Культура гуннов, усуней и кангюев явилась закономерным продолжением и развитием культуры сакских племен, она включила в себя и развила дальше ее основные элементы. Ко времени образования этих государств относится повсеместное распространение изделий из железа, появляется примитивный ткацкий станок, широкое развитие получает обработка дерева, зарождаются ремесла. Гунны имели достаточно развитую материальную культуру и навыки военного дела, стенобитную технику, которая позволяла сокрушать им хорошо вооруженных противников, брать его укрепленные города. Материальная культура усуней и кангюев также исследована достаточно полно. Раскопки поселений и городов, могильников в Семиречье и Сырдарье дали яркие и выразительные материалы, которые позволяют представить характер жилищ ранних кочевников, их интерьер, проследить эволюцию керамики и ее основные типы, узнать об орудиях труда и оружии этих племен. Основными типами жилищ ранних кочевников является юрта. Другой тип жилья - большая повозка, запряженная быками и верблюдами. Внутри она застилалась коврами и кошмами, в зависимости от состояния владельца. Шерстяные ткани были местного производства, шелковые привозили из Китай в обмен на скот. Таким образом, несмотря на сильное желание современных историков видеть их оседлым, городским народом, гунно-усуньские этносы I тысячелетия до нашей эры были в основной массе кочевыми скотоводами. В периферии кочевого мира были оседло-земледельческие оазисы, служившие в качестве зимовок - поселений. Некоторые из таких поселений имели вид укрепленных городищ. Таковы гуннские поселения в Сибири, укрепленное поселение Чигу у усуней, городища Актобе, Кокмардан и другие у кангюев. Римский историк Приск оставил описание ставки Аттилы в Паннонии. По его словам, она была подобна «обширнейшему городу» - «площадь дворца опоясывалась громадной оградой, ее величина сама свидетельствовала о дворце. Это и было жилище короля Аттилы, державшего весь варварский мир, подобное обиталище предпочитал он завоеванным городам» . Родовые кладбища ранних кочевников располагались по берегам рек. Сооружались они на местах кочевий и обычно состояли из небольших курганов. Наиболее выдающиеся памятники гуннского зодчества - мавзолеи типа «дын» : Козы-Корпеш Баян Сулу, Домбауыл, Теке. Основные типы надмогильных сооружений усуней - насыпные курганы. Во всех районах обитания кангюйских племён около поселений располагались могильники. Мужчин хоронили с оружием - кинжалами, мечами, с луками и стрелами. В женских захоронениях преобладали украшения - серьги, кольца, браслеты, ожерелья из бус. На территории расселения кангюев и усуней обнаруживается высокоразвитое гончарное дело. В наскальных изображениях гуннов часто встречаются образы быка, оленя и лебедя. Бык по их представлениям олицетворял силу и власть, олень приносил счастье и благополучие, лебедь охранял домашний очаг. Искусство гуннов, усуней и кангюев тесно связано с художественными традициями саков (звериный стиль) . В III-II вв до нашей эры на смену звериному стилю приходят полихромные, стилизованные фигуры животных и птиц, украшенные самоцветами, цветными камнями, орнаментом. Символами духа предков были уникальные статуэтки мужчин и женщин из курганов Сырдарьи, Центрального Казахстана. Памятники иллюстрируют идеологические представления древних времен, одухотворение ими природы, существование культа предков и почитания солнца.
Киев Русі – шығыс славян тайпаларының бірлесуі нәтижесінде Шығыс Еуропада 8 – 9 ғ-лар аралығында пайда болған мемлекет. 10 – 12 ғ-ларда Киев пен Новгородта жазылған жылнамаларда Киев Русінің тарихы 852 жылдан бастап көрсетіледі. Жылнамалар бойынша, 862 ж. Рюрикке ерген варягтар Киевке келіп басшылық жасаған. Бұл Киев Русін варягтар (нормандар) құрды деген 18 ғ-дағы норман теориясының шығуына негіз болды. Алғашында шығыс славяндарға жататын полян, руси, северян, древлян, дреговичи, полочан, словен тайпаларын біріктірген мемлекет князь Олег (882 – 911) тұсында күшейе бастады. Владимир Святославович князьдік еткен кезең (980 – 1015) Киев Русінің гүлденген тұсы болып есептеледі. Ол елге Византия ықпалымен христиан дінінің православие тармағын енгізді. 1024 ж. князьдік Днепрдің бойымен екіге бөлініп, 1036 ж. қайта бірікті. Ярослав Мудрый шіркеудің Византияға тәуелділігін жойып, Батыс Еуропа елдерімен тіке байланыс орнатты. Бірақ, оның 3 ұлы елді бөлісіп билеп, бөлшектенуге жол берді. Сыртқы жаулардан қорғану үшін уақытша бірігулер еш нәтиже бермеді. 1132 ж. Мстислав Владимирович князь өлгеннен кейін, Киев Русі толығымен ыдырап кетті. Мемлекетті қарулы жасаққа сүйенген князь басқарды. Князьдің айналасында ірі ақсүйектер – боярлар оған бағыт-бағдар беріп отырды. Киев Русі өз көршілерімен (нормандар, византиялықтар, хазарлар, печенегтер, түріктер, қыпшақтар, т.б.) тығыз қарым-қатынас жасады. 11 ғ-дың 2-жартысынан бастап Еділден Дунайға дейінгі аралықта Киев Русінің негізгі көршісі қыпшақтар болды. Қыпшақтар 1068 ж. және 1093 – 96 ж. Киев Русі не күйрете соққы беріп, елдің оңт. өңірлеріне өз билігін орнатты. Киев Русінің князьдері қыпшақ тайпалары қыздарына үйленуді дәстүрге айналдырды. Князьдердің жеке жасағы, негізінен, түркі тайпалары қарақалпақтардан, берендилерден (беренділер) құралды. Біршама уақыт қыпшақ билеушілері мен Киев Русі князьдері арасында достық қарым-қатынас орнады. Алайда, 1103 – 17 ж. Владимир Монамах князь өз жасағымен бірнеше рет жорық жасап, қыпшақтарды Солтүстік Кавказ, Еділ-Жайық, Дон бойына ығысуға мәжбүр етті. Киев Русіне Византия мәдениеті зор әсер етті. Әдебиет, негізінен, діни салада дамып, грек, көне еврей, араб тілдерінен көптеген кітаптар, эпостар аударылды. Төл әдебиет те дамыды. Киев Русінде туған “Повести временных лет” жылнамасы – орта ғасырлардағы Еуропа шежірелері ішіндегі ең елеулі шығармалардың бірі. Князьдікте сауаттылық біршама кең тараған, оған қабық самыра жазулары дәлел. Сәулет және бейнелеу өнерлері өз бастауларын ежелгі шығыс славян тайпаларынан алғанымен, саяси-мәдени байланыстар нәтижесінде Византия, Солтүстік Еуропа, Орталық Азия, Таяу Шығыс елдерінен көптеген үлгілер қабылданды. Киев Русі гүлденген дәуірде орыс шеберлері тас құрылыстар, мозаика, фреска, икона жасау, кітап миниатюрасы өнерлерін игерді. Христиан діні кіргеннен кейін толып жатқан ғибадатханалар салынды. Олардың ішіндегі көрнектілері Киевтегі София соборы (11 ғ.), Десятинная шіркеуі (11 ғ.), Черинговтағы Преображенский соборы (11 ғ.), т.б. болды.[1]
Kievan-rus-1015-1113-(blank).png
Bilibin justice.jpg
Тас құрылыстардың ішіндегі көрнектілері – астынан жол өтетін мұнаралары бар бекіністер (Киевтегі Алтын қақпа), сырты орланған, әрі топырақ қорғанмен қоршалған түрлі бекіністер мен мекен-жайлар болды. Музыкада халық шығармашылығы, ғұрып-салт музыкасы және түркілер мен нормандардың ықпалымен туған әскери музыка кең түрде дамыды. Князь сарайларында, жасақ басшыларында арнайы әншілер мен музыканттар қызмет жасады. Олар көсемдер мен даңқты батырларды мадақтайтын жырлар шығарды. Киев Русі шығыс славян халықтары үшін аса маңызды кезең болды. Орыс, украин, беларусь халықтары өз тарихтары мен мәдениеттерін сол дәуірден бастайды.
Гунны имели достаточно развитую материальную культуру и навыки военного дела, стенобитную технику, которая позволяла сокрушать им хорошо вооруженных противников, брать его укрепленные города. Материальная культура усуней и кангюев также исследована достаточно полно. Раскопки поселений и городов, могильников в Семиречье и Сырдарье дали яркие и выразительные материалы, которые позволяют представить характер жилищ ранних кочевников, их интерьер, проследить эволюцию керамики и ее основные типы, узнать об орудиях труда и оружии этих племен. Основными типами жилищ ранних кочевников является юрта. Другой тип жилья - большая повозка, запряженная быками и верблюдами. Внутри она застилалась коврами и кошмами, в зависимости от состояния владельца. Шерстяные ткани были местного производства, шелковые привозили из Китай в обмен на скот.
Таким образом, несмотря на сильное желание современных историков видеть их оседлым, городским народом, гунно-усуньские этносы I тысячелетия до нашей эры были в основной массе кочевыми скотоводами. В периферии кочевого мира были оседло-земледельческие оазисы, служившие в качестве зимовок - поселений. Некоторые из таких поселений имели вид укрепленных городищ. Таковы гуннские поселения в Сибири, укрепленное поселение Чигу у усуней, городища Актобе, Кокмардан и другие у кангюев.
Римский историк Приск оставил описание ставки Аттилы в Паннонии. По его словам, она была подобна «обширнейшему городу» - «площадь дворца опоясывалась громадной оградой, ее величина сама свидетельствовала о дворце. Это и было жилище короля Аттилы, державшего весь варварский мир, подобное обиталище предпочитал он завоеванным городам» .
Родовые кладбища ранних кочевников располагались по берегам рек. Сооружались они на местах кочевий и обычно состояли из небольших курганов. Наиболее выдающиеся памятники гуннского зодчества - мавзолеи типа «дын» : Козы-Корпеш Баян Сулу, Домбауыл, Теке. Основные типы надмогильных сооружений усуней - насыпные курганы. Во всех районах обитания кангюйских племён около поселений располагались могильники. Мужчин хоронили с оружием - кинжалами, мечами, с луками и стрелами. В женских захоронениях преобладали украшения - серьги, кольца, браслеты, ожерелья из бус.
На территории расселения кангюев и усуней обнаруживается высокоразвитое гончарное дело.
В наскальных изображениях гуннов часто встречаются образы быка, оленя и лебедя. Бык по их представлениям олицетворял силу и власть, олень приносил счастье и благополучие, лебедь охранял домашний очаг.
Искусство гуннов, усуней и кангюев тесно связано с художественными традициями саков (звериный стиль) . В III-II вв до нашей эры на смену звериному стилю приходят полихромные, стилизованные фигуры животных и птиц, украшенные самоцветами, цветными камнями, орнаментом.
Символами духа предков были уникальные статуэтки мужчин и женщин из курганов Сырдарьи, Центрального Казахстана. Памятники иллюстрируют идеологические представления древних времен, одухотворение ими природы, существование культа предков и почитания солнца.
Киев Русі – шығыс славян тайпаларының бірлесуі нәтижесінде Шығыс Еуропада 8 – 9 ғ-лар аралығында пайда болған мемлекет. 10 – 12 ғ-ларда Киев пен Новгородта жазылған жылнамаларда Киев Русінің тарихы 852 жылдан бастап көрсетіледі. Жылнамалар бойынша, 862 ж. Рюрикке ерген варягтар Киевке келіп басшылық жасаған. Бұл Киев Русін варягтар (нормандар) құрды деген 18 ғ-дағы норман теориясының шығуына негіз болды. Алғашында шығыс славяндарға жататын полян, руси, северян, древлян, дреговичи, полочан, словен тайпаларын біріктірген мемлекет князь Олег (882 – 911) тұсында күшейе бастады. Владимир Святославович князьдік еткен кезең (980 – 1015) Киев Русінің гүлденген тұсы болып есептеледі. Ол елге Византия ықпалымен христиан дінінің православие тармағын енгізді. 1024 ж. князьдік Днепрдің бойымен екіге бөлініп, 1036 ж. қайта бірікті. Ярослав Мудрый шіркеудің Византияға тәуелділігін жойып, Батыс Еуропа елдерімен тіке байланыс орнатты. Бірақ, оның 3 ұлы елді бөлісіп билеп, бөлшектенуге жол берді. Сыртқы жаулардан қорғану үшін уақытша бірігулер еш нәтиже бермеді. 1132 ж. Мстислав Владимирович князь өлгеннен кейін, Киев Русі толығымен ыдырап кетті. Мемлекетті қарулы жасаққа сүйенген князь басқарды. Князьдің айналасында ірі ақсүйектер – боярлар оған бағыт-бағдар беріп отырды. Киев Русі өз көршілерімен (нормандар, византиялықтар, хазарлар, печенегтер, түріктер, қыпшақтар, т.б.) тығыз қарым-қатынас жасады. 11 ғ-дың 2-жартысынан бастап Еділден Дунайға дейінгі аралықта Киев Русінің негізгі көршісі қыпшақтар болды. Қыпшақтар 1068 ж. және 1093 – 96 ж. Киев Русі не күйрете соққы беріп, елдің оңт. өңірлеріне өз билігін орнатты. Киев Русінің князьдері қыпшақ тайпалары қыздарына үйленуді дәстүрге айналдырды. Князьдердің жеке жасағы, негізінен, түркі тайпалары қарақалпақтардан, берендилерден (беренділер) құралды. Біршама уақыт қыпшақ билеушілері мен Киев Русі князьдері арасында достық қарым-қатынас орнады. Алайда, 1103 – 17 ж. Владимир Монамах князь өз жасағымен бірнеше рет жорық жасап, қыпшақтарды Солтүстік Кавказ, Еділ-Жайық, Дон бойына ығысуға мәжбүр етті. Киев Русіне Византия мәдениеті зор әсер етті. Әдебиет, негізінен, діни салада дамып, грек, көне еврей, араб тілдерінен көптеген кітаптар, эпостар аударылды. Төл әдебиет те дамыды. Киев Русінде туған “Повести временных лет” жылнамасы – орта ғасырлардағы Еуропа шежірелері ішіндегі ең елеулі шығармалардың бірі. Князьдікте сауаттылық біршама кең тараған, оған қабық самыра жазулары дәлел. Сәулет және бейнелеу өнерлері өз бастауларын ежелгі шығыс славян тайпаларынан алғанымен, саяси-мәдени байланыстар нәтижесінде Византия, Солтүстік Еуропа, Орталық Азия, Таяу Шығыс елдерінен көптеген үлгілер қабылданды. Киев Русі гүлденген дәуірде орыс шеберлері тас құрылыстар, мозаика, фреска, икона жасау, кітап миниатюрасы өнерлерін игерді. Христиан діні кіргеннен кейін толып жатқан ғибадатханалар салынды. Олардың ішіндегі көрнектілері Киевтегі София соборы (11 ғ.), Десятинная шіркеуі (11 ғ.), Черинговтағы Преображенский соборы (11 ғ.), т.б. болды.[1]
Kievan-rus-1015-1113-(blank).png
Bilibin justice.jpg
Тас құрылыстардың ішіндегі көрнектілері – астынан жол өтетін мұнаралары бар бекіністер (Киевтегі Алтын қақпа), сырты орланған, әрі топырақ қорғанмен қоршалған түрлі бекіністер мен мекен-жайлар болды. Музыкада халық шығармашылығы, ғұрып-салт музыкасы және түркілер мен нормандардың ықпалымен туған әскери музыка кең түрде дамыды. Князь сарайларында, жасақ басшыларында арнайы әншілер мен музыканттар қызмет жасады. Олар көсемдер мен даңқты батырларды мадақтайтын жырлар шығарды. Киев Русі шығыс славян халықтары үшін аса маңызды кезең болды. Орыс, украин, беларусь халықтары өз тарихтары мен мәдениеттерін сол дәуірден бастайды.