Физика тарихындағы үшінші (қазіргі) кезең 19 ғ-дың соңғы жылдарынан басталды. Бұл кезеңде зат құрылысын, оның микроқұрылымын тереңірек зерттеу қолға алынды. Электрон ашылды, оның әсері мен қасиеттері зерттелді (Дж. Томсон, Г. Лоренц)
Электрондар динамикасына және электрондардың сәулелер өрісімен әсерлесуіне байланысты қазіргі физиканың ең жалпылау теориясы — салыстырмалық теориясы (А. Эйнштейн, 1906) пайда болды. Жаңа теория материя қозғалысын және сол қозғалысқа қатысты физиканың негізгі ұғымдары — кеңістік пен уақыт жөніндегі түсініктерді жаңа белеске көтеріп, олардың қасиеттері жөніндегі ғасырлар бойы қалыптасқан көзқарасты негізінен өзгертті. Салыстырмалық теориясы ғасырлар бойы қалыптасқан Ф. заңдарын түгелдей теріске шығарған жоқ, қайта оның қолданылу шекарасын анықтап берді. Мысалы, жарық жылдамдығына шамалас жылдамдықпен қозғалған денелерге Ньютон механикасының заңдарын қолдануға болмайтындығын көрсетті. Ядр. процестерде байқалатын энергия мен масса арасындағы байланысты өрнектейтін Эйнштейн формуласы салыстырмалық теориясының дәйектілігін онан әрі айқындай түседі. 1916 ж. Эйнштейн ашқан жалпы салыстырмалық теориясы әлемнің алыс түкпіріндегі материяның қозғалысы мен орнықтылығын теориялық жолмен зерттеудегі бірден-бір аса маңызды тәсіл болды. Бұл теория тартылыс жайлы ескі ілімді қайта құрып, жаңа сатыға көтерді.
М. Планк 20 ғасырдың басында заттың сәуле шығаруы және жұтуы үздіксіз жүретін қүбылыс емес, үздікті түрде, энергия үлестері күйінде өтетін қүбылыс екенін көрсетті. А. Эйнштейн, Э. Шрёдингер, Л. Де Бройль, В. Гейзенберг т. б. Планк идеясын онан әрі дамытып, оны математикалық тұрғыдан бір жүйеге келтірді. Кванттық теория және оның негізінде кванттық механика осылай қалыптасты. Кванттық теорияның негізінде атомның әр түрлі қасиеттері және оның ішінде өтіп жатқан процестер түсіндірілді (Н. Бор т. б.).
20 ғасырдың 2-ширегінен бастап атом ядросының қүрылымын және онда байқалатын процестерді зерттеуге, сондай-ақ элементар бөлшектер физикасының жасалуына байланысты физикадағы революциялық өзгерістер онан әрі жалғасты. 19 ғасырдың соңында радиоактивтілік және ауыр ядролардың радиоактивтік түрленуі ашылды (А. Беккерель, П.Кюри, М. Складовская-Кюри). 20 ғасырдың басында изотоптар анықталды. Э. Резерфорд сс-бөлшектермен атқылау арқылы азоттың орнықты (ыдырамайтын) ядросын оттек ядросына түрлендірді (1919). Физиканың дамуындағы келесі кезең нейтронның (1932) ашылуына байланысты болды. Бұл жаңалық ядроның қазіргі нуклондық моделін жасауға мүмкіндік берді. 1932 ж. позитрон, ал 1934 ж. жасанды радиоактивтілік ашылды. Ядролық физиканың дамуында зарядты бөлшек үдеткіштері елеулі роль атқарды.
20 ғасырдың 40—50 жылдары белгілі элементар бөлшектердің саны бірнеше есе артты. Электрон, протон, нейтрон, позитронмен (сондай-ақ фотонмен) қатар, мезондардьң бірнеше түрі, бейтарап бөлшек — нейтрино, нуклондардың қозған күйі ретінде қарастырылатын — гиперондар ашылды. 1955 ж. Э. Сегре бастаған американ физиктері — антипротонды, ал 1956 ж. американдық физиктердің басқа бір тобы — антипейтронды ашты. Сонымен В. И. Ленин айтқан «...Атом сияқты, электрон да сарқылмайды, табиғат шексіз...» (Шығ., 14-т., 285-6.) деген болжамның дәйектілігі онан әрі айқындала түсті.
Бізге қазіргі кездегі белгілі табиғаттағы заттар негізгі үш бөлшектен (протон, нейтрон, электрон) құралса, әлемнің басқа бір түкпірінде антибөлшектерден (антипротон, антинейтрон, позитрон) құралған материя да (антизат) болуы мүмкін. Бұл жайт тәжірибе жүзінде айқындалып, шындыққа да айнала бастады. 1965 ж. Брукхейвен қаласындағы (АҚШ) знергиясы 30 Гэвтік протондық үдеткіште, бериллийден жасалған нысананы протонның өткір шоғымен атқылау нәтижесінде алғашқы құранды антиядро — антидейтрон алынды. 1970 ж. Серпуховтағы (СССР) энергиясы 70 Гэв-тік протондық үдеткіштің көмегімен Менделеевтің периодты системасындағы екінші хим. элемент — гелийдің антиядросы — анти-гелий-3 ашылды. Антизаттың ашылуына байланысты, қазіргі кезде ғалымдар арасында, әлемнің алыс түкпірінде антизаттан түзілген антидүние болуы мүмкін деген болжам да бар.
Зат та, антизат та негізгі элементар бөлшектер мен олардың антибөлшектерінен тұрады. Дүние «кірпіштері» қызметін атқаратын бұл бөлшектерге берілген, «элементар» деген аттың өзі де, оның әрі қарай бөлінбейтін қарапайымдылығында болуы керек. Ал қа-зіргі кезде ғалымдар элементар бөлшектердің «элементарлығына» да шек келтіріп жүр. Элементар бөлшектердің де өзіндік ішкі құрылысы болатындығын дәлелдейтін құбылыстар байқалуда. Қазіргі үстем болып тұрған көзқарастың бірі бойынша шын мәнінде бөлінбейтін бөлшек бар, ал қалған бөлшектер олардың түрліше болып құра-луынан түзіледі. Осы пікір негізінде дамып, кең тараган болжам — кварктер теориясы. Бұл болжам бойынша элементар бөлшектердің басым көпшілігі осы кварктерден тұрады. Кварктердің де антибөлшегі — а н т и к в а р к т е р болуға тиіс.
на Волыни, в Галичине и в Среднем Приднепровье шел дальнейшее развитие сельского хозяйства. Внедрялись новый колесный плуг, coxa с лемехом и сошника, разорялись и обрабатывались новые большие участки земли, бывшие «шалости». Неутомимым трудом крестьян повышалась урожайность земли, ее производительность. Сеять продолжают ячмень, рожь, пшеницу. Значительное рас получили огородничество, садоводство, пчеловодство. Развивалось также скотоводство, рыболовство, в степях - промысел зверя, рыбы, птицы, а в лесных местностях - охота. В имении землевладельца строили мельницы - водяные и ветряные, в которых окружающие крестьяне мололи зерно.
На украинских землях господствующее положение принадлежало литовским, польским и украинским магнатам - владельцам огромных земельных владений. После них по уровню доходов шли государственные чиновники и военно-служилые люди - мелкие и средние землевладельцы - шляхтичи. Обширные владения имели поляки Потоцкие, Жолкевский, Конецпольского, литовцы Радзивиллы, Сапигы. происхождению магнаты - Острожские, Заславские, Вишневецкие, Чарторыйские, Тышкевич, Збаражский, Ходкевичи. Князья Острожские владели земельными угодьями, которые охватывали 700 кв. километров с более 2760 населенных пунктов на Подолье, Волыни и Киевщине, а также с городами Острог, Броды, Городечна, Чуднов и другие. Князья Вишневецкие, царившие преимущественно на левобережье Днепра, владели 56 городами, 40 тыс. дворов, 288 тыс. человек населения. Они имели ежегодный доход в 1 млн. 200 тыс. золотых. Надворная военная охрана Вишневецких насчитывала 6 тыс. человек.
Найчисельнишимстаном (группой) украинского населения были крестьяне. Большинство из них зависело от землевладельца или земельный или лично. Когда свободные крестьяне-смерды, теряя землю, теряли и волю. Появились совсем обезземелени люди - халупники, у которых осталась только хата, огородники, которые возле дома имели лишь город, и соседки, которые не имели их вовсе. Они за бесценок работали в поместье землевладельца.
Жили крестьяне в деревянных и глинобитных домах, покрытых соломой и камышом, на одну комнату, с большой печью посредине. Длинный стол, скамейки, на которых сидели и спали, пол около печи, шкаф и полка - вот и вся мебель народного жилья. Посуда из глины и дерева, непритязательная еда - каша, суп из овощей и круп, галушки, кулеш, суп, затирка, тетеря сопровождали будни украинского. На праздники готовили изысканную и кушанье, создавая при удивительные рецепты украинской кухни, которые дошли до наших дней.
Очень интересно и своеобразно пишут об обычаях и быте украинского восточные путешественники. их удивляло, что крестьяне встречают гостей хлебом-солью, символом богатства, гостеприимства и дружбы. А к столу подают своеобразные напитки - пиво, мед, водку. Путешественники утверждают, что «в домах этой страны они видели животных и птицу вместе и очень удивлялись богатству всевозможных благ. Но при этом говорят, что жители Украины «живут, довольствуясь малым, едят, что случится, одеваются во что придётся.
ХІХ-ХХ ғасырдағы физика ғылымының жаңалықтары
Физика тарихындағы үшінші (қазіргі) кезең 19 ғ-дың соңғы жылдарынан басталды. Бұл кезеңде зат құрылысын, оның микроқұрылымын тереңірек зерттеу қолға алынды. Электрон ашылды, оның әсері мен қасиеттері зерттелді (Дж. Томсон, Г. Лоренц)
Электрондар динамикасына және электрондардың сәулелер өрісімен әсерлесуіне байланысты қазіргі физиканың ең жалпылау теориясы — салыстырмалық теориясы (А. Эйнштейн, 1906) пайда болды. Жаңа теория материя қозғалысын және сол қозғалысқа қатысты физиканың негізгі ұғымдары — кеңістік пен уақыт жөніндегі түсініктерді жаңа белеске көтеріп, олардың қасиеттері жөніндегі ғасырлар бойы қалыптасқан көзқарасты негізінен өзгертті. Салыстырмалық теориясы ғасырлар бойы қалыптасқан Ф. заңдарын түгелдей теріске шығарған жоқ, қайта оның қолданылу шекарасын анықтап берді. Мысалы, жарық жылдамдығына шамалас жылдамдықпен қозғалған денелерге Ньютон механикасының заңдарын қолдануға болмайтындығын көрсетті. Ядр. процестерде байқалатын энергия мен масса арасындағы байланысты өрнектейтін Эйнштейн формуласы салыстырмалық теориясының дәйектілігін онан әрі айқындай түседі. 1916 ж. Эйнштейн ашқан жалпы салыстырмалық теориясы әлемнің алыс түкпіріндегі материяның қозғалысы мен орнықтылығын теориялық жолмен зерттеудегі бірден-бір аса маңызды тәсіл болды. Бұл теория тартылыс жайлы ескі ілімді қайта құрып, жаңа сатыға көтерді.
М. Планк 20 ғасырдың басында заттың сәуле шығаруы және жұтуы үздіксіз жүретін қүбылыс емес, үздікті түрде, энергия үлестері күйінде өтетін қүбылыс екенін көрсетті. А. Эйнштейн, Э. Шрёдингер, Л. Де Бройль, В. Гейзенберг т. б. Планк идеясын онан әрі дамытып, оны математикалық тұрғыдан бір жүйеге келтірді. Кванттық теория және оның негізінде кванттық механика осылай қалыптасты. Кванттық теорияның негізінде атомның әр түрлі қасиеттері және оның ішінде өтіп жатқан процестер түсіндірілді (Н. Бор т. б.).
20 ғасырдың 2-ширегінен бастап атом ядросының қүрылымын және онда байқалатын процестерді зерттеуге, сондай-ақ элементар бөлшектер физикасының жасалуына байланысты физикадағы революциялық өзгерістер онан әрі жалғасты. 19 ғасырдың соңында радиоактивтілік және ауыр ядролардың радиоактивтік түрленуі ашылды (А. Беккерель, П.Кюри, М. Складовская-Кюри). 20 ғасырдың басында изотоптар анықталды. Э. Резерфорд сс-бөлшектермен атқылау арқылы азоттың орнықты (ыдырамайтын) ядросын оттек ядросына түрлендірді (1919). Физиканың дамуындағы келесі кезең нейтронның (1932) ашылуына байланысты болды. Бұл жаңалық ядроның қазіргі нуклондық моделін жасауға мүмкіндік берді. 1932 ж. позитрон, ал 1934 ж. жасанды радиоактивтілік ашылды. Ядролық физиканың дамуында зарядты бөлшек үдеткіштері елеулі роль атқарды.
20 ғасырдың 40—50 жылдары белгілі элементар бөлшектердің саны бірнеше есе артты. Электрон, протон, нейтрон, позитронмен (сондай-ақ фотонмен) қатар, мезондардьң бірнеше түрі, бейтарап бөлшек — нейтрино, нуклондардың қозған күйі ретінде қарастырылатын — гиперондар ашылды. 1955 ж. Э. Сегре бастаған американ физиктері — антипротонды, ал 1956 ж. американдық физиктердің басқа бір тобы — антипейтронды ашты. Сонымен В. И. Ленин айтқан «...Атом сияқты, электрон да сарқылмайды, табиғат шексіз...» (Шығ., 14-т., 285-6.) деген болжамның дәйектілігі онан әрі айқындала түсті.
Бізге қазіргі кездегі белгілі табиғаттағы заттар негізгі үш бөлшектен (протон, нейтрон, электрон) құралса, әлемнің басқа бір түкпірінде антибөлшектерден (антипротон, антинейтрон, позитрон) құралған материя да (антизат) болуы мүмкін. Бұл жайт тәжірибе жүзінде айқындалып, шындыққа да айнала бастады. 1965 ж. Брукхейвен қаласындағы (АҚШ) знергиясы 30 Гэвтік протондық үдеткіште, бериллийден жасалған нысананы протонның өткір шоғымен атқылау нәтижесінде алғашқы құранды антиядро — антидейтрон алынды. 1970 ж. Серпуховтағы (СССР) энергиясы 70 Гэв-тік протондық үдеткіштің көмегімен Менделеевтің периодты системасындағы екінші хим. элемент — гелийдің антиядросы — анти-гелий-3 ашылды. Антизаттың ашылуына байланысты, қазіргі кезде ғалымдар арасында, әлемнің алыс түкпірінде антизаттан түзілген антидүние болуы мүмкін деген болжам да бар.
Зат та, антизат та негізгі элементар бөлшектер мен олардың антибөлшектерінен тұрады. Дүние «кірпіштері» қызметін атқаратын бұл бөлшектерге берілген, «элементар» деген аттың өзі де, оның әрі қарай бөлінбейтін қарапайымдылығында болуы керек. Ал қа-зіргі кезде ғалымдар элементар бөлшектердің «элементарлығына» да шек келтіріп жүр. Элементар бөлшектердің де өзіндік ішкі құрылысы болатындығын дәлелдейтін құбылыстар байқалуда. Қазіргі үстем болып тұрған көзқарастың бірі бойынша шын мәнінде бөлінбейтін бөлшек бар, ал қалған бөлшектер олардың түрліше болып құра-луынан түзіледі. Осы пікір негізінде дамып, кең тараган болжам — кварктер теориясы. Бұл болжам бойынша элементар бөлшектердің басым көпшілігі осы кварктерден тұрады. Кварктердің де антибөлшегі — а н т и к в а р к т е р болуға тиіс.
Ломоносов Михаил Васильевич (1711-1765).
Во как
Объяснение:
на Волыни, в Галичине и в Среднем Приднепровье шел дальнейшее развитие сельского хозяйства. Внедрялись новый колесный плуг, coxa с лемехом и сошника, разорялись и обрабатывались новые большие участки земли, бывшие «шалости». Неутомимым трудом крестьян повышалась урожайность земли, ее производительность. Сеять продолжают ячмень, рожь, пшеницу. Значительное рас получили огородничество, садоводство, пчеловодство. Развивалось также скотоводство, рыболовство, в степях - промысел зверя, рыбы, птицы, а в лесных местностях - охота. В имении землевладельца строили мельницы - водяные и ветряные, в которых окружающие крестьяне мололи зерно.
На украинских землях господствующее положение принадлежало литовским, польским и украинским магнатам - владельцам огромных земельных владений. После них по уровню доходов шли государственные чиновники и военно-служилые люди - мелкие и средние землевладельцы - шляхтичи. Обширные владения имели поляки Потоцкие, Жолкевский, Конецпольского, литовцы Радзивиллы, Сапигы. происхождению магнаты - Острожские, Заславские, Вишневецкие, Чарторыйские, Тышкевич, Збаражский, Ходкевичи. Князья Острожские владели земельными угодьями, которые охватывали 700 кв. километров с более 2760 населенных пунктов на Подолье, Волыни и Киевщине, а также с городами Острог, Броды, Городечна, Чуднов и другие. Князья Вишневецкие, царившие преимущественно на левобережье Днепра, владели 56 городами, 40 тыс. дворов, 288 тыс. человек населения. Они имели ежегодный доход в 1 млн. 200 тыс. золотых. Надворная военная охрана Вишневецких насчитывала 6 тыс. человек.
Найчисельнишимстаном (группой) украинского населения были крестьяне. Большинство из них зависело от землевладельца или земельный или лично. Когда свободные крестьяне-смерды, теряя землю, теряли и волю. Появились совсем обезземелени люди - халупники, у которых осталась только хата, огородники, которые возле дома имели лишь город, и соседки, которые не имели их вовсе. Они за бесценок работали в поместье землевладельца.
Жили крестьяне в деревянных и глинобитных домах, покрытых соломой и камышом, на одну комнату, с большой печью посредине. Длинный стол, скамейки, на которых сидели и спали, пол около печи, шкаф и полка - вот и вся мебель народного жилья. Посуда из глины и дерева, непритязательная еда - каша, суп из овощей и круп, галушки, кулеш, суп, затирка, тетеря сопровождали будни украинского. На праздники готовили изысканную и кушанье, создавая при удивительные рецепты украинской кухни, которые дошли до наших дней.
Очень интересно и своеобразно пишут об обычаях и быте украинского восточные путешественники. их удивляло, что крестьяне встречают гостей хлебом-солью, символом богатства, гостеприимства и дружбы. А к столу подают своеобразные напитки - пиво, мед, водку. Путешественники утверждают, что «в домах этой страны они видели животных и птицу вместе и очень удивлялись богатству всевозможных благ. Но при этом говорят, что жители Украины «живут, довольствуясь малым, едят, что случится, одеваются во что придётся.
Подробнее - на -