1-мәтін
Оқылым[1]
Қыс қатты. Қар қалың. Қасқырды қар көтереді. Атты көтере алмайды Мұның бәрі екі
қасқыр жайындағы Қараадыр елінің аңыз-әңгімесі еді.Жиын болып көпшілік бас қосса, көп
әңгімелері екі қасқыр жайында болатын.Көксерек семіргенде,ірілеп өскенде—осындай даңқ,
атақ ішінде семіріп, өсіп келе жатыр еді. Осы күйлердің бәрімен қатар, Көксерек оңашада
елсізде қатты ойыншы болатын.Түс кезінде,я таңертең бір малды тасада аунатып жеп
алып,елсіздегі қашан дау жатақтарына қайтады.Сондайда ақ қасқыр жүрістен талып келіп
тынығып жатса, Көксерек айналасында қар боратады.Жүгіріп екпіндеп кептістеп
өтеді.Басынан асып аунап түседі,кейде ақ қасқыр ырылдап тісін сақылдатып, құлағын
жымитып, ашумен тап береді.Ондайда Көксерек те қатты қорылдап гүр-гүр етеді. Кейде
секіріп кеп ақ қасқырдың желкесінен қапсыра тістеп алып,қысып тұрып- барып қоя
береді.Екеуі осыдан әрі ұзасып барып таласпайды.Артынан Көксерек қайта ойнайды.
2-мәтін
Мұхтар Әуезовтің «Көксерек» әңгімесінде ауыл баласы Құрмаштың қасқырдың
күшігін асырап алуы жайында.Қаламгер туындысында табиғаттағы тағылық заңы, адам мен
жан-жануар арасындағы шекараны шебер суреттейді.Көксеректі күшік кезінен
қамқорлықпен құшағына алып, мәпелеп өсірген Құрмаш сүйкімді бөлтірігін кімнен де
болсын қорғаштағанымен, ауыл ақсақалдары қасқырдың бөлтірігінен секемденіп, тағылық
заңның өзгермейтінін бала Құрмашқа түсіндіруге тырысады.Әйткенмен, өсе келе далаға
қашып, бірнеше күн қатарынан бой көрсетпеуге дағдылана бастаған Көксерек арада біраз
уақыт өткен соң бір топ қасқырды бастап, өзге ауылдармен қатар Құрмаш ауылының
қойларына да шабуыл жасай бастайды.Мұның арты Көксеректің қой бағып жүрген
Құрмашқа шауып, қамқор болған иесін өлтіруіне ұласады.Адамзат пен жануар әлемінің заңы
басқа және ол тоғыспайды да.Тоғысқан жағдайда, артының жақсылыққа апармасын
әңгімеден ұғынғандаймыз.
2. Екі мәтіннен мына сөздердің синонимін табыңыз.
[1]
а. жайында -
б. өзге-
3-4. Мәтіндерді салыстырып, ұқсастығы мен айырмашылығын анықтаңыз, кестені
толтырыңыз.
1-мәтін 2-мәтін
Түрі жанры
Стилі
Тілі
Ата – ана туралы мақал – мәтелдер.
Ананың көңілі балада,
Баланың көңілі далада.
* * * * *
Жалғыз баласы атқа шапса,
Атасы ауылда тұрып
Тақымын қысады.
* * * * *
Ана жақсылығын,
Ауырсаң білерсің.
Қайын жақсылығын,
Қырырсаң білерсің.
* * * * *
Баланың өзі болғандай,
Келіннің өзі келгендей.
* * * * *
Ата-ананың қадірін
Балалы болғанда білерсің.
Ағайынның қадірін
Жалалы болғанда білерсің.
* * * * *
Ақ шашты ана:
«Жастығым - балам» дейді.
Ақылды бала:
«Ай-күнім - анам» дейді.
* * * * *
Ана алдында – құрмет,
Ата алдында – қызмет.
* * * * *
Малды баққан өсірер,
Баланы тапқан өсірер.
* * * * *
Бала –
Ананың бауыр еті көз нұры.
* * * * *
Мылқаудың тіліне анасы түсінеді.
* * * * *
Бесіктегі баланың
Күлгенін көрген бір мұрат.
Алдынан түсіп ананың
Жүргенін көрген бір мұрат.
* * * * *
Өз кемеріңнен шыққан баланы
Бал сүтіңмен бағарсың.
Бал сүтіңмен бақпасаң,
Қайтіп көңілін табарсың?!
* * * * *
Мейірімі мол ананың –
Жүрегі жылы, қолы кең.
Кең пейілді атаның
Жүзі жылы, жолы кең.
* * * * *
Ақ жаулығы ананың –
Ақ көрпесі баланың.
* * * * *
Ана алақанының аясы –
Ақы шынардың саясы.
* * * * *
Ананың сүті – бал,
Баланың тілі – бал.
* * * * *
Ана сүтін ақтамағанды
Ешкім мақтамайды.
* * * * *
Әкеден – ақыл,
Анадан – мейір.