ВЛИЯНИЕ ИСТОРИЧЕСКОГО НА МЕНТАЛИТЕТ БЕЛОРУСОВ Боярчук Т.Н. (г. Гродно, Беларусь) АННОТАЦИЯ В статье анализируется история формирования менталитета белорусского народа, традиционным чертами которого является трудолюбие, рассудительность, мужественность, гуманность, толерантность, «памяркоўнасць». К важным чертам менталитета белорусов автор относит и «Пограничность», что связано с необходимостью осуществлять выбор между Западом и Востоком. Ключевые слова: Беларусь, менталитет, язычество, христианство, этнос, этническое самосознание, толерантность. Keywords: Belarus, the mentality, Paganism, Christianity, ethnicity, ethnic identity, and tolerance. Миропонимание и мироощущение личности, еѐ менталитет формируются под воздействием структурных особенностей культуры. Культура, в свою очередь, складывается в процессе исторического развития народа, поэтому опыт наследия, отложившегося в культуре, влияет на формирование глубинных особенностей менталитета. Следовательно, образ мышления может рассматриваться как опыт культурной истории. Большинство исследователей считают, что ментальность определяется историей и теми социальными условиями жизни этноса или нации, которые отложили свой отпечаток на формирование и специфику мироощущения людей. В процессе исторического развития белорусский этнос приобрел свои особые черты, которые передаются из поколения в поколение и существуют в таких относительно устойчивых формах, как язык, традиции, обряды, народное творчество, этническое самосознание, топонимия, культура, образ жизни и т.д. Эти черты, как и происхождение, отличают белорусов от других народов, которые и издревле живут рядом с белорусами. Менталитет белорусов формировался продолжительное историческое время и приобретал свои типичные признаки в определенных обстоятельствах общественно- политической, социально-экономической и духовно-культурной жизни. Данный процесс можно условно разделить на периоды, которые отражают основные сущностные характеристики национального самосознания жителей белорусских земель в различные эпохи их бытия. При анализе белорусского менталитета в контексте исторической науки, можно выделить, по меньшей мере, семь исторических периодов: языческий (дохристианский); христианский; литвинский; польский; российско-имперский; советский и национально-белорусский. Можно предположить, что каждый период оставил свой след в формировании белорусского менталитета. Периодизация подразумевает доминирующую роль разных форм культуры и сфер общественной жизни на стадиях исторического развития белорусов. Сначала в роли системообразующей общественной доминанты выступает миф, потом религия, затем политика, экономика и, наконец, в целом культура. Соответственно, каждый из элементов в структуре белорусского менталитета, берущий свое начало в одной из перечисленных стадий, требует детального анализа для того, чтобы показать своеобразие ментальных характеристик белорусского народа. Глубинные истоки белорусского менталитета, его основополагающие черты начали формироваться еще в древности, в период господства в Беларуси многочисленных оригинальных культов, обычаев и обрядов. До принятия христианства тысячу лет тому
Пра людзей мы мяркуем па справах, якiя яны здзейснiлi, па спадчыне, якую яны пакiнулi сваiм нашчадкам. I наш славуты зямляк Францiшак Скарына — у гэтым сэнсе найярчэйшы прыклад. Ён з'яўляецца сiмвалам усёй беларускай культуры эпохi Рэнесансу. Гэты час называюць Адраджэннем, бо менавiта тады адраджалiся цэлыя народы i нацыянальныя культуры, рабiлiся вялiкiя геаграфiчныя i творчыя адкрыццi. У эпоху Адраджэння Калумб адкрыў Амерыку, а Магелан здзейснiў першае кругасветнае падарожжа. Сучаснiкамi Скарыны былi Капернiк, Галiлей, Леанарда да Вiнчы, Мiкеланджэла, Рафаэль, Петрарка, Шэкспiр, Дантэ, Сервантэс i iншыя волаты духу — вучоныя, мастакi, пiсьменнiкi. Беларускiя землi ўваходзiлi тады ў склад Вялiкага княства Лiтоўскага, дзе беларуская мова выконвала ролю дзяржаўнай. Эпоха Адраджэння нарадзiла i Ф. Скарыну — чалавека невычэрпнай энергii i iнiцыятывы, першадрукара i гуманiста, паэта, медыка, батанiка, астранома. Нарадзiўся Ф. Скарына ў апошняй чвэрцi XV ст. (каля 1490 г.) у Полацку, закончыў Кракаўскi унiверсiтэт i ў 1506 г. быў удастоены вучонай ступенi бакалаўра вольных мастацтваў. У далейшым лёс звязвае яго з Iталiяй, дзе ў 1512 г. у Падуанскiм унiверсiтэце ён блiскуча вытрымлiвае экзамен на годнасць доктара медыцыны. Але не вольныя мастацтвы i не медыцына сталi сэнсам яго жыцця. Скарына "избрал оставити в науце и в книгах вечную славу н паметь свою". Яго кнiгi на роднай мове сталi той паходняй, якая ўказвала людзям сапраўдны шлях у будучае, тым знiчам, якi саграваў i асвятляў людское жыццё ў непагадзь i завею. Першая з кнiг — "Псалтыр" — была надрукавана ў Празе ў 1517 г. Услед за гэтым выходзяць яшчэ 22 кнiгi Бiблii, перакладзеныя на зразумелую тады для большасцi насельнiцтва старабеларускую мову. У 1522 г. выйшла ў свет першае вiленскае выданне Скарыны — "Малая падарожная кнiжыца", якая паклала пачатак кнiгадрукаванню ў нашай краiне. Праз тры гады (у 1525 г.) была надрукавана апошняя кнiга Ф. Скарыны "Апостал". Усе пераклады кнiг Бiблii Ф. Скарына прысвяцiў "людем посполитым к доброму научению". Ён хацеў пашырыць асвету сярод суайчыннiкаў, дапамагчы простым людзям пазнаць мудрасць i навуку. З гэтай мэтай кожную з кнiг Ф. Скарына суправаджаў прадмовамi i пасляслоўямi, якiя складаюць аснову яго лiтаратурна-публiцыстычнай спадчыны. У iх першадрукар выказваў свае грамадскiя i асветнiцкiя погляды, заклiкаў да ўмацавання правапарадку, да стварэння справядлiвых заканадаўчых кодэксаў аб дзяржаве, войску, зямлi, тлумачыў незразумелыя словы i звароты, змяшчаў рэлiгiйныя легенды, а таксама розныя звесткi па гiсторыi, геаграфii, этнаграфii, фiласофii, астраномii. Так, у "Малай падарожнай кнiжыцы" Ф. Скарына змясцiў розныя каляндарныя i астранамiчныя звесткi (беларускiя назвы месяцаў, знакаў задыяка) — усё тое, што неабходна было чалавеку ў дарозе. "Псалтыр" (зборнiк 150 псалмаў, па якiх ў Сярэднявеччы вучылiся грамаце) Ф. Скарына адрасаваў "дзецям малым як пачатак усякай добрай навукi", а таксама дарослым у якасцi настольнай кнiгi, душавыратавальнага чытання. Псалмы "Псалтыра", лiчыць Ф. Скарына, — "гэта скарб, безлiч каштоўных каменняў!". Па "Пеўнiцах", на думку Ф. Скарыны, можна было навучыцца музыцы. Засвоiць арыфметыку можна па кнiгах Майсеевых, геаметрыю i астраномiю — па кнiзе Iсуса Навiна. Немалаважнае значэнне ў кнiгах адводзiлася тэме любовi да роднай зямлi. Асветнiк быў патрыётам Айчыны, роднай мовы, таму i праславiў ён бiблейскую гераiню Юдзiф, якая выратавала свой народ, адсекшы галаву начальнiку чужаземнага войска Алаферну. У сувязi з гэтай легендай Скарына выказвае свае думкi пра патрыятычны абавязак кожнага чалавека перад сваiм народам, вернасць радзiме, пра бескарыслiвае служэнне грамадскаму дабру, пра глыбокую прывязанасць чалавека да зямлi, на якой ён нарадзiўся. Да свайго роднага кутка, да свайго народа, якi называў "братия моя, Русь, люди посполитые", Скарына заўсёды ставiўся з вялiкай пашанай. У прадмове да кнiгi "Юдзiф" ён выказвае гэтыя ўзнёслыя думкi: "Зверн, ходящие в пустыни, знают ямы своя; рыбы, плывущие по морю и в реках, чуют виры своя; пчелы и тым подобная боронять ульев своих. Тако ж и люди, игде зродилнся и ускормлены суть по Бозе, к тому месту великую ласку имають". У сучаснай iнтэрпрэтацыi С. Панiзнiка гэтыя цудоўныя словы гучаць так:
ВЛИЯНИЕ ИСТОРИЧЕСКОГО
НА МЕНТАЛИТЕТ БЕЛОРУСОВ
Боярчук Т.Н.
(г. Гродно, Беларусь)
АННОТАЦИЯ
В статье анализируется история формирования менталитета белорусского народа,
традиционным чертами которого является трудолюбие, рассудительность,
мужественность, гуманность, толерантность, «памяркоўнасць». К важным чертам
менталитета белорусов автор относит и «Пограничность», что связано с необходимостью
осуществлять выбор между Западом и Востоком.
Ключевые слова: Беларусь, менталитет, язычество, христианство, этнос, этническое
самосознание, толерантность.
Keywords: Belarus, the mentality, Paganism, Christianity, ethnicity, ethnic identity, and
tolerance.
Миропонимание и мироощущение личности, еѐ менталитет формируются под
воздействием структурных особенностей культуры. Культура, в свою очередь,
складывается в процессе исторического развития народа, поэтому опыт
наследия, отложившегося в культуре, влияет на формирование глубинных особенностей
менталитета. Следовательно, образ мышления может рассматриваться как опыт
культурной истории.
Большинство исследователей считают, что ментальность определяется историей и
теми социальными условиями жизни этноса или нации, которые отложили свой отпечаток
на формирование и специфику мироощущения людей.
В процессе исторического развития белорусский этнос приобрел свои особые
черты, которые передаются из поколения в поколение и существуют в таких относительно
устойчивых формах, как язык, традиции, обряды, народное творчество, этническое
самосознание, топонимия, культура, образ жизни и т.д. Эти черты, как и происхождение,
отличают белорусов от других народов, которые и издревле живут рядом с белорусами.
Менталитет белорусов формировался продолжительное историческое время и
приобретал свои типичные признаки в определенных обстоятельствах общественно-
политической, социально-экономической и духовно-культурной жизни. Данный процесс
можно условно разделить на периоды, которые отражают основные сущностные
характеристики национального самосознания жителей белорусских земель в различные
эпохи их бытия. При анализе белорусского менталитета в контексте исторической науки,
можно выделить, по меньшей мере, семь исторических периодов: языческий
(дохристианский); христианский; литвинский; польский; российско-имперский; советский
и национально-белорусский.
Можно предположить, что каждый период оставил свой след в формировании
белорусского менталитета. Периодизация подразумевает доминирующую роль разных
форм культуры и сфер общественной жизни на стадиях исторического развития
белорусов. Сначала в роли системообразующей общественной доминанты выступает миф,
потом религия, затем политика, экономика и, наконец, в целом культура. Соответственно,
каждый из элементов в структуре белорусского менталитета, берущий свое начало в
одной из перечисленных стадий, требует детального анализа для того, чтобы показать
своеобразие ментальных характеристик белорусского народа.
Глубинные истоки белорусского менталитета, его основополагающие черты начали
формироваться еще в древности, в период господства в Беларуси многочисленных
оригинальных культов, обычаев и обрядов. До принятия христианства тысячу лет тому
Пра людзей мы мяркуем па справах, якiя яны здзейснiлi, па спадчыне, якую яны пакiнулi сваiм нашчадкам. I наш славуты зямляк Францiшак Скарына — у гэтым сэнсе найярчэйшы прыклад. Ён з'яўляецца сiмвалам усёй беларускай культуры эпохi Рэнесансу. Гэты час называюць Адраджэннем, бо менавiта тады адраджалiся цэлыя народы i нацыянальныя культуры, рабiлiся вялiкiя геаграфiчныя i творчыя адкрыццi. У эпоху Адраджэння Калумб адкрыў Амерыку, а Магелан здзейснiў першае кругасветнае падарожжа. Сучаснiкамi Скарыны былi Капернiк, Галiлей, Леанарда да Вiнчы, Мiкеланджэла, Рафаэль, Петрарка, Шэкспiр, Дантэ, Сервантэс i iншыя волаты духу — вучоныя, мастакi, пiсьменнiкi. Беларускiя землi ўваходзiлi тады ў склад Вялiкага княства Лiтоўскага, дзе беларуская мова выконвала ролю дзяржаўнай. Эпоха Адраджэння нарадзiла i Ф. Скарыну — чалавека невычэрпнай энергii i iнiцыятывы, першадрукара i гуманiста, паэта, медыка, батанiка, астранома. Нарадзiўся Ф. Скарына ў апошняй чвэрцi XV ст. (каля 1490 г.) у Полацку, закончыў Кракаўскi унiверсiтэт i ў 1506 г. быў удастоены вучонай ступенi бакалаўра вольных мастацтваў. У далейшым лёс звязвае яго з Iталiяй, дзе ў 1512 г. у Падуанскiм унiверсiтэце ён блiскуча вытрымлiвае экзамен на годнасць доктара медыцыны. Але не вольныя мастацтвы i не медыцына сталi сэнсам яго жыцця. Скарына "избрал оставити в науце и в книгах вечную славу н паметь свою". Яго кнiгi на роднай мове сталi той паходняй, якая ўказвала людзям сапраўдны шлях у будучае, тым знiчам, якi саграваў i асвятляў людское жыццё ў непагадзь i завею. Першая з кнiг — "Псалтыр" — была надрукавана ў Празе ў 1517 г. Услед за гэтым выходзяць яшчэ 22 кнiгi Бiблii, перакладзеныя на зразумелую тады для большасцi насельнiцтва старабеларускую мову. У 1522 г. выйшла ў свет першае вiленскае выданне Скарыны — "Малая падарожная кнiжыца", якая паклала пачатак кнiгадрукаванню ў нашай краiне. Праз тры гады (у 1525 г.) была надрукавана апошняя кнiга Ф. Скарыны "Апостал". Усе пераклады кнiг Бiблii Ф. Скарына прысвяцiў "людем посполитым к доброму научению". Ён хацеў пашырыць асвету сярод суайчыннiкаў, дапамагчы простым людзям пазнаць мудрасць i навуку. З гэтай мэтай кожную з кнiг Ф. Скарына суправаджаў прадмовамi i пасляслоўямi, якiя складаюць аснову яго лiтаратурна-публiцыстычнай спадчыны. У iх першадрукар выказваў свае грамадскiя i асветнiцкiя погляды, заклiкаў да ўмацавання правапарадку, да стварэння справядлiвых заканадаўчых кодэксаў аб дзяржаве, войску, зямлi, тлумачыў незразумелыя словы i звароты, змяшчаў рэлiгiйныя легенды, а таксама розныя звесткi па гiсторыi, геаграфii, этнаграфii, фiласофii, астраномii. Так, у "Малай падарожнай кнiжыцы" Ф. Скарына змясцiў розныя каляндарныя i астранамiчныя звесткi (беларускiя назвы месяцаў, знакаў задыяка) — усё тое, што неабходна было чалавеку ў дарозе. "Псалтыр" (зборнiк 150 псалмаў, па якiх ў Сярэднявеччы вучылiся грамаце) Ф. Скарына адрасаваў "дзецям малым як пачатак усякай добрай навукi", а таксама дарослым у якасцi настольнай кнiгi, душавыратавальнага чытання. Псалмы "Псалтыра", лiчыць Ф. Скарына, — "гэта скарб, безлiч каштоўных каменняў!". Па "Пеўнiцах", на думку Ф. Скарыны, можна было навучыцца музыцы. Засвоiць арыфметыку можна па кнiгах Майсеевых, геаметрыю i астраномiю — па кнiзе Iсуса Навiна. Немалаважнае значэнне ў кнiгах адводзiлася тэме любовi да роднай зямлi. Асветнiк быў патрыётам Айчыны, роднай мовы, таму i праславiў ён бiблейскую гераiню Юдзiф, якая выратавала свой народ, адсекшы галаву начальнiку чужаземнага войска Алаферну. У сувязi з гэтай легендай Скарына выказвае свае думкi пра патрыятычны абавязак кожнага чалавека перад сваiм народам, вернасць радзiме, пра бескарыслiвае служэнне грамадскаму дабру, пра глыбокую прывязанасць чалавека да зямлi, на якой ён нарадзiўся. Да свайго роднага кутка, да свайго народа, якi называў "братия моя, Русь, люди посполитые", Скарына заўсёды ставiўся з вялiкай пашанай. У прадмове да кнiгi "Юдзiф" ён выказвае гэтыя ўзнёслыя думкi: "Зверн, ходящие в пустыни, знают ямы своя; рыбы, плывущие по морю и в реках, чуют виры своя; пчелы и тым подобная боронять ульев своих. Тако ж и люди, игде зродилнся и ускормлены суть по Бозе, к тому месту великую ласку имають". У сучаснай iнтэрпрэтацыi С. Панiзнiка гэтыя цудоўныя словы гучаць так:
Объяснение: