Тема: Поволжье: освоение территории и население Сделайте из этого текста конспект
Первыми государственными образованиями на территории Поволжья были Хазарский каганат (VII—X вв.) со столицей Итиль в нижнем течении Волги и Волжско-Камская Булгария (VII—XIII вв.) в районе слияния Волги и Камы. Хазарский каганат разгромили войска киевского князя Святослава в середине X в., а Булгарию покорили татаро-монголы в середине XIII в. С этого времени территория Поволжья входила в Золотую Орду. После распада Золотой Орды в середине XV в. образовались Казанское и Астраханское ханства, а столетие спустя, во времена Ивана Грозного, они были завоеваны Московским царством
После присоединения в середине XVI в Поволжья к России Астрахань становится ее главным южным портом, «воротами на Восток», — своего рода южным аналогом Архангельска. В конце XVI в. между Казанью и Астраханью примерно на равных расстояниях друг от друга (около 400 км) возникают сторожевые города Самара, Саратов, Царицын (ныне Волгоград). Правобережье начинает заселяться помещичьими крестьянами (вспомните, как заселялось Центральное Черноземье).
Несколько позже, в 1770-х гг., в Заволжье были переселены несколько десятков тысяч немцев-колонистов. Центрами их территорий были Покровская Слобода (ныне Энгельс) и Екатериненштадт (ныне Маркс).
В XIX — начале XX в. Поволжье становится крупным районом производства товарного зерна и мукомольной промышленности. Начинается колонизация Заволжья — уже не помещичья, а крестьянская, особенно после отмены крепостного права. Усиливается транспортное значение Волги. По реке перевозится не только зерно, но и нефтяные грузы, поступающие из Баку, сплавляется лес в южные районы, в том числе на шахты Донбасса. В Царицыне возникают самые мощные в России лесопильные заводы.
Как заселяли и осваивали Поволжье?
Первыми государственными образованиями на территории Поволжья были Хазарский каганат (VII—X вв.) со столицей Итиль в нижнем течении Волги и Волжско-Камская Булгария (VII—XIII вв.) в районе слияния Волги и Камы. Хазарский каганат разгромили войска киевского князя Святослава в середине X в., а Булгарию покорили татаро-монголы в середине XIII в. С этого времени территория Поволжья входила в Золотую Орду. После распада Золотой Орды в середине XV в. образовались Казанское и Астраханское ханства, а столетие спустя, во времена Ивана Грозного, они были завоеваны Московским царством
После присоединения в середине XVI в Поволжья к России Астрахань становится ее главным южным портом, «воротами на Восток», — своего рода южным аналогом Архангельска. В конце XVI в. между Казанью и Астраханью примерно на равных расстояниях друг от друга (около 400 км) возникают сторожевые города Самара, Саратов, Царицын (ныне Волгоград). Правобережье начинает заселяться помещичьими крестьянами (вспомните, как заселялось Центральное Черноземье).
Несколько позже, в 1770-х гг., в Заволжье были переселены несколько десятков тысяч немцев-колонистов. Центрами их территорий были Покровская Слобода (ныне Энгельс) и Екатериненштадт (ныне Маркс).
В XIX — начале XX в. Поволжье становится крупным районом производства товарного зерна и мукомольной промышленности. Начинается колонизация Заволжья — уже не помещичья, а крестьянская, особенно после отмены крепостного права. Усиливается транспортное значение Волги. По реке перевозится не только зерно, но и нефтяные грузы, поступающие из Баку, сплавляется лес в южные районы, в том числе на шахты Донбасса. В Царицыне возникают самые мощные в России лесопильные заводы.
Каскад крупнейших ГЭС: Волгоградская, Саратовская (с плотиной у Балаково), Волжская (с плотиной у Тольятти), Нижнекамская (с плотиной в Набережных Челнах).
Политика индустриализации в годы довоенных пятилеток (например, строительство тракторного завода в Сталинграде (ныне Волгоград) и особенно эвакуация оборонных предприятий в 1941—1942 гг. резко изменили хозяйственный профиль района. Поволжье становится глубоко милитаризованным районом. Военная промышленность располагается в основном в крупных городах — Казани, Ульяновске, Самаре, Саратове, Сталинграде.
После Великой Отечественной войны завершается превращение Волги (и Камы) в каскад крупных ГЭС и водохранилищ. Развиваются электроемкие производства, в том числе выплавка алюминия. Кроме того, Поволжье становится на два десятилетия главным районом нефтедобычи, нефтепереработки и нефтехимии, а также производителем пластмасс, химических волокон, синтетического каучука и покрышек, минеральных удобрений. В начале 1970-х гг. вводятся в строй самый крупный советский автозавод ВАЗ в городе Тольятти и одна из крупнейших атомных электростанций в Балаково, а немного позже — крупнейший производитель грузовых автомобилей в Набережных Челнах (КамАЗ) и авиационный завод в Ульяновске (Аэростар).
Ежелгі дәуір әдебиетіне б.з.д. VІІ – б.з. ІХ ғасырды және Х – ХІІ ғасырды қамтитын түрлі әдеби мұралар мен жазба ескерткіштер жатады. Зерттеуші ғалымдар: Х.Сүйіншалиев, А.Қыраубаева, Н.Келімбетов, т.б. ежелгі дәуір әдебиетін төмендегідей дәуірге бөлген.
«Тәңірлік дәуір әдебиеті» – б.з.д. VІІ – б.з. ІХ ғасыр мұралары.
Орта түркі дәуірі – Х – ХІІ ғасыр мұралары – бұл дәуір 2 кезеңнен тұрады:
1) Қараханид кезеңі; 2) Алтын Орда кезеңі.
Ислам дәуіріндегі әдебиет.
«Алып ер Тұңға» дастаны – б.з.д. VІІ ғасыр мұрасы. Алып ер Тұңға – өте көне заманда өмір сүрген түркілердің көсемі. Алып ер Тұңға қайтыс болғанда, артында қалған елі жоқтау шығарған. Жоқтауда опасыз дүниенің Алып ер Тұңғаны да аямағанын, түркілердің оның қазасына қайғырып, бөрідей ұлып, жағасын жыртып жылағаны жырда:
Бөрідей жұрт ұлысып,
Айқаймен жаға жыртысып,
Өкірген үнін өшіртіп,
Жылаған көзден жас өрер, –
деген жолдармен берілген.
Алып ер Тұңға ХІ ғасырда Иранның ұлы ақыны Фирдоусидің «Шахнама» кітабында Тұранның патшасы Афрасияп болып суреттелген.
Орхон ескерткіштері – Түркі қағанатының тәуелсіздігі, елге қорған болған батырлар мен көсемдерді дәріптеу негізінде туған. Олар: Түркі қағанатының негізін құраған Бұмын қаған, Елтеріс қаған, Елтерістің ақылшы, кеңесшісі Тонұқұқ жырау, әкесі Елтеріс өлгеннен соң жиырма төрт жылдан кейін таққа отырған Білге қаған, әскербасы Күлтегін. Орхон ескерткіштері – осы тарихи тұлғаларға арнап тасқа қашалып жазылған әдеби мұралар. Жырда түркі халқының тауғаштарға – қытайға қараған түркі тайпаларына – тәуелді болу себебі ел ішінде береке-бірліктің болмауынан екені баса айтылған. Елге тәуелсіздік әперу үшін бел шешпей күрескен Білге қағанның ерлігі жырда:
Түркі халқы үшін
Түн ұйықтамадым,
Күндіз отырмадым.
Төрт бұрыштағы халықты
Бәрін бейбіт қылдым, тату қылдым, –
деген жыр жолдарымен берілген.
Жырда әскербасы болған Күлтегін тұлғасы да ерекше жырланған. Күлтегін 47 жаста қайтыс болғанда, оның қазасына халықтың қайғыруы да барынша нанымды берілген.
«Оғызнама» дастаны – ІХ ғасырда Жетісу, Сыр өңіріне кеңінен тараған, қырықтан астам хикаядан тұратын түркі халықтарына ортақ туынды. Дастанның негізгі кейіпкері – Оғыз, оның анасы – Айқаған, Оғыздың ақылшысы – Ұлық Түрік, Оғыздың балалары – Күн, Ай, Жұлдыз, Көк, Тау, Теңіз. «Оғызнаманың» ұйғыр әрпімен жазылған нұсқасы Париж кітапханасында сақтаулы. «Оғызнама» дастанының негізгі идеясы – түркі елін бірлікке шақыру, достық пен адамгершілікке үндеу, сыртқы жауға қарсы күресу. «Оғызнама» дастанының өзіндік ерекшелігі – мифологиялық суреттердің мол кездесуі.
Қорқыт – ҮІІІ ғасырда Сыр бойындағы Жанкент қаласында өмір сүрген түркілердің оғыз ұлысынан шыққан асқан сәуегей, бақсы, күйшілік, жыраулық өнердің атасы. Қорқыт айтқан жырлар ХҮ ғасырда қара сөзбен хатқа түскен. «Қорқыт ата» кітабында он екі жыр бар. Олар: «Дерсеханұлы Бұқаш туралы жыр», «Байбөрі баласы Алып Бамсы», «Тоқа баласы Ержүрек Темірұлы», «Төбекөз биді өлтірген Бисат батыр», «Қазан бектің ауылын жау шапқаны туралы жыр», т.б. «Қорқыт ата» кітабының екі нұсқасы сақталған: 1) он екі жырдан тұратын Дрезден нұсқасы; 2) алты жырдан тұратын Ватикан нұсқасы. Қорқыттың артына қалдырған көптеген нақыл сөздері бар. Олардың көбі қазақ халқының мақал-мәтелдерімен ұқсас болып келеді.
Владивосток раскинулся амфитеатром на самой южной оконечности полуострова Муравьев-Амурский, длина которого около 30 километров, средняя ширина – 12 километров. В черту города входит весь полуостров вместе с цепочкой островов, протянувшихся к югу от него. Омывается полуостров с запада водами Амурского залива, с юга – водами бухт Золотой Рог, Диомид, Большой Улисс, Патрокл и проливом Босфор Восточный, с востока – водами Уссурийского залива.