1)Мұраттың аурушаң болуының 4 атаңыз.
2)Мәтіннен адамзатқа мәселені анықтап оның салдары мен бірнеше шешу жолын ұсыныңыз.
3)Какие во можно задать Мухтару Шаханову?
Мұрат үш күннен бері ауру. Еті күйіп-жанып, екі беті қып-қызыл болып балбырап, төсек тартып жатып қалды. Ұлжан сусынын аузына тосып, күндіз-түні оның жанынан шықпайды. Жолаушы кеткен Батырбай қария бүгін келді. Есіктен кірген бойда төсекте жатқан баласын, қасында отырған Ұлжанды көріп шошып кетті.
— Мұрат жайша жатыр ма? Кеудесін кере бір күрсініп алып:
— Қайдан жайша болсын! — деп бастады да, Ұлжан Мұраттың ауруға шалдығу себебін баяндап берді.
Батырбай қария алақанын баласының маңдайына басып, біраз отырды да, басын шайқады:
— Дәрігерге көрсетпесе болмас.
Мұрат — Батырбай қария мен Ұлжанның сүт кенжесі. Кәрі әке-шешеге ол өте аяулы.
Көздерінен таса еткілері келмейді. Мектепке түскенге шейін Мұрат семья өмірінен ұзақ шыға алмай келді. Қарт ата-ана үйде ойна деп, оны қақпайлай беретін. Есік алдына шықса болды, суық тиеді, сыз өтеді, шаншу қадалады деген сияқты толып жатқан қауіптерді төндіріп, үйге кіргізетін. Алдыңғы жылы күзде әке-шешесі Мұратты оқуға берді. Мұрат жақсы үлгеріп оқып кетті. Қазір ол 2-сыныпта оқып жүр. Қыс бойы Мұрат өзге балалардай сырғанақты да еркін тебе алған жоқ.
Дәрігер Мұратты қарап көріп, былай деді:
— Балаларыңыздың аурушаң, арық болып өскеніне өздеріңіз айыптысыздар. Баланы жас күнінен шынықтырып, ыстықтан да, суықтан да қорықпайтын, төзімді ету керек. Таза ауада ойнауына бөгет жасамаңыздар. Күнге күйіп, суға шомылып, жалаңаяқ жүрсін. Одан қорқуға болмайды.
Бұрын да қыңқыл-сыңқылы көп болатын Мұраттың науқасы бұл жолы ұзаққа
созылып, тым азып кетті. Уақыт өте берді. Мұрат өсе берді. Ол бастауыш мектепті бітірді. Биылғы жазғы демалыста жолдастарымен бірге пионер лагеріне жіберілген еді.
Лагерьде Мұрат бір ай болып, әр жағынан жетіліп, іштей де, сырттай да жаңғырып қайтты. Ойы сергіп, бойы өскендей болды. Мұрат лагерьден қайтып келген күннің ертесіне терезенің тұсында бірдеме тасырлаған соң, Ұлжан сыртқа қараса, баласы жүгіріп бара жатқан адамға ұқсап, бір орында безек қағып тұр екен.
— Әкем-ау, бұнысы несі? — деп таңданды Ұлжан.
Бір кезде Мұрат жүгіргенін қойды да, қолын жоғары созып, онан соң қайта төмен түсіріп, осылайша бірнеше рет қайталады. Бұнымен де тынған жоқ. Бір кезде екі бүйірін таянып, біресе отырып, біресе тұрды.
Баласының бұл қылықтары шешесін әрі таңдандырды, әрі қызықтырды:
— Мұратжан-ау, бұның не, лагерьден осыны үйреніп кайттың ба?—деді Ұлжан шешей.
— Зарядка жасап жатырмын.
— Ол не дегенің ?
— Лагерьде бізге күнде ертемен зарядка жасататын. Үйде де жасап тұрындар деген. Aпa, бұның пайдасы зор. Атам екеуіңнің жасауларыңа да болады. Үнемі зарядка жасап, физкультурамен айналысқан адамның денсаулығы күшті болады. Ауруға да бой бермейді.
Мұрат орамал, сабын, тіс порошогін алып тысқа шығып кетті.
Үйдің артында арық бар еді. Арықта таудың мөлдір, суық суы ағып жататын. Ертемен бақшаны аралап көріп, енді қайтып келе жатқан Батырбай қарт, бүкіл кеудесін сумен жуып жатқан баласын көрді.
— Мұратжан-ау, мынауың не?
Адамдар тазалық сақтауды үйрене бастады. Себебі ауаның ластануы адам өміріне де, біздің планетамызғада кечірін тигізді. Әр ауыл, қала адамдары бір- бірін аула тазалауға шақырды. Осылайша олар өз жерлерін сақтап қалуға кішкене болса да үлестерін қосуға тырысты.
А әр қашанда тек өз елінің тыныштығын , тазалығын қалайды. Бірақ, әрқашанда олай бола бермейді. Кейбір заңға бағынбай қоқыстарды кез келген жерге тастап кетіп жатады. Қазіргі таңда оларға айыппұл төлетуде. Ол өте дұрыс шешім деп санаймын. Себебі әр адам өз елінің тазалығын қадағалау керек
«Президент Назарбаев – кеңестік саясаттағы жарық жұлдыз, түрлі республикалар арасындағы ірі тұлға. 50 жасар Қазақстанның лидері – белгілі деңгейде қатал, тәжірибелі, жедел шешім қабылдай алатын адам. Одақтың басқа республикаларының өзі мойындаған жылы шырайлы, талантты және табанды басшы. Назарбаев республиканы басқарып тұрғанда, Қазақстанның табыстарға жету мүмкіндігі мол болады», депті тәуелсіздіктен бұрын-ақ ХХ ғасырдың ұлы реформаторлардың бірі Ли Куан Ю. Осы пікірді оқи отырып, оның соншалықты кісі тани білетін данышпандығына, көрегендігіне таңғалмауың мүмкін емес.
Сол айтқандай, кеңестік жүйеден шыңдалып шыққан Нұрсұлтан Назарбаев – тәуелсіз мемлекеттің негізін қалап, оның өркендеуіне өлшеусіз үлес қосқан біртуар тұлға, экономиканы қарқынды дамыту мен халықтың әл-ауқатын арттыруда айрықша табыстарға қол жеткізген кемел көшбасшыға айналды. Ол – бабаларымыздан келе жатқан ұлы арман – тәуелсіздігімізді тұғырлы ету жолындағы қиын белестерден халқын аман алып өтіп, тарих төрінен өз орнын алды.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев туралы АҚШ конгрессмені Крис Кэннон былай деген еді: «Мен жас Қазақстанның дамуын үлкен ықылас қоя қадағалап жүрмін, 1991 жылы бұрынғы Кеңес Одағынан тәуелсіздік алған сәтінен бастап, бұл ел таңғаларлық саяси және экономикалық жаңғыруларды басынан кешірді. Қазақстан қарыштап алға басып келеді, әрі дұрыс бағытта келе жатыр. Қазақстан қалыптасты, бұған оның басшысы Н.Назарбаевтың сіңірген еңбегі үлкен. Мен Қазақстан табыстарының сәулетшісі Президент Н.Назарбаевтың саяси көрегендігін жоғары бағалаймын, ол айтылып жатқан сындарға қарамастан, елін қуатты экономикалық мемлекеттердің қатарына қосып, бұрынғыдан да ауқымды саяси реформалар жасауға кірісті».
ПЕРЕВОД:
«Президент Назарбаев - яркая звезда в советской политике, выдающаяся фигура среди различных республик. 50-летний лидер Казахстана - это человек с определенным уровнем стойкости, опыта и быстро принимать решения. Он теплый, талантливый и стойкий руководитель, признанный другими республиками Союза. При Назарбаеве у Казахстана будут хорошие шансы на успех », - сказал Ли Куан Ю, один из великих реформаторов двадцатого века до обретения независимости. Когда вы прочтете этот комментарий, вы будете поражены тем, насколько он известен.
Таким образом, Нурсултан Назарбаев, вышедший из советской системы, - уникальный человек, заложивший основы независимого государства и внесший неизмеримый вклад в его процветание, стал зрелым лидером, добившимся замечательных успехов в экономическом развитии и благосостоянии. Это великая мечта наших предков наш народ от трудных препятствий нашей независимости и занять свое место в истории.
Конгрессмен США Крис Кэннон сказал о президенте Нурсултане Назарбаеве: «Я с большим интересом слежу за развитием молодого Казахстана, и с момента обретения независимости от бывшего Советского Союза в 1991 году страна претерпела поразительную политическую и экономическую модернизацию. Казахстан движется вперед и движется в правильном направлении. Казахстан сформирован, и его лидер Нурсултан Назарбаев очень много для этого сделал. Я ценю политическую дальновидность президента Нурсултана Назарбаева, архитектора успеха Казахстана, который, несмотря на критику, приступил к еще большим политическим реформам, сделав свою страну одной из самых мощных экономик мира ».