1-мәтін Менде сөйлер сөз болса-
Өзің берген сөзің ғой!
Менде көрер көз болса-
Өзің берген көзің ғой!
Толқығанда сезім –ой,
Әппақ арым, тілегім.
Туған елім өзің ғой-
Арқа сүйер тірегім!
2-мәтін
Бұрынғы заманда байлығы мен аты әлемге жайылған Қарабай деген бай өтіпті. Оның ай
десе ауызы, күн десе көзі бар Баян есімді сұлу қызы болған екен. Әсемдігі, көріктілігі алты
алашқа кең тараған Баянды айттырып келетіндердің саны күн санап көбейе түсіпті. Бірақ Баян
күйеу болғысы келетін жігіттерді менсінбей, қайтара беріпті.
Абыр –сабырдан мазасы кеткен Қарабай қызына лайықты күйеу табудың басқаша жолын
қарастырады.
Сөйтіп, өзінің Аякөзден Түменге дейінгі аралықты алып жатқан жайлауының орта тұсы деп,
тамаша жер жаннаты тәрізді өлкеге Баянның ауылын қоныстырады.Ендігі келушілер ат басын
осы ауылға тірейтін болады. Ойын –сауық, қызық –думан күнде өткізіліп тұрады. Баянды көргісі
келген бозбалалар, жігіттер сол ауылды іздегенде «Баянның ауылы қайда? Баян ауылы қайда?» -
деп сұрастырады. Сөйтіп, осы бір табиғаты көркем өлке «Баянауыл» атанып кетеді.
(Жандаров О. «Ежелгі Қазақстан аңыздары»)
1-тапсырма. Мәтіндерге ат қойыңыз.
1-мәтін 2-мәтін
Су туралы шағын мәтін.
Су – тіршілік көзі. Дана халқымыз «Судың да сұрауы бар» деп бекер айтпаған. Себебі, тамақсыз бірнеше күн өмір сүре алсақ, сусыз тіршілік жоқ. Тіпті, адам денесінің 2/3 бөлігі судан тұрады. Тіпті алғашқы тіршілік те судан басталған. Жер бетінде су - ең кең таралған зат.
Ал біз күнделікті судың қадірін біле бермейтініміз - шындық. Сарқырап су ағып тұрған соң бір тамшы суға зар болған жандарды түсіне бермейміз. Қазіргі кезде өнеркәсіпте көп қажеттіліктерге суды пайдаланғаннан, өндіріс қалдықтары суды ластауда. Сондықтан күн өткен сайын ішуге жарамды таза су азайып барады. Бұл ретте біз қолымыздан келгенше суды үнемдеп, оның басты құндылық екенін естен шығармауымыз керек.
Объяснение:
2/3 деген 2 төбесіне ал 3 астына жазылады
Анашым менің ардағым!
(Жанар Аманжолқызына)
Дүниеде ана махаббатынан қасиетті нәрсе жоқ. Ананың алақаны – біз үшін ең жылы ұя. Ананың жаны сондай нәп - нәзік, мейірімді жан ғой. Түн ұйқысын төрт бөліп, шырылдасаң уатып, әлпештеп, жырын айтып, тісің шыққанша аузыңа тамақ салып, киіміңді тазалап, дәмді ас ішкізіп мәпелейді, еркелетеді, қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай өсіріп, бағып – қағады. Мен анама қанша алғыс айтсам да, өмір бойы анама қарыздармын. Себебі ол мені тоғыз ай, тоғыз күнде жүрегінің астында аман сақтап, жарық мына керемет өмірді сыйлады. Мен:
«Саған ешкім тең келмейді бұл өмірде,
Анашым қамқоршымсың мәпелеген.
Бір өзіңсің бойыма қуат берер,
Әрдайым тек алдыға жетелеген.
Бесікке бөледің сен, жырыңды айтып,
Ұйқысыз өткіздің ғой түндеріңді.
Анашым алтынымсың бағасы жоқ,
Ризамын сыйладың сен осы өмірді.
Шексіз менің саған деген алғысым,
Себебі сен ақылшымсың, данасың.
Өмір бойы қарыздармын мен саған,
Мейірімді, ақкөңіл жан анашым» - деп
жырлаймын.
Біз анамыздың бір бөлшегіміз ғой. Сондықтан да ол біздің қуанғанымызды, ренжігенімізді сезіп отырады. «Анаңды меккеге үш рет арқалап апарсаң да, қарызыңды өтей алмайсың», үлкенді сыйлау бәрімізге міндет, ал анаңды сыйлау ол өмірлік парызың.
Мен анам жайлы айтсам, ол кісі өте мейірімді, ақкөңіл жан. Анам менің жаратушым, қашан ер жетіп өзіңмен өзің болып кеткенше жанымды сақтаушым. Мейлі, бір затты қате жасап, бүлдірсең де саған ұрысқанымен, сені жаман болсын демейді. Дұрыс жолға түссін, қатесін түзесін дейді. Қанша анаңды ренжітсең де, баласын кім жек көрсін, бәр қылығыңды кешіреді – ау! Сен үшін жанын шүберекке түйеді. Сенің болашағыңнан үлкен үміт күтеді.
Анашым менің! Сәби кезімнен өз қолыңызбен төсегіме жатқыздыңыз, қараңғыдан қорқып жылаған кезімде қасымнан табылдыңыз. Мен үшін бәріне даярсыз анашым. Жығылсам тұрғызып, жыласам жұбатып, сабағымды оқуға көмектесіп, әр жылда туған күнімді атап өтіп, көңілімді табасыз. Сізге деген алғысым шексіз ғой менің. Сізді ренжітпеуге, сабағымды жақсы оқып, айтқаныңызды екі етпей орындап, көңіліңізге қаяу түсірмеуге тырысамын.
«Ана» деген сөз үш әріптен құралса да, мағынасы түпсіз тереңде жатыр. Дүниеде «ана» деген сөзге ештеңеде жетпейді ғой. Әлемнің қаншама сөзі үш әріпті «ана» деген сөздің орнын басып, алмастыра алмайды. «Ана» деген сөз құлаққа да, жаныңа да жағымды сөз ғой бұл. Бір керемет сиқырлы сөз деп те айтар едім. Рахмет, Анашым! Маған осы өмірді сыйлағаныңыз үшін, көп рахмет!
Осы шығармамды өлең шумақтарыммен аяқтағым келеді:
Шыр - пыр болып шырылдайсың,
Қанат қаққан құстардай.
Балаң үшін зымырайсың,
Жүрсе екен деп аш қалмай.
Жан жүрегім лүпілдеген,
Жан берген сен кеудеме.
Сол жүрегім сені іздер,
Жан анашым әр кезде.
Еркелеймін бір өзіңе,
Есейсем де ер жетіп,
Тыңдамаймын кей кездерде,
Соңы болар қателік.
Сенің орның өте бөлек,
Қымбатсың сен алтыннан.
Ешбіреуі тең келмейді,
Бұл жалғанда бір саған.
Өзің барда батырмын мен,
Сен бар кезде еркемін.
Ер жүректі жан анашым,
Асқан жан жоқ бір сенен.
Сеніміңді маған артқан,
Барынша мен ақтаймын.
Еркелеткен әр сөзіңді,
Жүрегімде сақтаймын.
Тілейтінім бір өзіңе,
Зор денсаулық қуатты.
Қабыл алшы шын жүректен,
Сәбиің жазған шумақты.