В конце VII в, когда образовался Второй тюркский каганат, во главе антитюркоких сил стало государство Кыргыз, которым правил ажо Барс-бег. Это был выдающийся политический деятель своего времени, происходил из древней правящей кыргызской династии. Сам Барс-бег выдвинулся на первое место в государстве Кыргыз благодаря своим личным качествам. В конце VII в. Барс-бег, накопив силы кыргызов, принял титул кагана с тронным именем Ынанчу Алп Бильге, бросив тем самым открытый вызов второму тюркскому каганату во главе с Капаган-каганом. Каган тюрок решил покончить с кыргызской опасностью и предпринял ряд походов на Енисей. Первый из них, который возглавил принц Бильге, впоследствии каган, закончился неудачно. Войска подошли к границам кыргызов, но были ими остановлены. Здесь враждующие стороны заключили мир. Согласно его условиям Капаган признал Барс-бега каганом и отдал ему в жены свою племянницу. Кыргызы, видимо, обязались быть лояльными по отношению к государству тюрок. Выгодный мир легализовал и упрочил положение кагана Барс-бега Ынанчу Алп Бильге. В 709 г. отряды тюрок вновь форсировали верховья Енисея и разбили союзные кыргызам племена чиков и азов, тюрки заняли Туву, сделав ее плацдармом для наступления на кыргызов. Главную дорогу из Тувы в верховье Енисея кыргызы перегородили высоким валом, следы которого сохранились по сей день. Зимой, когда река замерзала, вал из бревен и снега продолжался по льду Енисея. Здесь не могла пройти никакая армия. Барс-бег занял важные перевалы через Саяны и, как он полагал, в полной безопасности ждал от своих союзников. Но ни тюргеши, ни китайцы не поддержали кыргызов. Они ограничились защитой своих рубежей, бросив Барс-бега на произвол судьбы. В начале VIII в. Барс-бег проводит активную антитюркскую внешнюю политику. К 710 г. ему удалось создать мощную антитюркскую коалицию, в которую кроме кыргызов вошли империя Тан и Тюргешский каганат. Тюркские полководцы преодолели Саянский хребет зимой 710--711 гг. обходным путем, минуя дороги, охраняемые кыргызсми, и внезапно обрушились на их лагерь. Основные силы кыргызов были разбиты. Кыргызы потерпели поражение. Сам Барс-бег пал в открытом бою. Поражение кыргызов имело для народа и государства в целом очень серьезные последствия.
Қазтуған Сүйінішұлы (XVII ғасыр) - мырза, батыр, жырау. Халық арасында Қарға бойлы Қазтуған атанып кеткен айтулы жорық жырауы.
Қазтуған жырау
Қазтуған жырау ноғайдың Едисан ордасының билеушісі Сүйініш мырзаның ұлы. Сүйініш мырзаның Қазтуғаннан басқа Азамат және Әдіжі атты тағы екі ұлы болған. Оның арғы ата-бабалары Ноғай Ордасының билеушілері еді. Әкесі Сүйініш Абдоллаұлы Еділ бойында өмір сүрген, кейін Қобан жаққа өтіп кеткен. XVII ғасырдың екінші жартысында жазылған орыс деректерінде Сүйініш мырзаның аты жиі айтылады. Ресей мемлекеттік архивінің көне актілер жөніндегі бөлімінің «Ноғай істері» қорында Сүйініш мырзаның және ноғай ұлысының 1660 жылдарға дейінгі деректері сақталған. Қазтуғанның шежіресі былайша таратылады: Едіге би - Нұраддин - Уаққас - Мұса - Ысмайыл би - Дінбай би - Тінікей - Абдолла - Сүйініш - Қазтуған. Қазтуғанның есімі алғаш рет тарих беттерінде 1673 жылы аталады. Орыс деректерінде оның есімі Тоған деп көрсетілген. Осы жылы қалмақ билеушісі Аюке хан өзінің бірнеше тайшысымен бірге Астрахан басшыларының алдына барып, орыс-қалмақ келісіміне қол қойып, аманат сарайындағы ноғайдың жас мырзасын босатуды сұраған. Қалмақ тайшылары мұндай қадамға едисан ноғайларының мырзасы Сүйініштің сұрауы бойынша барған болатын. Олар Сүйініштің патша алдындағы абыройлы істерін еске салды. Алайда, бұл сұрақтың жауабын Астрахан билігі емес, Мәскеудегі патшаның өзі беру керек еді. Осы кезде іске қабардин кінәзі К.М. Черкасский араласып, соңғы шешімді ұлық патшаның өзі хабарлайтынын айтып, қалмақ делегациясын жылы шыраймен шығарып салады. Қазтуған 1696 жылы ұзақ жылдар бойы Қалмақ хандығына тәуелді болған Едисан ұлысын бастап, Еділ бойынан Қырым хандығына тиесілі Қобанға көшіп кетеді. Қазтуғанның есімі соңғы рет 1698 жылғы деректе аталады. Онда Едисан ордасының мырзалары Тоған мен Гидемирдің Қобанның сол жағалауында орын алған жұтқа байланысты Мәскеуге Бейшім аға бастаған елшілікті жібергені жазылған.
В конце VII в, когда образовался Второй тюркский каганат, во главе антитюркоких сил стало государство Кыргыз, которым правил ажо Барс-бег. Это был выдающийся политический деятель своего времени, происходил из древней правящей кыргызской династии. Сам Барс-бег выдвинулся на первое место в государстве Кыргыз благодаря своим личным качествам. В конце VII в. Барс-бег, накопив силы кыргызов, принял титул кагана с тронным именем Ынанчу Алп Бильге, бросив тем самым открытый вызов второму тюркскому каганату во главе с Капаган-каганом. Каган тюрок решил покончить с кыргызской опасностью и предпринял ряд походов на Енисей. Первый из них, который возглавил принц Бильге, впоследствии каган, закончился неудачно. Войска подошли к границам кыргызов, но были ими остановлены. Здесь враждующие стороны заключили мир. Согласно его условиям Капаган признал Барс-бега каганом и отдал ему в жены свою племянницу. Кыргызы, видимо, обязались быть лояльными по отношению к государству тюрок. Выгодный мир легализовал и упрочил положение кагана Барс-бега Ынанчу Алп Бильге. В 709 г. отряды тюрок вновь форсировали верховья Енисея и разбили союзные кыргызам племена чиков и азов, тюрки заняли Туву, сделав ее плацдармом для наступления на кыргызов. Главную дорогу из Тувы в верховье Енисея кыргызы перегородили высоким валом, следы которого сохранились по сей день. Зимой, когда река замерзала, вал из бревен и снега продолжался по льду Енисея. Здесь не могла пройти никакая армия. Барс-бег занял важные перевалы через Саяны и, как он полагал, в полной безопасности ждал от своих союзников. Но ни тюргеши, ни китайцы не поддержали кыргызов. Они ограничились защитой своих рубежей, бросив Барс-бега на произвол судьбы. В начале VIII в. Барс-бег проводит активную антитюркскую внешнюю политику. К 710 г. ему удалось создать мощную антитюркскую коалицию, в которую кроме кыргызов вошли империя Тан и Тюргешский каганат. Тюркские полководцы преодолели Саянский хребет зимой 710--711 гг. обходным путем, минуя дороги, охраняемые кыргызсми, и внезапно обрушились на их лагерь. Основные силы кыргызов были разбиты. Кыргызы потерпели поражение. Сам Барс-бег пал в открытом бою. Поражение кыргызов имело для народа и государства в целом очень серьезные последствия.
Объяснение:
Қазтуған Сүйінішұлы (XVII ғасыр) - мырза, батыр, жырау. Халық арасында Қарға бойлы Қазтуған атанып кеткен айтулы жорық жырауы.
Қазтуған жырау
Қазтуған жырау ноғайдың Едисан ордасының билеушісі Сүйініш мырзаның ұлы. Сүйініш мырзаның Қазтуғаннан басқа Азамат және Әдіжі атты тағы екі ұлы болған. Оның арғы ата-бабалары Ноғай Ордасының билеушілері еді. Әкесі Сүйініш Абдоллаұлы Еділ бойында өмір сүрген, кейін Қобан жаққа өтіп кеткен. XVII ғасырдың екінші жартысында жазылған орыс деректерінде Сүйініш мырзаның аты жиі айтылады. Ресей мемлекеттік архивінің көне актілер жөніндегі бөлімінің «Ноғай істері» қорында Сүйініш мырзаның және ноғай ұлысының 1660 жылдарға дейінгі деректері сақталған. Қазтуғанның шежіресі былайша таратылады: Едіге би - Нұраддин - Уаққас - Мұса - Ысмайыл би - Дінбай би - Тінікей - Абдолла - Сүйініш - Қазтуған. Қазтуғанның есімі алғаш рет тарих беттерінде 1673 жылы аталады. Орыс деректерінде оның есімі Тоған деп көрсетілген. Осы жылы қалмақ билеушісі Аюке хан өзінің бірнеше тайшысымен бірге Астрахан басшыларының алдына барып, орыс-қалмақ келісіміне қол қойып, аманат сарайындағы ноғайдың жас мырзасын босатуды сұраған. Қалмақ тайшылары мұндай қадамға едисан ноғайларының мырзасы Сүйініштің сұрауы бойынша барған болатын. Олар Сүйініштің патша алдындағы абыройлы істерін еске салды. Алайда, бұл сұрақтың жауабын Астрахан билігі емес, Мәскеудегі патшаның өзі беру керек еді. Осы кезде іске қабардин кінәзі К.М. Черкасский араласып, соңғы шешімді ұлық патшаның өзі хабарлайтынын айтып, қалмақ делегациясын жылы шыраймен шығарып салады. Қазтуған 1696 жылы ұзақ жылдар бойы Қалмақ хандығына тәуелді болған Едисан ұлысын бастап, Еділ бойынан Қырым хандығына тиесілі Қобанға көшіп кетеді. Қазтуғанның есімі соңғы рет 1698 жылғы деректе аталады. Онда Едисан ордасының мырзалары Тоған мен Гидемирдің Қобанның сол жағалауында орын алған жұтқа байланысты Мәскеуге Бейшім аға бастаған елшілікті жібергені жазылған.