№1. Мәтінді мұқият оқыңыз. Көшпелілер өркениеті - мал шаруашылығмен айналысатын, Белгілі бір қалыптасқан жүйемен көшіп-
қонып тіршілік ететін адамдардың қауымдастығы, өркениеті. Көшпеліліктің шығуына географиялық
орта мен ауа райы әсер етті. Көшпелілік белгілі бір геофизикалық , табиғи-климаттық аймақтарда
қалыптасады. Бұл қандай аймақтар, олардың экологиялық жүйесі қандай? Әдетте, бұл - далалы,
жартылай шөлейт, шөл және құрғақ далалар, тау бөктері, тау қойнаулары. Мұндай жерде көбінесе
жаңбыр аз, жылдық ылғалдың мөлшері 200-400 мм арасында ғана болады. Осындай аймақтарға
Қазақстан да кіреді.
1-тапсырма. Мәтінге ат қойыңыз.
2-тапсырма. Сан есімді тауып, сөзбен жазыңыз.
,
3-тапсырма. Сөйлемдерді мәтін бойынша толықтырыңыз.
1.Көшпелілік белгілі бір геофизикалық , қалыптасады.
2. жерде көбінесе жаңбыр аз, жылдық ылғалдың мөлшері арасында ғана
болады.
4-тапсырма. Мәтіннен есімдіктерді тауып, мағыналық түрлерін ажыратыңыз.
Кім? (сұрау есімдігі)
5-тапсырма. Мәтіннен 4 сөз тіркесін теріп жаз.
,
,
№2. Берілген суреттер бойынша сөйлем құрастырыңыз.
Тірек сөздер (опорные слова): патшайым (царица), батыр, көшпелілер(кочевники), жауынгер
(солдат), соғыс (война), көшпелілер өмірі (жизнь кочевников) т.б
30
Текст
Көшпелілер өркениеті - мал шаруашылығмен айналысатын, Белгілі бір қалыптасқан жүйемен көшіп-
қонып тіршілік ететін адамдардың қауымдастығы, өркениеті. Көшпеліліктің шығуына географиялық
орта мен ауа райы әсер етті. Көшпелілік белгілі бір геофизикалық , табиғи-климаттық аймақтарда
қалыптасады. Бұл қандай аймақтар, олардың экологиялық жүйесі қандай? Әдетте, бұл - далалы,
жартылай шөлейт, шөл және құрғақ далалар, тау бөктері, тау қойнаулары. Мұндай жерде көбінесе
жаңбыр аз, жылдық ылғалдың мөлшері 200-400 мм арасында ғана болады. Осындай аймақтарға
Қазақстан да кіреді.
У МЕНЯ СОР
Арал тағдыры.
Менің ойымша, Бүгінгі таңда Арал теңізінің көзден ғайып болып бара жатқан мәселесі ешкімді де бейжай қалдырмайтыны анық. Бір кездері ұзыннан-ұзақ созылып жатқан теңіздің арнасы мақта өсіруге қажетті химикаттарға толы тұзды алқапқа айналған.
Мен оны былай түсінемін: Арал өңірінде туындап отырған казіргі экологиялык апаттар нышаны жыл өткен сайын теңіз суын тарылтуда. Оның фаунасы мен флорасы жойылып бітуге жақын. Топырақтың тұздануы өте жылдам жүруде.
Оны мына деректермен, мысалдармен дәлелдей аламын: Арал теңізінде балық өсіру шаруашылығы тоқталып, соңғы 1-2 жылда ғана қайта қолға алынды. Ондағы тұрғындардың әлеуметтік жағдайы төмендеп кетті. Теңіз түбінен көтерілген улы тұздың мөлшері жылына 13-20 млн. т деп есептеледі.
Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім: Арал мәселесі соңғы 10 шақты жылда географ және эколог ғалымдар арасында жиі-жиі пікірталастар туғызуда. Арал мәселесі туралы халықаралық конференциялар ұйымдастырылды. Сол ғылыми жұмыстар бойынша Арал теңізінің мәселесін қолға алып, үкімет біршама шаралар ұйымдастырып, мәселені тұрақтандыру керек деп ойлаймын. Себебі Аралдың біржола жойылып кетуі Орта Азия мен Қазакстанды ғана емес көптеген Шығыс елдеріннің тыныс-тіршілігіне өзгерістер әкелмек.