Ғұн мемлекетінің құрылуы. Ғұндар тарихта жақсы белгілі. Жоғалып кеткен халықтың аты жауынгерлікпен, қатыгездікпен және тағылықпен ұштасып жатады. Б.з.б. ІІІ ғасырдың соңына қарай ғұндар бірігіп әскер жасақтап өздерінің мемлекетін құрды. Алайда, ғұндардың алғашқы билеушісі Тұман шаньюйдің тұсында қытайлармен жүргізілген қақтығыстан мемлекет біршама әлсіреді. Ғұн мемлекетінің айтарлықтай нығайып, күшеюі Мөде шаньюйдің есімімен байланысты. Ол ғұндардың «Шығыс империясын» б.з.б. 209-174 жылдар аралығында басқарды. Мөде шаньюй ғұн мемлекетін нығайту мақсатында Қытайдың шекаралық аудандарына жорықтар жасап, оған күйрете соққы береді. Қытайлар ғұндардан қорғану үшін б.з.б. ІІІ ғасырда бар болғаны 2 жыл ішінде ұзындығы 5 мың шақырым, биіктігі 6-10 метр, ені 5-6 метр әскери қорған салғызуға мәжбүр болған. Ол тарихта «Ұлы Қытай қорғаны» деп аталады. Б.з.-дағы ІІ ғасырда ғұндар оңтүстікте Қытайдағы Хань әулетін жеңеді. Б.з.б. 188 жылы Қытайдағы Хань әулетінің императоры Гао-цзу ғұндардан жеңілгеннен кейін Мөденің алдында бас иіп, «тыныштық пен бейбітшілік» туралы келісім-шартқа қол қоюға, жыл сайын салық төлеп отыруға мәжбүр болады. Ғұндар үйсіндердің бір бөлігін, саян-алтай тайпаларын талқандап, Қытайға қарсы табысты соғыстар жүргізген. Соның нәтижесінде ғұндар Байкалдан Тибетке дейінгі, Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзеніне дейінгі зор аумаққа иелік етті.
2. Ғұндардың қазақ жеріне алғаш қоныс аударуы. Этникалық құрамы жағынан әр текті көшпелі тайпалардың Орталық Азиядан Қазақстан аумағы арқылы батысқа қарай жылжуы тарихта – «Халықтардың ұлы қоныс аударуы» деп аталады. Б.з.б. 55 жылы ғұн мемлекеті өзара ішкі тартыстар мен сыртқы қысымдардың әсерінен күйреуге ұшырап, оңтүстік және солтүстік ғұндар мемлекеті болып екіге бөлінеді. Мемлекеттің оңтүстік бөлігін Хуанхэ шаньюй, ал солтүстік бөлігін оның інісі Чжи-Чжи басқарды. Солтүстік ғұндардың ордасы Монғолияның солтүстік-батысындағы Қырғыз-Нұр көлінің маңына орналасады. Осы жерден олар үйсін тайпаларына және Қытайға жорықтар ұйымдастырды. Солтүстік пен оңтүстік ғұн мемлекеттері арасында жер мен билік үшін өзара қырқыс басталды. Уақыт өте келе оңтүстік ғұндар Хань империясына бағынды. Ал, солтүстіктегі ғұндар Хань империясы мен оңтүстіктегі ағайындары жиі-жиі шабуыл жасап мазасын алған соң тәуелсіздігін сақтап қалу мақсатында Солтүстік Монғолия және Шығыс Түркістанға қарай қоныс аудара бастады. Бұл ғұндардың Қазақстан мен Орта Азия аумағына қоныс аударуының алғашқы толқыны еді. Ғұндардың Қазақстан жеріне қоныстануына байланысты Шығыс Иран тайпаларының, қаңлылардың түркіленуі басталады.
Б.з.б. 55 жылы Қазақстан жеріне бірінші қоныс аударуда ғұндарды Чжи-Чжи басқарды. Олардың, бір бөлігі Тянь-Шаньнан өтіп, Қаңлы тайпалық бірлестігімен көрші-қолаң отырды. Қаңлылармен одақтаса отырып, ғұндарды біріктіру мақсатын көздеген Чжи-Чжи өз қарауындағы ғұн тайпаларымен бірге Оңтүстік-Шығыс Қазақстан жеріне қоныс аударады. Осындай жағдайда Қаңлы ханы Чжи-Чжимен одақ құрып, оны үйсіндерге қарсы пайдаланбақ болады. Осы мақсатпен қаңлы ханы Чжи-Чжиге Талас алқабынан жер бөліп беріп, өзінің атты әскеріне қолбасшылыққа тағайындайды. Алайда Чжи-Чжи бастаған ғұн тайпалары қаңлылардың үмітін ақтамайды. Осыдан кейін Чжи-Чжи қаңлы билеушісінің қосынынан қуылып, Талас өзенінің жоғарғы жағына кетіп, сол жерден өзіне қала тұрғыза бастайды. Чжи-Чжи Ферғана мен Парфия билеушілерінен қала құрылысына алым-салық ретінде қаржы алып отырады. Қаланы салуға құрылысшы мен шеберлерді де сол жақтан пайдаланады. Қала 2 жылда салынып бітіп, сырты мықты екі қорғанмен қоршалды. Оның сыртқысы ағаш, ал ішкісі мұнаралары бар кесек топырақтан тұрғызылған дуалдан болатын. Чжи-Чжидің күшеюінен Қытай империясы қатты алаңдайды. Көп кешікпей жалпы саны 40 мыңдай біріккен қытай және үйсін әскерлері оған қарсы жорыққа шығады. Б.з.б. 36 жылы Чжи-Чжи мен Қытай әскерлерінің арасындағы шайқас Талас аймағында 2 күнге созылды. Чжи-Чжи өз қаласын қорғауда римдік қолбасшы Марка Крас армиясының жауынгерлерін пайдаланады. Алайда ғұндардың қаһармандықпен қорғанғанына қарамастан қытайлар қалаға басып кіріп, қамалды басып алады. Чжи-чжи және оның әскерлері мен көптеген туыстарын қосқанда барлығы 1518 адам тұтқынға түседі. Қытайлар Чжи-Чжидің басын алып, 1200-дей жауынгерін үйсін мен Ферғана билеушілеріне сыйға тартады да, қалғандарын өлтіреді.
Астана қаласы Білім басқармасы «№ 66 мектеп-лицей» мемллекеттік мекемесі
Сабақтың мақсаты:
1.Білімділік: Оқушыларды оқыған повесть бойынша мазмұнын меңгере отыра, кейіпкерге мінездеме беруге, салыстыруға, олардың бейнесін аша білуге алған білімін қолдана білуге үйрету.
2.Дамытушылық: Әр баланың сезіміне ерік бере отырып, іздену, хат жазу, түрлі жағдаяттарды шешу арқылы шығармашылық қабілетін арттыру.
3.Тәрбиелік: Оқушыларды өзінің және өзгенің бойындағы жағымды –жағымсыз жақтарын көре отырып, ажырата отырып, ұстаз еңбегін бағалап, айналасындағылармен жақсы қарым-қатынаста бола білуге, адамгершілікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: талдау, шығармашылық сабақ.
Сабақтың әдісі: іздену, сұрақ-жауап, ой шақыру, салыстыру, шығармашылық жұмыс.
Қолданылатын көрінекіліктер: Интерактивті псевдоголографиялық тақта, Б.Соқпақбаевтың “Менің атым Қожа” кітабы, Абдолла Қарсақбаевтың “Менің атым Қожа және Еркін Рахышевтің “Менің де атым Қожа” фильмінен үзінді, слайд арқылы кесте, тірек сызба.
Сабақтың барысы
І.Қызығушылықты ояту: Сергіту сәті «Сезмді ояту»
ІІ.Мағынаны тану:
1. Бұл қай сәт?
2. Ой тастау
3. Іздену
4. Салыстыру
ІІІ.Ой толғаныс:
1. Тест
2. Ой толғау. Шығармашылық жұмыс
І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды сабаққа ынталандыру, кітап, дәптер, қажетті құрал-жабдықтарын дайындату, бағалау парағын тарату.
Кіріспе сөз: Өткен сабағымызда Бердібек Соқпақбаевтың балалардың мектеп өмірімен тығыз байланысты «Менің атым-Қожа» атты повесін оқыған болатынбыз. Негізінен автор 8 жасынан шешесінен айырылып жетім қалады. Балалық шағы колхоздастырудың алғашқы қиын жолдарында өткенін біз білеміз. Кейін шығармашылықпен айналысып, көптеген еңбектерін бізге мұра етті. Соның бірі-«Менің атым- Қожа» повесі. 1963 жылы бұл шығарма желісімен түсірілген «Менің атым Қожа» Абдолла Қарсақбаевтың алғашқы көркем фильмі еді. Бұл туынды сол кезде 37 жаста болған режиссерді әлемге танытты. 1967 жылы Францияның атақты Канн халықаралық фестивалінде режиссерлік шеберлігі үшін бас жүлдені жеңіп алды. Бұл қазақ киносының сол кездегі үлкен жетістігі болды.
Ғұн мемлекетінің құрылуы. Ғұндар тарихта жақсы белгілі. Жоғалып кеткен халықтың аты жауынгерлікпен, қатыгездікпен және тағылықпен ұштасып жатады. Б.з.б. ІІІ ғасырдың соңына қарай ғұндар бірігіп әскер жасақтап өздерінің мемлекетін құрды. Алайда, ғұндардың алғашқы билеушісі Тұман шаньюйдің тұсында қытайлармен жүргізілген қақтығыстан мемлекет біршама әлсіреді. Ғұн мемлекетінің айтарлықтай нығайып, күшеюі Мөде шаньюйдің есімімен байланысты. Ол ғұндардың «Шығыс империясын» б.з.б. 209-174 жылдар аралығында басқарды. Мөде шаньюй ғұн мемлекетін нығайту мақсатында Қытайдың шекаралық аудандарына жорықтар жасап, оған күйрете соққы береді. Қытайлар ғұндардан қорғану үшін б.з.б. ІІІ ғасырда бар болғаны 2 жыл ішінде ұзындығы 5 мың шақырым, биіктігі 6-10 метр, ені 5-6 метр әскери қорған салғызуға мәжбүр болған. Ол тарихта «Ұлы Қытай қорғаны» деп аталады. Б.з.-дағы ІІ ғасырда ғұндар оңтүстікте Қытайдағы Хань әулетін жеңеді. Б.з.б. 188 жылы Қытайдағы Хань әулетінің императоры Гао-цзу ғұндардан жеңілгеннен кейін Мөденің алдында бас иіп, «тыныштық пен бейбітшілік» туралы келісім-шартқа қол қоюға, жыл сайын салық төлеп отыруға мәжбүр болады. Ғұндар үйсіндердің бір бөлігін, саян-алтай тайпаларын талқандап, Қытайға қарсы табысты соғыстар жүргізген. Соның нәтижесінде ғұндар Байкалдан Тибетке дейінгі, Шығыс Түркістаннан Хуанхэ өзеніне дейінгі зор аумаққа иелік етті.
2. Ғұндардың қазақ жеріне алғаш қоныс аударуы. Этникалық құрамы жағынан әр текті көшпелі тайпалардың Орталық Азиядан Қазақстан аумағы арқылы батысқа қарай жылжуы тарихта – «Халықтардың ұлы қоныс аударуы» деп аталады. Б.з.б. 55 жылы ғұн мемлекеті өзара ішкі тартыстар мен сыртқы қысымдардың әсерінен күйреуге ұшырап, оңтүстік және солтүстік ғұндар мемлекеті болып екіге бөлінеді. Мемлекеттің оңтүстік бөлігін Хуанхэ шаньюй, ал солтүстік бөлігін оның інісі Чжи-Чжи басқарды. Солтүстік ғұндардың ордасы Монғолияның солтүстік-батысындағы Қырғыз-Нұр көлінің маңына орналасады. Осы жерден олар үйсін тайпаларына және Қытайға жорықтар ұйымдастырды. Солтүстік пен оңтүстік ғұн мемлекеттері арасында жер мен билік үшін өзара қырқыс басталды. Уақыт өте келе оңтүстік ғұндар Хань империясына бағынды. Ал, солтүстіктегі ғұндар Хань империясы мен оңтүстіктегі ағайындары жиі-жиі шабуыл жасап мазасын алған соң тәуелсіздігін сақтап қалу мақсатында Солтүстік Монғолия және Шығыс Түркістанға қарай қоныс аудара бастады. Бұл ғұндардың Қазақстан мен Орта Азия аумағына қоныс аударуының алғашқы толқыны еді. Ғұндардың Қазақстан жеріне қоныстануына байланысты Шығыс Иран тайпаларының, қаңлылардың түркіленуі басталады.
Б.з.б. 55 жылы Қазақстан жеріне бірінші қоныс аударуда ғұндарды Чжи-Чжи басқарды. Олардың, бір бөлігі Тянь-Шаньнан өтіп, Қаңлы тайпалық бірлестігімен көрші-қолаң отырды. Қаңлылармен одақтаса отырып, ғұндарды біріктіру мақсатын көздеген Чжи-Чжи өз қарауындағы ғұн тайпаларымен бірге Оңтүстік-Шығыс Қазақстан жеріне қоныс аударады. Осындай жағдайда Қаңлы ханы Чжи-Чжимен одақ құрып, оны үйсіндерге қарсы пайдаланбақ болады. Осы мақсатпен қаңлы ханы Чжи-Чжиге Талас алқабынан жер бөліп беріп, өзінің атты әскеріне қолбасшылыққа тағайындайды. Алайда Чжи-Чжи бастаған ғұн тайпалары қаңлылардың үмітін ақтамайды. Осыдан кейін Чжи-Чжи қаңлы билеушісінің қосынынан қуылып, Талас өзенінің жоғарғы жағына кетіп, сол жерден өзіне қала тұрғыза бастайды. Чжи-Чжи Ферғана мен Парфия билеушілерінен қала құрылысына алым-салық ретінде қаржы алып отырады. Қаланы салуға құрылысшы мен шеберлерді де сол жақтан пайдаланады. Қала 2 жылда салынып бітіп, сырты мықты екі қорғанмен қоршалды. Оның сыртқысы ағаш, ал ішкісі мұнаралары бар кесек топырақтан тұрғызылған дуалдан болатын. Чжи-Чжидің күшеюінен Қытай империясы қатты алаңдайды. Көп кешікпей жалпы саны 40 мыңдай біріккен қытай және үйсін әскерлері оған қарсы жорыққа шығады. Б.з.б. 36 жылы Чжи-Чжи мен Қытай әскерлерінің арасындағы шайқас Талас аймағында 2 күнге созылды. Чжи-Чжи өз қаласын қорғауда римдік қолбасшы Марка Крас армиясының жауынгерлерін пайдаланады. Алайда ғұндардың қаһармандықпен қорғанғанына қарамастан қытайлар қалаға басып кіріп, қамалды басып алады. Чжи-чжи және оның әскерлері мен көптеген туыстарын қосқанда барлығы 1518 адам тұтқынға түседі. Қытайлар Чжи-Чжидің басын алып, 1200-дей жауынгерін үйсін мен Ферғана билеушілеріне сыйға тартады да, қалғандарын өлтіреді.
Мұғалім: Толеубаева Самал Жақсылыққызы
Астана қаласы Білім басқармасы «№ 66 мектеп-лицей» мемллекеттік мекемесі
Сабақтың мақсаты:
1.Білімділік: Оқушыларды оқыған повесть бойынша мазмұнын меңгере отыра, кейіпкерге мінездеме беруге, салыстыруға, олардың бейнесін аша білуге алған білімін қолдана білуге үйрету.
2.Дамытушылық: Әр баланың сезіміне ерік бере отырып, іздену, хат жазу, түрлі жағдаяттарды шешу арқылы шығармашылық қабілетін арттыру.
3.Тәрбиелік: Оқушыларды өзінің және өзгенің бойындағы жағымды –жағымсыз жақтарын көре отырып, ажырата отырып, ұстаз еңбегін бағалап, айналасындағылармен жақсы қарым-қатынаста бола білуге, адамгершілікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: талдау, шығармашылық сабақ.
Сабақтың әдісі: іздену, сұрақ-жауап, ой шақыру, салыстыру, шығармашылық жұмыс.
Қолданылатын көрінекіліктер: Интерактивті псевдоголографиялық тақта, Б.Соқпақбаевтың “Менің атым Қожа” кітабы, Абдолла Қарсақбаевтың “Менің атым Қожа және Еркін Рахышевтің “Менің де атым Қожа” фильмінен үзінді, слайд арқылы кесте, тірек сызба.
Сабақтың барысы
І.Қызығушылықты ояту: Сергіту сәті «Сезмді ояту»
ІІ.Мағынаны тану:
1. Бұл қай сәт?
2. Ой тастау
3. Іздену
4. Салыстыру
ІІІ.Ой толғаныс:
1. Тест
2. Ой толғау. Шығармашылық жұмыс
І. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды сабаққа ынталандыру, кітап, дәптер, қажетті құрал-жабдықтарын дайындату, бағалау парағын тарату.
Кіріспе сөз: Өткен сабағымызда Бердібек Соқпақбаевтың балалардың мектеп өмірімен тығыз байланысты «Менің атым-Қожа» атты повесін оқыған болатынбыз. Негізінен автор 8 жасынан шешесінен айырылып жетім қалады. Балалық шағы колхоздастырудың алғашқы қиын жолдарында өткенін біз білеміз. Кейін шығармашылықпен айналысып, көптеген еңбектерін бізге мұра етті. Соның бірі-«Менің атым- Қожа» повесі. 1963 жылы бұл шығарма желісімен түсірілген «Менің атым Қожа» Абдолла Қарсақбаевтың алғашқы көркем фильмі еді. Бұл туынды сол кезде 37 жаста болған режиссерді әлемге танытты. 1967 жылы Францияның атақты Канн халықаралық фестивалінде режиссерлік шеберлігі үшін бас жүлдені жеңіп алды. Бұл қазақ киносының сол кездегі үлкен жетістігі болды.
І.Қызығушылықты ояту: Сергіту сәті «Сезмді ояту»