1. Өлең не туралы? 2. Автор оны не үшін жазған? 3. Автор өз ойын әсерлі жеткізу үшін қандай сөздерді қолданған? 4. Өлеңді оқыған соң саған қандай ой келді?
Қажы Мұқан Мұңайтпасұлы — Қазақ халқының тарихындағы тұңғыш кәсіпқой балуан. Тұтас ғұмырын күрес өнеріне арнап, ұланғайыр жері мен өршіл халқын бірінші болып өзге жұртқа паш еткен, өзінен бұрынғы қандастары баспаған топырақты басып, көрмеген елді көріп, өзге қазақ тақпаған алтын, күміс медальдарды мойнына тұңғыш ілген Қажы Мұқан бабамыз.
Жетістіктері:Ең алғаш рет ірі табысқа Қажымұқан Харбин қаласында өткізілген Халықаралық турнирде қол жеткізеді. Мұнда ол бірінші орынға ие болып, өңіріне алтын медаль тақты. Кейбір деректерде бұл турнир 1905 жылы өтті делінеді. Белгілі басты оқиға — Қажымұқан «Жиу-Житсу» бойынша күресіп, турнирде бірде-бір рет жеңілмегені, үлкен алтын медаль жеңіп алғаны.
Харбин сапары Қажымұқанның даңқын аспанға көтереді. Енді оны «Маньчжурия» чемпионы деп атап кетеді, әрі «Мухинура» деген лақап ат беріледі. Қажымұқанның мұнан басқа да бірнеше лақап аттары болған. Солардың ішінде Октябрь революциясына дейін осы «Мухинура» деген лақап аты сақталып келді. Революцияға дейін ол қатысқан чемпионаттарды ұйымдастырушылар, сол замандағы жағымпаз ба з өкілдері, біресе «жапон» деп, біресе «маньчжур» деп, мүмкіндігінше «қазақ» екенін айтпауға тырысты. Мәселен, 1909 жылы Қажымұқан атақты эстон балуаны, әлем чемпионы Георг Лурихтың тобында күресіп жүреді. Лурих өз тобының жетекші балуандары жөнінде айта келіп, Қажымұқан туралы: «Шығыс ұлы жапон „Мухинура“ ол сирек кездесетін мықты балуан, күресте қайтпайтын бірбеттігі, далаға тән қайсарлығымен және ызақорлығымен ерекшеленеді» — деп жазған.
1910 жылы Америкаға, Еуропаға орыс балуандарының үлкен бір тобы аттанады. Сөз арасында айта кететін бір жайт, — бұл сапарда Қажымұқанға еріп, әйелі Надежда Николаевна Чепковская да бармақ болған. Бірақ аяғы ауыр болуына байланысты Португалия порты Лиссабонда кемеге көтерілуіне рұқсат етілмейді. Жергілікті тәртіп бойынша, екіқабат әйелдерді мұхит кемелеріне мінгізбейді екен. Қажымұқанның өзі Бәтима деп атап кеткен Чепковская цирк актрисасы болған, әрі ерінің кәсіби күрестегі талай тамаша жеңістерін өз көзімен көрген.
Осы сапарда Америкаға барған балуандар бірнеше шағын топтарға бөлініп, әр жерде күреседі. Оңтүстік Американың ірі-ірі қалаларында күш сынасады. Олардың әсіресе Аргентина астанасы Буэнос-Айреске барған сапары сәтті болады. Қажымұқан бұл сапардан үлкен алтын медальмен оралады. Бірақ Қажымұқанның Америкада күрестің қай түрінен өнер көрсеткенін анықтаудың әзірше сәті түскен жоқ. Оның Американың еркін күрес түрі бойынша сайысқа түсу әбден ықтимал деген пікір бар. Себебі олай деуге негіз бар. Қажымұқан өзін әрқашан да еркін күрестен мықты сезінген де, франсузша күрестің техникасына шорқақтау болыпты.
Жер бетіндегі ең жұмбақ, ақылды және қатыгез жануарлардың бірі – қасқыр. Кейбір адамдар оған құрметпен, ал біреулері қорқынышпен қарайды. Қасқырлар 9 км қашықтықтағы дыбысты естей алады. Қасқырдың иіс сезу қабілеті, адамнан 100 есе күшті. Қасқырлар суда малтуды біледі, олар 13 километр бойы тоқтаусыз жүзе алады. Жаңа туған қасқыр, 4 айдың ішінде 30 есе өседі. Аш қасқыр 10 килограмм етті өзі жалғыз жеп қоюы мүмкін. Тамақтанбай 10 күн жүруге шамасы жетеді. Олар әрдайым көгілдір көзбен, соқыр және саңырау болып туылады. Жыртқыш аң болса да, ол сәбізбен және қарбызбен қоректене береді. Қасқырдың жүгіру жылдамдығы 65 км/с, ал секіру биіктігі шамамен 5 метр. Викингтер шайқас алдында рухын көтеру үшін, қасқырдың қанын ішкен. Ең үлкен қасқырдың салмағы 100 кг-дан аспайды. Ең ірі қасқырлар АҚШ-тың солтүстігінде және Канадада өмір сүреді, олардың өлшемінің ұзындығы 160 см, ал салмағы 90 кг-ға дейін жетеді. Ең кішкентайлары Таяу Шығыста, олардың салмағы шамамен 30 кг. Қасқырлар 20 минут бойы тоқтамай жүгіре алады. Қасқыр мен ит – алыс туыстар, бірақ ол итті тек азық ретінде ғана көреді. Қасқырды өзіне бағындыру немесе үй жануары қылдырып алу өте қиынға соғады. Ежелгі гректер қасқырды жеген адам, вампирге айналады деп сенген. Әдетте қарғалар бар жерде, қасқырлар да өмір сүреді. Түлкіні өлтіргенімен, оның етін жемейді. Үңгірлерде табылған қасқырлардың бейнесі 20000 жыл бұрын жасалған. Өзінің барлық уақытын азық іздеумен өткізеді. Қасқырдың миы иттің миынан 30%-ға үлкен. Бір түннің ішінде 80 шақырым жол жүріп өте алады. Ежелгі ғасырларда, қасқырлар тек шөлді және тропикалық ормандарда ғана өмір сүрген. Бұрын Ирландия елін «қасқырлардың жері» деп атаған, өйткені онда қасқыр үйірлері көптеп кездескен.
Қажы Мұқан Мұңайтпасұлы — Қазақ халқының тарихындағы тұңғыш кәсіпқой балуан. Тұтас ғұмырын күрес өнеріне арнап, ұланғайыр жері мен өршіл халқын бірінші болып өзге жұртқа паш еткен, өзінен бұрынғы қандастары баспаған топырақты басып, көрмеген елді көріп, өзге қазақ тақпаған алтын, күміс медальдарды мойнына тұңғыш ілген Қажы Мұқан бабамыз.
Жетістіктері:Ең алғаш рет ірі табысқа Қажымұқан Харбин қаласында өткізілген Халықаралық турнирде қол жеткізеді. Мұнда ол бірінші орынға ие болып, өңіріне алтын медаль тақты. Кейбір деректерде бұл турнир 1905 жылы өтті делінеді. Белгілі басты оқиға — Қажымұқан «Жиу-Житсу» бойынша күресіп, турнирде бірде-бір рет жеңілмегені, үлкен алтын медаль жеңіп алғаны.
Харбин сапары Қажымұқанның даңқын аспанға көтереді. Енді оны «Маньчжурия» чемпионы деп атап кетеді, әрі «Мухинура» деген лақап ат беріледі. Қажымұқанның мұнан басқа да бірнеше лақап аттары болған. Солардың ішінде Октябрь революциясына дейін осы «Мухинура» деген лақап аты сақталып келді. Революцияға дейін ол қатысқан чемпионаттарды ұйымдастырушылар, сол замандағы жағымпаз ба з өкілдері, біресе «жапон» деп, біресе «маньчжур» деп, мүмкіндігінше «қазақ» екенін айтпауға тырысты. Мәселен, 1909 жылы Қажымұқан атақты эстон балуаны, әлем чемпионы Георг Лурихтың тобында күресіп жүреді. Лурих өз тобының жетекші балуандары жөнінде айта келіп, Қажымұқан туралы: «Шығыс ұлы жапон „Мухинура“ ол сирек кездесетін мықты балуан, күресте қайтпайтын бірбеттігі, далаға тән қайсарлығымен және ызақорлығымен ерекшеленеді» — деп жазған.
1910 жылы Америкаға, Еуропаға орыс балуандарының үлкен бір тобы аттанады. Сөз арасында айта кететін бір жайт, — бұл сапарда Қажымұқанға еріп, әйелі Надежда Николаевна Чепковская да бармақ болған. Бірақ аяғы ауыр болуына байланысты Португалия порты Лиссабонда кемеге көтерілуіне рұқсат етілмейді. Жергілікті тәртіп бойынша, екіқабат әйелдерді мұхит кемелеріне мінгізбейді екен. Қажымұқанның өзі Бәтима деп атап кеткен Чепковская цирк актрисасы болған, әрі ерінің кәсіби күрестегі талай тамаша жеңістерін өз көзімен көрген.
Осы сапарда Америкаға барған балуандар бірнеше шағын топтарға бөлініп, әр жерде күреседі. Оңтүстік Американың ірі-ірі қалаларында күш сынасады. Олардың әсіресе Аргентина астанасы Буэнос-Айреске барған сапары сәтті болады. Қажымұқан бұл сапардан үлкен алтын медальмен оралады. Бірақ Қажымұқанның Америкада күрестің қай түрінен өнер көрсеткенін анықтаудың әзірше сәті түскен жоқ. Оның Американың еркін күрес түрі бойынша сайысқа түсу әбден ықтимал деген пікір бар. Себебі олай деуге негіз бар. Қажымұқан өзін әрқашан да еркін күрестен мықты сезінген де, франсузша күрестің техникасына шорқақтау болыпты.
Қасқырлар 9 км қашықтықтағы дыбысты естей алады. Қасқырдың иіс сезу қабілеті, адамнан 100 есе күшті. Қасқырлар суда малтуды біледі, олар 13 километр бойы тоқтаусыз жүзе алады. Жаңа туған қасқыр, 4 айдың ішінде 30 есе өседі. Аш қасқыр 10 килограмм етті өзі жалғыз жеп қоюы мүмкін. Тамақтанбай 10 күн жүруге шамасы жетеді. Олар әрдайым көгілдір көзбен, соқыр және саңырау болып туылады. Жыртқыш аң болса да, ол сәбізбен және қарбызбен қоректене береді. Қасқырдың жүгіру жылдамдығы 65 км/с, ал секіру биіктігі шамамен 5 метр. Викингтер шайқас алдында рухын көтеру үшін, қасқырдың қанын ішкен. Ең үлкен қасқырдың салмағы 100 кг-дан аспайды. Ең ірі қасқырлар АҚШ-тың солтүстігінде және Канадада өмір сүреді, олардың өлшемінің ұзындығы 160 см, ал салмағы 90 кг-ға дейін жетеді. Ең кішкентайлары Таяу Шығыста, олардың салмағы шамамен 30 кг. Қасқырлар 20 минут бойы тоқтамай жүгіре алады. Қасқыр мен ит – алыс туыстар, бірақ ол итті тек азық ретінде ғана көреді. Қасқырды өзіне бағындыру немесе үй жануары қылдырып алу өте қиынға соғады. Ежелгі гректер қасқырды жеген адам, вампирге айналады деп сенген. Әдетте қарғалар бар жерде, қасқырлар да өмір сүреді. Түлкіні өлтіргенімен, оның етін жемейді. Үңгірлерде табылған қасқырлардың бейнесі 20000 жыл бұрын жасалған. Өзінің барлық уақытын азық іздеумен өткізеді. Қасқырдың миы иттің миынан 30%-ға үлкен. Бір түннің ішінде 80 шақырым жол жүріп өте алады. Ежелгі ғасырларда, қасқырлар тек шөлді және тропикалық ормандарда ғана өмір сүрген. Бұрын Ирландия елін «қасқырлардың жері» деп атаған, өйткені онда қасқыр үйірлері көптеп кездескен.