеткенін Базарбай қабыл көрмейді, әкесі оны жібермейтін болады. Баласына «бармайсың!» деп жарлық етуден басқа, ел жұрттың барлығына жол тартпаққа тиым салады. Төлеген жалғыз інісі Сансызбайға қайын жұртының жөн жолын айтып: «Мен кешіксем іздеп тап!» дейді.
Жібектің еліне жақын қалған жерде жігіттің алдын тосқан жай шығады. Жолын тосып өлтірмекші болған жігіттердің бастығы — Бекежан батыр болады. Ол Төлегенді атып жығады.
Бекежан Төлегеннің Көк Жорғасын мініп Қыз Жібектің аулына келеді, Жібек сұмдықтың болғанын біледі, Қыздың ағалары Бекежанды өлтіреді.
Қыз Жібек жары өлген соң, Сансызбайдың келуін күтіп, соған жар болуды армандайды. Елге шабуыл жасаған қалмақ ханы Қореннен қашып құтылып Жағалбайлыға қарай жүріп кетеді. Жырдың негізгі, қысқаша мазмұны осындай. Жырдың халыққа танымал нұсқасы көп. Жырдың орындаушылары көп болғанымен, ерекше көркемі, ең бір толығы- Жүсіпбек Қожа Шайқұлнисламұлының нұсқасы болып есептеледі. Бұл пікірмен келіспеу оңай да емес.
«Орындаушы ақын өзінің кіріспе сөзінде былай дейді.
Басында менен жайылды,
Қисса болып бұл Жібек.
Ба арасам,
Бәрі шала сөзінің
Еңіреп, жылап жүр жүдеп.
Басында менен шыққанда,
Тыңдаған адам жылаған,
Сүйейін мұны бір демеп
Қисығын қайта түзейін
Аруақтарың бар болса,
Сіздер де мені жүр жебеп…
Неге екені белгісіз, «Қыз Жібек» жырының 1963 жылы жарық көрген ғылыми басылымында осы 40 жол кіріспесі негізгі текстке қатысы жоқ деген сылтаумен алып тасталған.» — дейді ғалым Дүйсенбаев өз еңбегінде. [10; 92]
«Қыз Жібек» жырының бұл нұсқасында басталуы мен оқиғаның дамуында да өзіндік айырмашылықтар бар. Мұнда ертеден келіп жеткен көптеген дастандағыдай қалыптасып үлгірген схема немесе дайын формалар жоқ. Керек десеңіз, жырдың кіріспесінің өзінен-ақ алдағы жойқын жазмыш пен трагедиялық жайдың нышаны сезілгендей тәрізденеді. Өйткені, Базарбай қарттың үш әйелінен туған тоғыз ұлдың бір обадан қалмай теп-тегіс қырылып қалуы – тосын шындық, үрейлі көрініс. Демек, болашақта жайма-шуақ, марғау тіршіліктен гөрі үрдім әрекеттерді, қауіпті мезеттерді еріксіз күткендей боласыз. Шамасы мұның бәрі автордың жеке көзқарасына байланысты болса керек.
Поэманың негізінде қазақ сияқты елдің бұрынғы әйелге берген бағасы білінеді. Сондағы әйел турасындағы әдет – заң, сол заман еркегі мен әйеліне қандай ұғым берген. Ру жігіне бөлінген тіршіліктің кезінде ру мүлкі деп саналатын әйел махаббатқа қалай қарағандағы айқын көрініс тапқан.
«Қыз Жібек» әңгімесі осы жайларға жауап бергендей болады. «Қыз Жібек» әңгімесі жалғыз ғана әйел емес, барлық елдің дүниені түсінуі мен ұғынуын тұтас көрсетеді. Әңгіме ішіндегі негізгі, басты кейіпкерлер қыз бен жігіт өз заманының бел баласы. Сол өңірде өсіп, сол көшпелі салт пен ру жігіне бөленген елдің заңын, заң ұғымын түсінгендер, бет қылып тұтынған адамдар. Әрбір кейіпкердің түр-тұлғасы, қимыл -әрекеті, жеңіс-жеңілісі, өмірден алар-берері бірде ақиқат жағдайға бағынса, тағы бір жерде кімде-кімнің болсын өз маңайына жазылға де, әсем мүсінін де,.