«чала манасчы» («манасчы-ремесленник»). К этой группе сказителей относятся манасчы, которые исполняют в основном заученные наизусть отдельные, хорошо известные в народе эпизоды эпоса и не создавать собственные варианты. Среди них много сказителей, творчество которых приходится в основном на послеоктябрьское время: Торо Мамытов, Лапаз Коккозов, Каба Атабеков, Сарынжи Кожобердиев, Калбюбю Суйумбаева, Мамыт Алдаяров, Акын Шадыканов, Насыр Искендеров, Жолборс Турдалиев, Уркаш Мамбеталиев, Назаркул Сейдиракманов, Эргеш Ташымбетов, Сулайман (Акун) Назиев, Дуйшеналы Жанаев, Орузбай Урмамбетов, Даутали Касымбаев, Абдыкерим Бекиев, Сейдене Молдоке кызы и др.
Есть и четвертая группа в кыргызском эпическом сказительстве, которая связана преимущественно с творчеством детей и юношества, — «уйрончук манасчы» («начинающий манасчы»), или «бала манасчы» («ребенок-манасчы»). Этого звания могут удостаиваться молодые манасчы, которые увлекаются исполнением эпоса и находятся под влиянием какого-либо Известного сказителя. Манасовед С. Мусаев по этому поводу писал: «В действительности ни один манасчы не становится сказителем эпоса “Манас”, не прослушав о событиях эпоса от других манасчы или от одного из них и не пройдя хотя бы кратковременного обучения у них».
В наше время обучение начинающих манасчы приобретает новые формы. С учителей и родителей дети заучивают текст эпоса «Манас», осваивают его мелодику благодаря радио, телевидению, концертам и аудиозаписям и пробуют свои силы в слушательских аудиториях, на художественных конкурсах.
Двадцатый век, в особенности его первую половину, без преувеличения можно назвать классическим веком в истории кыргызской национальной эпической культуры. Именно на этот период приходится кульминация развития сказительского творчества, когда в полной мере раскрылись импровизаторские таланты таких профессиональных манасчы, как Сагымбай Орозбаков, Саякбай Каралаев, Молдобасан Мусулманкулов, Актан Тыныбеков, Шаабай Азизов, Мамбет Чокморов и др.
Чоюке Омур уулу (1863—1925) — манасчы, наставник Саякбая Каралаева. Родился в г. Караколе (ныне Иссык-Кульская область). В свою очередь, познал все тайны сказительского искусства у манасчы Акылбека и Тыныбека. В 1900 г. переехал в Талас. Чоюке сказывал полностью все части трилогии большого эпоса, но, к сожалению, его вариант не был записан. Народная молва свидетельствует, что эпизоды «Ат чабыш», «Рассказ Бакая» в его исполнении люди слушали со слезами волнения на глазах.
Кенжекара Калча уулу (1859—1929) — крупный семетейчи и ырчы своего времени. Известен как яркий сказитель второй части эпоса — «Семетей», причем аккомпанировал себе на кыл кыяке. В 1903 г. от него были записаны на фонограф эпизоды «Женитьба Семетея на Айчурек», «Песня об Акбале». Русский ученый Б. Смирнов в своей книге «В степях Туркестана» записал некоторые фрагменты выступления Кенжекары и зарисовал сказителя.
Назаркул Сейдиракманов (род. 1951) — манасчы-солист Кыргосфилармонии им. Токтогула. Родился в аиле Данбагар Таласского района Таласской области. Лауреат первой премии международного конкурса манасчы в честь 1000-летия эпоса «Манас» (1995).
Как и другие сказители, Назаркул объясняет свое призвание вещим сном. Начал сказывать эпос с детства, считает себя учеником Саякбая Каралаева. Вариант «Манаса», принадлежащий Сейдиракманову, включает все части трилогии и близок по стилю иссык-кульской сказительской школе. Процесс записи сейдиракмановского варианта большого эпоса продолжается.
Қытай деректерінде түркілерге қатысты алғашқы деректер 542-інші жылдан бастап кездеседі. Ғұндар империясы ыдыраған соң Орхон аймағында түркітекті теле тайпалар одағы ұйымдасты.
Бесінші ғасырдың ортасында Ашына бастаған Алтайдағы түркілер осы телелердің 40 мың үйлік бірлестігін бағындырады. Билік басында ақсүйек ашына (ашина) руы тұрды. Бұл атау «киелі қасқыр» деген мағынаны берді. Қағандар мемлекеттің басты билеушісі болды.
Түркілер Алтайдан Хуанхэ жағалауларына дейін жеткен кезде Бумын ордасына 545-інші жылы Қытай елшілігі келеді. Осы сәттен бастап түркілер сол замандағы ірі мемлекеттердің бірі ретінде танылып, тарих сахнасына шығады. Қытай елімен бейбіт қарым-қатынас орнатқаннан кейін жужандардың тепкісін көрген түркілер оларға қарсы бас көтере бастайды. 552-інші жылы жужандар әскерін талқандайды.
Түркілер Солтүстік Моңғолия жерінде Түркі қағанатын құрады. Бумын түркі елінің қағаны болып жарияланады. Қаған мемлекетті басқарды, жоғарғы сот міндетін атқарды, әскерге басшылық етті. Мемлекетті басқаруда тайпаның ақсүйек қауымына сүйенді.
Әскери және азаматтық қызметтерді басқаратын шенеуніктер аппараты – яғбу, шад тағы басқалар құрылды. Түркі мемлекетінде қарапайым халық бұдун аталды.
Түркілердің шыққан тегі бір болғандықтан олардың жерге және соғыстан түскен олжаға құқықтары бірдей еді. Қауым ішіндегі бірлік таптық қарама-қайшылықтарды болдырмады.
Түркі қағанатының негізін қалаушы Бумын қайтыс болғаннан кейін билікке келген Мұқан қаған жужандарды талқандауды аяқтайды. Мұқан қаған Орталық Азия мен Оңтүстік Сібір, Оңтүстік-батыс Маньчжуриядағы қидандар, қарақытайлар, Тува жері мен Енисей қырғыздарын бағындырды.
Иштеми (Истеми) қаған қазіргі Қазақстан, Орта Азия аумағын бағындырып, Еділ мен Солтүстік Кавказға шықты.
Қытай жылнамаларындағы деректер бойынша Мұқан қаған «Шегара (Ұлы қорған) сыртындағы барлық иеліктердің зәресін ұшырды».
Алтыншы ғасырдың 60-ыншы жылдары Түркі қағанаты сол кездегі ірі мемлекеттер – Византия, Иран, Қытаймен өзара қарым-қатынас жасады. Түрік қағанаты нығайған кезінде (алтыншы ғасырдың жетпісінші жылдары) Маньчжуриядан Босфорға және Сібірден парсы еліне (Иран) дейінгі жерді алып жатты.
Иштеми қаған тұсында түркілер әскери жағынан қуатты империяға айналды. Түркілердің батысқа жылжуы тек жаулап алушылық қана емес, түркі тайпаларының ірі көші-қонына ұласты. Жергілікті тайпалар түркілерден құралған мемлекетке қосылды немесе Шығыс Еуропаға қарай жылжыды.
«чала манасчы» («манасчы-ремесленник»). К этой группе сказителей относятся манасчы, которые исполняют в основном заученные наизусть отдельные, хорошо известные в народе эпизоды эпоса и не создавать собственные варианты. Среди них много сказителей, творчество которых приходится в основном на послеоктябрьское время: Торо Мамытов, Лапаз Коккозов, Каба Атабеков, Сарынжи Кожобердиев, Калбюбю Суйумбаева, Мамыт Алдаяров, Акын Шадыканов, Насыр Искендеров, Жолборс Турдалиев, Уркаш Мамбеталиев, Назаркул Сейдиракманов, Эргеш Ташымбетов, Сулайман (Акун) Назиев, Дуйшеналы Жанаев, Орузбай Урмамбетов, Даутали Касымбаев, Абдыкерим Бекиев, Сейдене Молдоке кызы и др.
Есть и четвертая группа в кыргызском эпическом сказительстве, которая связана преимущественно с творчеством детей и юношества, — «уйрончук манасчы» («начинающий манасчы»), или «бала манасчы» («ребенок-манасчы»). Этого звания могут удостаиваться молодые манасчы, которые увлекаются исполнением эпоса и находятся под влиянием какого-либо Известного сказителя. Манасовед С. Мусаев по этому поводу писал: «В действительности ни один манасчы не становится сказителем эпоса “Манас”, не прослушав о событиях эпоса от других манасчы или от одного из них и не пройдя хотя бы кратковременного обучения у них».
В наше время обучение начинающих манасчы приобретает новые формы. С учителей и родителей дети заучивают текст эпоса «Манас», осваивают его мелодику благодаря радио, телевидению, концертам и аудиозаписям и пробуют свои силы в слушательских аудиториях, на художественных конкурсах.
Двадцатый век, в особенности его первую половину, без преувеличения можно назвать классическим веком в истории кыргызской национальной эпической культуры. Именно на этот период приходится кульминация развития сказительского творчества, когда в полной мере раскрылись импровизаторские таланты таких профессиональных манасчы, как Сагымбай Орозбаков, Саякбай Каралаев, Молдобасан Мусулманкулов, Актан Тыныбеков, Шаабай Азизов, Мамбет Чокморов и др.
Чоюке Омур уулу (1863—1925) — манасчы, наставник Саякбая Каралаева. Родился в г. Караколе (ныне Иссык-Кульская область). В свою очередь, познал все тайны сказительского искусства у манасчы Акылбека и Тыныбека. В 1900 г. переехал в Талас. Чоюке сказывал полностью все части трилогии большого эпоса, но, к сожалению, его вариант не был записан. Народная молва свидетельствует, что эпизоды «Ат чабыш», «Рассказ Бакая» в его исполнении люди слушали со слезами волнения на глазах.
Кенжекара Калча уулу (1859—1929) — крупный семетейчи и ырчы своего времени. Известен как яркий сказитель второй части эпоса — «Семетей», причем аккомпанировал себе на кыл кыяке. В 1903 г. от него были записаны на фонограф эпизоды «Женитьба Семетея на Айчурек», «Песня об Акбале». Русский ученый Б. Смирнов в своей книге «В степях Туркестана» записал некоторые фрагменты выступления Кенжекары и зарисовал сказителя.
Назаркул Сейдиракманов (род. 1951) — манасчы-солист Кыргосфилармонии им. Токтогула. Родился в аиле Данбагар Таласского района Таласской области. Лауреат первой премии международного конкурса манасчы в честь 1000-летия эпоса «Манас» (1995).
Как и другие сказители, Назаркул объясняет свое призвание вещим сном. Начал сказывать эпос с детства, считает себя учеником Саякбая Каралаева. Вариант «Манаса», принадлежащий Сейдиракманову, включает все части трилогии и близок по стилю иссык-кульской сказительской школе. Процесс записи сейдиракмановского варианта большого эпоса продолжается.
Объяснение:
Қытай деректерінде түркілерге қатысты алғашқы деректер 542-інші жылдан бастап кездеседі. Ғұндар империясы ыдыраған соң Орхон аймағында түркітекті теле тайпалар одағы ұйымдасты.
Бесінші ғасырдың ортасында Ашына бастаған Алтайдағы түркілер осы телелердің 40 мың үйлік бірлестігін бағындырады. Билік басында ақсүйек ашына (ашина) руы тұрды. Бұл атау «киелі қасқыр» деген мағынаны берді. Қағандар мемлекеттің басты билеушісі болды.
Түркілер Алтайдан Хуанхэ жағалауларына дейін жеткен кезде Бумын ордасына 545-інші жылы Қытай елшілігі келеді. Осы сәттен бастап түркілер сол замандағы ірі мемлекеттердің бірі ретінде танылып, тарих сахнасына шығады. Қытай елімен бейбіт қарым-қатынас орнатқаннан кейін жужандардың тепкісін көрген түркілер оларға қарсы бас көтере бастайды. 552-інші жылы жужандар әскерін талқандайды.
Түркілер Солтүстік Моңғолия жерінде Түркі қағанатын құрады. Бумын түркі елінің қағаны болып жарияланады. Қаған мемлекетті басқарды, жоғарғы сот міндетін атқарды, әскерге басшылық етті. Мемлекетті басқаруда тайпаның ақсүйек қауымына сүйенді.
Әскери және азаматтық қызметтерді басқаратын шенеуніктер аппараты – яғбу, шад тағы басқалар құрылды. Түркі мемлекетінде қарапайым халық бұдун аталды.
Түркілердің шыққан тегі бір болғандықтан олардың жерге және соғыстан түскен олжаға құқықтары бірдей еді. Қауым ішіндегі бірлік таптық қарама-қайшылықтарды болдырмады.
Түркі қағанатының негізін қалаушы Бумын қайтыс болғаннан кейін билікке келген Мұқан қаған жужандарды талқандауды аяқтайды. Мұқан қаған Орталық Азия мен Оңтүстік Сібір, Оңтүстік-батыс Маньчжуриядағы қидандар, қарақытайлар, Тува жері мен Енисей қырғыздарын бағындырды.
Иштеми (Истеми) қаған қазіргі Қазақстан, Орта Азия аумағын бағындырып, Еділ мен Солтүстік Кавказға шықты.
Қытай жылнамаларындағы деректер бойынша Мұқан қаған «Шегара (Ұлы қорған) сыртындағы барлық иеліктердің зәресін ұшырды».
Алтыншы ғасырдың 60-ыншы жылдары Түркі қағанаты сол кездегі ірі мемлекеттер – Византия, Иран, Қытаймен өзара қарым-қатынас жасады. Түрік қағанаты нығайған кезінде (алтыншы ғасырдың жетпісінші жылдары) Маньчжуриядан Босфорға және Сібірден парсы еліне (Иран) дейінгі жерді алып жатты.
Иштеми қаған тұсында түркілер әскери жағынан қуатты империяға айналды. Түркілердің батысқа жылжуы тек жаулап алушылық қана емес, түркі тайпаларының ірі көші-қонына ұласты. Жергілікті тайпалар түркілерден құралған мемлекетке қосылды немесе Шығыс Еуропаға қарай жылжыды.
Делай мой ответ лучшим