Биіктік белдеулігі , тік белдемдік – тау биіктігіне байланысты табиғат құбылыстарының белгілі заңдылықпен өзгеруі. Биіктік артқан сайын күн радиациясы күшейеді, бірақ ауа температурасы (1 км биіктікте 5 – 6°С-қа) мен қысымы (11 – 15 м биіктікте 1 мм-ге) төмендеп, құрамы өзгереді; белгілі бір биіктікке (жауын-шашынның ең көп түсетін белдеуі) дейін ылғалдылық көбейе береді де, одан жоғары қайтадан азая бастайды. Климаттық белдеуге байланысты таудағы топырақ, өсімдік, жануарлар, жиналатын судың мөлшері, тіпті жер бедері, яғни бүкіл ландшафт өзгереді. Таудың ең төменгі белдеуінің ландшафтысы сол тау жатқан ендік бағыттағы белдемге сәйкес болады. Мысалы, Орта Азиядағы таудың етегінде шөлді ландшафт, одан жоғарыда шөбі шүйгін дала, одан әрі орманды белдеу, бұлардан жоғары альпі шалғыны, ең жоғарыда көп жылдық қар мен мұздықтың нивальдық белдеуі жатады. Көптеген жергілікті жағдайларға, тау беткейлерінің экспозициясына және желдердің соғуына байланысты Биіктік белдеулігі әр түрлі биіктікке сәйкес келеді. Биіктік белдеулігі Қазақстан тауларының барлығында дерлік тараған және ол солтүстіктен (Алтайдан) оңтүстікке қарай (Тянь-Шань тауларына дейін) әр түрлі Биіктік белдеулігі құрып отырады. Егер таулық орман белдеуі Алтайда 700 – 900 м биіктікте болса, Жетісу (Жоңғар) Алатауында 900 – 1100 м, Іле Алатауында 1200 м биіктіктен басталады. Қазақстанда Іле өзені аңғарынан (400 м) басталып, Талғар шыңына дейін созылып жатқан Іле Алатауының Биіктік белдеулігінде Жер бетіндегі табиғат белдеулері түгел кездеседі. 200 км-ге созылған табиғаттың ғажап Биіктік белдеулігі үлгісі Р.И. Аболиннің 1930ж. шыққан «Балқаш өңірінің шөл даласынан Хантәңірі қарлы шыңына дейін» атты еңбегінде баяндалған. [1]
1)Физические свойства атмосферы : температура, атмосферное давление, относительная влажность. По мере подъема вверх атмосферное давление падает и снижается давление кислорода. Атмосфера регулирует теплообмен планеты с космическим пространством. Влияет на радиационный и водный балансы, защищает Землю от метеоритов. Атмосфера поддерживает разные формы жизни на Земле. 2)С состоянием нижнего слоя атмосферы связаны такие климатические явления, как выпадение осадков, изменение силы и скорости ветра, нагревание или охлаждение поверхности Земли. В различных районах Земли, в зависимости от их положения относительно экватора, особенностей рельефа, состояния поверхности и нижнего слоя атмосферы, формируются различные типы климатов. В районе экватора и тропиков формируется жаркий экваториальный и тропический типы климата, в районе Северного и Южного полюсов — холодный арктический и антарктический типы климата. 3)С климатических карт можно познакомиться с различными типами климата, узнать, какие климатические пояса и области сформировались над территорией каждого из материков и океанов. Можно также дать характеристику климатического пояса. Последовательность действий при этом следующая: 1) определение границ распространения климатического пояса; 2) определение климатических различий в пределах пояса (например, в умеренном климатическом поясе выделяют умеренно континентальный, умеренно морской, резко континентальный, муссонный типы климата); 3) определение средних максимальных и минимальных температур; 4) определение среднего за год, максимального и минимального количества атмосферных осадков, режима их выпадения; 5) определение основных климатообразующих факторов, влияющих на формирование различных типов климата в пределах климатического пояса.
Биіктік белдеулігі , тік белдемдік – тау биіктігіне байланысты табиғат құбылыстарының белгілі заңдылықпен өзгеруі. Биіктік артқан сайын күн радиациясы күшейеді, бірақ ауа температурасы (1 км биіктікте 5 – 6°С-қа) мен қысымы (11 – 15 м биіктікте 1 мм-ге) төмендеп, құрамы өзгереді; белгілі бір биіктікке (жауын-шашынның ең көп түсетін белдеуі) дейін ылғалдылық көбейе береді де, одан жоғары қайтадан азая бастайды. Климаттық белдеуге байланысты таудағы топырақ, өсімдік, жануарлар, жиналатын судың мөлшері, тіпті жер бедері, яғни бүкіл ландшафт өзгереді. Таудың ең төменгі белдеуінің ландшафтысы сол тау жатқан ендік бағыттағы белдемге сәйкес болады. Мысалы, Орта Азиядағы таудың етегінде шөлді ландшафт, одан жоғарыда шөбі шүйгін дала, одан әрі орманды белдеу, бұлардан жоғары альпі шалғыны, ең жоғарыда көп жылдық қар мен мұздықтың нивальдық белдеуі жатады. Көптеген жергілікті жағдайларға, тау беткейлерінің экспозициясына және желдердің соғуына байланысты Биіктік белдеулігі әр түрлі биіктікке сәйкес келеді. Биіктік белдеулігі Қазақстан тауларының барлығында дерлік тараған және ол солтүстіктен (Алтайдан) оңтүстікке қарай (Тянь-Шань тауларына дейін) әр түрлі Биіктік белдеулігі құрып отырады. Егер таулық орман белдеуі Алтайда 700 – 900 м биіктікте болса, Жетісу (Жоңғар) Алатауында 900 – 1100 м, Іле Алатауында 1200 м биіктіктен басталады. Қазақстанда Іле өзені аңғарынан (400 м) басталып, Талғар шыңына дейін созылып жатқан Іле Алатауының Биіктік белдеулігінде Жер бетіндегі табиғат белдеулері түгел кездеседі. 200 км-ге созылған табиғаттың ғажап Биіктік белдеулігі үлгісі Р.И. Аболиннің 1930ж. шыққан «Балқаш өңірінің шөл даласынан Хантәңірі қарлы шыңына дейін» атты еңбегінде баяндалған. [1]
Атмосфера регулирует теплообмен планеты с космическим пространством. Влияет на радиационный и водный балансы, защищает Землю от метеоритов. Атмосфера поддерживает разные формы жизни на Земле.
2)С состоянием нижнего слоя атмосферы связаны такие климатические явления, как выпадение осадков, изменение силы и скорости ветра, нагревание или охлаждение поверхности Земли. В различных районах Земли, в зависимости от их положения относительно экватора, особенностей рельефа, состояния поверхности и нижнего слоя атмосферы, формируются различные типы климатов. В районе экватора и тропиков формируется жаркий экваториальный и тропический типы климата, в районе Северного и Южного полюсов — холодный арктический и антарктический типы климата.
3)С климатических карт можно познакомиться с различными типами климата, узнать, какие климатические пояса и области сформировались над территорией каждого из материков и океанов. Можно также дать характеристику климатического пояса. Последовательность действий при этом следующая: 1) определение границ распространения климатического пояса; 2) определение климатических различий в пределах пояса (например, в умеренном климатическом поясе выделяют умеренно континентальный, умеренно морской, резко континентальный, муссонный типы климата); 3) определение средних максимальных и минимальных температур; 4) определение среднего за год, максимального и минимального количества атмосферных осадков, режима их выпадения; 5) определение основных климатообразующих факторов, влияющих на формирование различных типов климата в пределах климатического пояса.