1-денгей. «Артық болмас білгенің» айдарында берілген мәтіннен сөздік қор мен сөздік құрамға енетін сөздерді топтап жазыңдар. птик болмас білгеніне айларында берілген суреттер
Киімі айналадағы ортаға желді, аязды болып келетін аңызақ даладағы тіршілікке бейімделген бөлігі болып табылады. Оның қарапайымдылығы, үйлесімділігі, жүріп-тұруға қолайлылығы әуел баста адамның тәнін жауып, мағынасыз және ойдан шығарылған ғаламаттардан, ал кейіннен денені ыстық-суықтан, қуаң желден, әсіресе мал айналасында болатын маса – шыбыннан қорғауға қажет болғандығын аңғартады.
Киім кию адамның сыртқы дүниесіне ғана байланысты мәселе емес екені ертеден мәлім. Адамның киген киімі оның ішкі дүниесінен хабар беріп тұратыны анық. Есі түзу адамның тойға киетінін қойға, қойға киетінін тойға кимейтіні де бесенеден белгілі. «Адам көркі шүберек», «Киіміне қарап қарсы алады, ақылына қарап шығарып салады» деген мақалдар да біраз жайдан хабар бергендей. Дүниеде әр халық пен қауымды басқа халықтардан ерекшелеп тұратын нәрселері тілі мен дінін айтпағанда: салт-дәстүрі, ішер асы мен киер киімдері сияқты нәрселер. Осыған байланысты пайғабарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, «Кім бір қауымға ұқсаса (еліктесе) ол – солардан» дейді. Яғни, осы дүниеде кім бір қауымға еліктесе, Қияметте ол солармен бірге тіріліп, солармен бірге болады. Бірақ жастарымыз, жастар ғана емес кейбір жасамыстарымыз да жаһанданудың «жемін» жеп, қағынан жерініп, ұлтсыздануға ұрынып, америкалануға аңсары ауып, батыстануға бүйректері бұрылып жүр. Жаһанданудың жеткізген тағы бір «жетістігі» - жастарды жалаңаштануға жетелеп желіктіріп жүр. Сондықтан америкаланған, жаһанданған жастар мейлінше ойын да, бойын да ашық көрсетуді ерлік санайтын сияқты. Осының кесірінен жылдан жылға жалаңаштанудың жаңа үлгілері «жетіле» түсуде. Қыздарымыз кіндігін ашып қана қоймай, кіндігіне жылтыратып сырға тағып қоятын болды, жеңіл жүрісті жезөкшелер ғана киетін киімдер әр үйдегі қыз-келіншектердің күнделікті көшеге киетін киіміне айналып, үйреншікті болып бара жатқаны үркітеді. Киімнің негізгі міндеті аты айтып тұрғандай адамды киіндіруі тиіс болса керек. Ал қыздарымызды киіндіруден гөрі шешіндіруге көбірек қызмет ететін «киімдер» бұл күндері қала қыздарын қамтып қана қоймай, ауылдарды аралап кеткелі қашан?!.
Су – тіршілік көзі, өмірдің қуаты. «Судың да сұрауы бар» деп бекер айтпаған. Сол үшін біз суды орынсыз және босқа пайдаланбауымыз керек. Оның қасиетті екенін ата-бабаларымыз бұрыннан айтып келе жатыр. Су болмаса біз өмір сүре алмаймыз, себебі айналадағы қажетті өмірге заттардың барлығы сумен байланысты. Адамдар суды ластамауымыз керек, себебі су деген тіршіліктің жаны, оны ластайтын болсақ зиянды заттармен, бізге де, қоршаған ортамызға да зиян келері сөзсіз. Әрине, су барлығымызға өте қажет, бірақта жылдан жылға су азайып бара жатыр. Мысалы; Арал мен Каспий теңізінің сулары құрғап бара жатыр. Ал, әлемнің басқа да жерлерінде суды көп пайдаланғаннан емес, жер шарымыздың басқа экологиялық мәселелерінен азайды. Менің ойымша су қорлары азаймау үшін, су шаруашылық кешендері үздіксіз жетілдіріп отыруы керек. Су қорын қорғау және тиімді пайдалану шаралары масштабы мен техникалық шешімдері бойынша әртүрлі, оның барлығы кешенді шараларды жүзеге асыруды талап етеді. Сонымен қоса, судың сапасы нашарламау керек. Біз осының барлығын қазіргі кезден бастап, болашаққа суды және тағы басқа маңызды заттарды жақсы қалпында қалдыруға міндеттіміз деп ойлаймын!!
Киімі айналадағы ортаға желді, аязды болып келетін аңызақ даладағы тіршілікке бейімделген бөлігі болып табылады. Оның қарапайымдылығы, үйлесімділігі, жүріп-тұруға қолайлылығы әуел баста адамның тәнін жауып, мағынасыз және ойдан шығарылған ғаламаттардан, ал кейіннен денені ыстық-суықтан, қуаң желден, әсіресе мал айналасында болатын маса – шыбыннан қорғауға қажет болғандығын аңғартады.
Киім кию адамның сыртқы дүниесіне ғана байланысты мәселе емес екені ертеден мәлім. Адамның киген киімі оның ішкі дүниесінен хабар беріп тұратыны анық. Есі түзу адамның тойға киетінін қойға, қойға киетінін тойға кимейтіні де бесенеден белгілі. «Адам көркі шүберек», «Киіміне қарап қарсы алады, ақылына қарап шығарып салады» деген мақалдар да біраз жайдан хабар бергендей. Дүниеде әр халық пен қауымды басқа халықтардан ерекшелеп тұратын нәрселері тілі мен дінін айтпағанда: салт-дәстүрі, ішер асы мен киер киімдері сияқты нәрселер. Осыған байланысты пайғабарымыз, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, «Кім бір қауымға ұқсаса (еліктесе) ол – солардан» дейді. Яғни, осы дүниеде кім бір қауымға еліктесе, Қияметте ол солармен бірге тіріліп, солармен бірге болады. Бірақ жастарымыз, жастар ғана емес кейбір жасамыстарымыз да жаһанданудың «жемін» жеп, қағынан жерініп, ұлтсыздануға ұрынып, америкалануға аңсары ауып, батыстануға бүйректері бұрылып жүр. Жаһанданудың жеткізген тағы бір «жетістігі» - жастарды жалаңаштануға жетелеп желіктіріп жүр. Сондықтан америкаланған, жаһанданған жастар мейлінше ойын да, бойын да ашық көрсетуді ерлік санайтын сияқты. Осының кесірінен жылдан жылға жалаңаштанудың жаңа үлгілері «жетіле» түсуде. Қыздарымыз кіндігін ашып қана қоймай, кіндігіне жылтыратып сырға тағып қоятын болды, жеңіл жүрісті жезөкшелер ғана киетін киімдер әр үйдегі қыз-келіншектердің күнделікті көшеге киетін киіміне айналып, үйреншікті болып бара жатқаны үркітеді. Киімнің негізгі міндеті аты айтып тұрғандай адамды киіндіруі тиіс болса керек. Ал қыздарымызды киіндіруден гөрі шешіндіруге көбірек қызмет ететін «киімдер» бұл күндері қала қыздарын қамтып қана қоймай, ауылдарды аралап кеткелі қашан?!.
Су – тіршілік көзі
Су – тіршілік көзі, өмірдің қуаты. «Судың да сұрауы бар» деп бекер айтпаған. Сол үшін біз суды орынсыз және босқа пайдаланбауымыз керек. Оның қасиетті екенін ата-бабаларымыз бұрыннан айтып келе жатыр. Су болмаса біз өмір сүре алмаймыз, себебі айналадағы қажетті өмірге заттардың барлығы сумен байланысты. Адамдар суды ластамауымыз керек, себебі су деген тіршіліктің жаны, оны ластайтын болсақ зиянды заттармен, бізге де, қоршаған ортамызға да зиян келері сөзсіз. Әрине, су барлығымызға өте қажет, бірақта жылдан жылға су азайып бара жатыр. Мысалы; Арал мен Каспий теңізінің сулары құрғап бара жатыр. Ал, әлемнің басқа да жерлерінде суды көп пайдаланғаннан емес, жер шарымыздың басқа экологиялық мәселелерінен азайды. Менің ойымша су қорлары азаймау үшін, су шаруашылық кешендері үздіксіз жетілдіріп отыруы керек. Су қорын қорғау және тиімді пайдалану шаралары масштабы мен техникалық шешімдері бойынша әртүрлі, оның барлығы кешенді шараларды жүзеге асыруды талап етеді. Сонымен қоса, судың сапасы нашарламау керек. Біз осының барлығын қазіргі кезден бастап, болашаққа суды және тағы басқа маңызды заттарды жақсы қалпында қалдыруға міндеттіміз деп ойлаймын!!
Объяснение: