Өнеркәсіп төңкерісі – экономикалық және әлеуметтік саяси өзгерістердің жүйесі.
Өнеркәсіп төңкерісі қол еңбегіне негізделген мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтуі. Өнеркәсіп төңкерісі жұмыс машиналарын жасап, қолданудан басталып, машиналы, техниканы кеңінен пайдалануға негізделген машиналы өндірістің дамуымен аяқталды. Мұның нәтижесінде капиталистік өндіріс әдісі феодалдық өндіріс әдісін түпкілікті жеңді. Өнеркәсіп төңкерісі өндірісті кап. қоғамдастыруға зор мүмкіндік ашты. Көптеген бытыраңқы өндіріс процестері бір қоғамдық өндірістік процеске біріктіріледі. Ірі машиналы индустрияны дамытудың тарихи алғы шартын капит.өндірістің мануфактуралық түрі жасады. Капиталды алғашқы қорлануы кап. қатынастардың одан әрі дамуын қамтамасыз етті.
Бұл бір жағынан күн көріс қаражатынан айрылған, сондықтан да товар ретінде тек өзінің жұмыс күшін ұсына алатын адамдар армиясын дүниеге келтірді. Екінші жағынан капиталистер табы өндіріс құрал жабдығы мен жұмыс күшін сатып алуға пайдаланатын ірі ақша байлығын жинақтауға мүмкіндік береді. Капиталист өндірістің өсуі ішкі әрі сыртқы рыноктың кеңеюіне жол ашты. Өнеркәсіп төңкерісі бірсыпыра елдердің өнеркәсібінде капитализм дамуының белгілі бір кезеңін сипаттайтын жалпы тарихи құрылыс болып табылады. Алайда мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтудің алғы шарты олардың бәрінде пісіп жетілген жоқ. Өнеркәсіп төңкерісі жолына басқа елдерден бұрын Ұлыбритания түсті.
17 ғасыр аяғы мен 18 ғасыр 1-жартысында мұнда мануфактуралық өндіріс өзінің шарықтау шегіне жетті. Мануфактуралық өндірістің машиналы өндіріске айналуы еңбек құралдарының өзгеруінен басталады. 18 ғасырдың 70-80 жылдары мақта иіруде барған сайын Дженни атты мех жіп иіргіш кеңінен қолданылады. Мех жолымен жіп иірудің онан әрі дамуы ватерлі станоктарды, әсіресе мюль-машиналарды қолдануға байланысты болды. Осыдан бастап мақта мақта-мата, жіптер фабрикалық әдіспен әзірлене басталды. Жекелеген өндірістерді механикаландыру басқа да салаларда еңбек өнімділігін арттырудың экономикалық қажеттілігін тудырды. 18 ғасырдың 90 жылынан аяқ кезінде тоқыма өнеркәсібінде Дж.Уаттың бу двигателі кеңінен қолданылды. Өнеркәсіп өндіріс көлемінің тезірек өсуі және рынок байланыстардың онан әрі өріс алуы транспорт құралдарының жетілдіруді қажет етеді. 19 ғасырдың 1 жартысында пароход қатынас мен бу, темір жол транспорты жұмыс істей бастады. Машиналы техниканың барған сайын етек алуы машинаның өзін қол өнерлік техникамен әзірлеуге қайшы келді. Бұл машина құрылыс өндірісіне машиналарды кеңінен енгізудің нәтижесінде жойылды. 19 ғасырдың бас кезінде өнеркәсіпте металл өңдейтін станоктар, тех балға, гидравликалық престер кеңінен пайдалана бастады.
Әр түрлі өндірістерді механикаландыру машиналардың жай кооперациасынан машиналар жүйесіне көшуге жағдай жасалды. Ұлыбританиядан кейін ірі өнеркәсіпті тездетіп дамыту жолына АҚШ, Франция, Германия тағы басқа елдер түсті. Мануфактурадан ірі машиналы индустрияға көшу өндірістің тех базасына ғана емес сондай-ақ қоғамдық қатынастар жүйесінде де түбегейлі өзгерістер енгізді. В.И Ленин өнеркәсіп төңкерісін сиппаттай отырып оны барлық қоғамдық қатынастарды шұғыл әрі күрт өзгерту екендігін атап көрсетті. Өндірістің жетекші салаларында ірі машиналы өндірісті баянды ету өндіргіш күштердің онан әрі тезірек өркендеуіне материалдық алғы шарттар жасады. Өнеркәсіп төңкерісі өнеркәсіпті қоғамдық өндірістің басты саласына айландырды, оны егіншіліктен толығынан бөліп, ірі өнеркәсіп орталықтарынан жылдамырақ өсуіне мүмкіндік ашты. Капитал индустриялық дамуы патриархалдық томаға-тұйықтықты біржолата жойды. Бірақ та машиналы техниканы капит. жолмен пайдалану жалдама жұмысшыларды қанауды күщейтіп, жұмысшыларды машинаның шылауына айналдырды. Капитал фабрика өндірісінің өсуі ой еңбегі және дене еңбегінің арасындағы қала мен ауылдың арасындағы қайшылықтардың шиеленісуіне жағдай жасады. Өндірісті одан әрі механикаландыру капит. фабрикадан жұмысшылардың бір бөлігін ығыстырып шығарып, жаппай жұмыссыздықтың пайда болуына әкеліп соқтырды. Өндірістің қоғамдық сипаты мен иемденудің жеке меншиктік формасы арасындағы қайшылықтың тереңдеуі артық өндірудің дүркін-дүркін дағдарысын дүниеге келтірді. Машиналы индустрияның өсуімен фабрика жұмысшыларының саны артты
Доминик Ливен - один из самых цитируемых и популярных экспертов по России в западной политической и исторической науках. Его исследования и книги ценны тем, что в них одновременно есть заинтересованность в исследовании российской истории, политической культуры (что отличает его от многих экспертов, имеющих весьма идеологические представления о предмете изучения), и необходимая для более трезвого анализа отстраненность, отсутствие пророссийской "позитивной ангажированности". Есть, однако, ангажированность прозападная, но на самом деле ее не так много, особенно по сравнению со статьями коллег Доминика на Stratfor и т.п. площадках.
Сама книга очень тяжелая в чтении, без активного интереса к истории и политике ее лучше даже не начинать. Автор уделяет достаточно много времени различного рода благодарностям, определениям, деталям. Первую четверть книги это откровенно раздражает и начинаешь скучать, но стоит удержать свое внимание и отнестись к "копаниям в терминологии" с уважением - все-таки книга претендует на статус исследования, именно поэтому автор старается как можно шире показать свое отношение к определениям и понятиям.
Өнеркәсіп төңкерісі – экономикалық және әлеуметтік саяси өзгерістердің жүйесі.
Өнеркәсіп төңкерісі қол еңбегіне негізделген мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтуі. Өнеркәсіп төңкерісі жұмыс машиналарын жасап, қолданудан басталып, машиналы, техниканы кеңінен пайдалануға негізделген машиналы өндірістің дамуымен аяқталды. Мұның нәтижесінде капиталистік өндіріс әдісі феодалдық өндіріс әдісін түпкілікті жеңді. Өнеркәсіп төңкерісі өндірісті кап. қоғамдастыруға зор мүмкіндік ашты. Көптеген бытыраңқы өндіріс процестері бір қоғамдық өндірістік процеске біріктіріледі. Ірі машиналы индустрияны дамытудың тарихи алғы шартын капит.өндірістің мануфактуралық түрі жасады. Капиталды алғашқы қорлануы кап. қатынастардың одан әрі дамуын қамтамасыз етті.
Бұл бір жағынан күн көріс қаражатынан айрылған, сондықтан да товар ретінде тек өзінің жұмыс күшін ұсына алатын адамдар армиясын дүниеге келтірді. Екінші жағынан капиталистер табы өндіріс құрал жабдығы мен жұмыс күшін сатып алуға пайдаланатын ірі ақша байлығын жинақтауға мүмкіндік береді. Капиталист өндірістің өсуі ішкі әрі сыртқы рыноктың кеңеюіне жол ашты. Өнеркәсіп төңкерісі бірсыпыра елдердің өнеркәсібінде капитализм дамуының белгілі бір кезеңін сипаттайтын жалпы тарихи құрылыс болып табылады. Алайда мануфактурадан ірі машиналы индустрияға өтудің алғы шарты олардың бәрінде пісіп жетілген жоқ. Өнеркәсіп төңкерісі жолына басқа елдерден бұрын Ұлыбритания түсті.
17 ғасыр аяғы мен 18 ғасыр 1-жартысында мұнда мануфактуралық өндіріс өзінің шарықтау шегіне жетті. Мануфактуралық өндірістің машиналы өндіріске айналуы еңбек құралдарының өзгеруінен басталады. 18 ғасырдың 70-80 жылдары мақта иіруде барған сайын Дженни атты мех жіп иіргіш кеңінен қолданылады. Мех жолымен жіп иірудің онан әрі дамуы ватерлі станоктарды, әсіресе мюль-машиналарды қолдануға байланысты болды. Осыдан бастап мақта мақта-мата, жіптер фабрикалық әдіспен әзірлене басталды. Жекелеген өндірістерді механикаландыру басқа да салаларда еңбек өнімділігін арттырудың экономикалық қажеттілігін тудырды. 18 ғасырдың 90 жылынан аяқ кезінде тоқыма өнеркәсібінде Дж.Уаттың бу двигателі кеңінен қолданылды. Өнеркәсіп өндіріс көлемінің тезірек өсуі және рынок байланыстардың онан әрі өріс алуы транспорт құралдарының жетілдіруді қажет етеді. 19 ғасырдың 1 жартысында пароход қатынас мен бу, темір жол транспорты жұмыс істей бастады. Машиналы техниканың барған сайын етек алуы машинаның өзін қол өнерлік техникамен әзірлеуге қайшы келді. Бұл машина құрылыс өндірісіне машиналарды кеңінен енгізудің нәтижесінде жойылды. 19 ғасырдың бас кезінде өнеркәсіпте металл өңдейтін станоктар, тех балға, гидравликалық престер кеңінен пайдалана бастады.
Әр түрлі өндірістерді механикаландыру машиналардың жай кооперациасынан машиналар жүйесіне көшуге жағдай жасалды. Ұлыбританиядан кейін ірі өнеркәсіпті тездетіп дамыту жолына АҚШ, Франция, Германия тағы басқа елдер түсті. Мануфактурадан ірі машиналы индустрияға көшу өндірістің тех базасына ғана емес сондай-ақ қоғамдық қатынастар жүйесінде де түбегейлі өзгерістер енгізді. В.И Ленин өнеркәсіп төңкерісін сиппаттай отырып оны барлық қоғамдық қатынастарды шұғыл әрі күрт өзгерту екендігін атап көрсетті. Өндірістің жетекші салаларында ірі машиналы өндірісті баянды ету өндіргіш күштердің онан әрі тезірек өркендеуіне материалдық алғы шарттар жасады. Өнеркәсіп төңкерісі өнеркәсіпті қоғамдық өндірістің басты саласына айландырды, оны егіншіліктен толығынан бөліп, ірі өнеркәсіп орталықтарынан жылдамырақ өсуіне мүмкіндік ашты. Капитал индустриялық дамуы патриархалдық томаға-тұйықтықты біржолата жойды. Бірақ та машиналы техниканы капит. жолмен пайдалану жалдама жұмысшыларды қанауды күщейтіп, жұмысшыларды машинаның шылауына айналдырды. Капитал фабрика өндірісінің өсуі ой еңбегі және дене еңбегінің арасындағы қала мен ауылдың арасындағы қайшылықтардың шиеленісуіне жағдай жасады. Өндірісті одан әрі механикаландыру капит. фабрикадан жұмысшылардың бір бөлігін ығыстырып шығарып, жаппай жұмыссыздықтың пайда болуына әкеліп соқтырды. Өндірістің қоғамдық сипаты мен иемденудің жеке меншиктік формасы арасындағы қайшылықтың тереңдеуі артық өндірудің дүркін-дүркін дағдарысын дүниеге келтірді. Машиналы индустрияның өсуімен фабрика жұмысшыларының саны артты
Доминик Ливен - один из самых цитируемых и популярных экспертов по России в западной политической и исторической науках. Его исследования и книги ценны тем, что в них одновременно есть заинтересованность в исследовании российской истории, политической культуры (что отличает его от многих экспертов, имеющих весьма идеологические представления о предмете изучения), и необходимая для более трезвого анализа отстраненность, отсутствие пророссийской "позитивной ангажированности". Есть, однако, ангажированность прозападная, но на самом деле ее не так много, особенно по сравнению со статьями коллег Доминика на Stratfor и т.п. площадках.
Сама книга очень тяжелая в чтении, без активного интереса к истории и политике ее лучше даже не начинать. Автор уделяет достаточно много времени различного рода благодарностям, определениям, деталям. Первую четверть книги это откровенно раздражает и начинаешь скучать, но стоит удержать свое внимание и отнестись к "копаниям в терминологии" с уважением - все-таки книга претендует на статус исследования, именно поэтому автор старается как можно шире показать свое отношение к определениям и понятиям.