1.Мәтінді мұқият оқыңыз. Мәтіннен қажетті ақпаратты тауып, коммуникативтік жағдаятқа сай, көтерілген басты мәселені анықтаңыз және өзіндік көзқарасыңызды жан-жақты тұжырымдап, мысалдар арқылы дамытып, дәлелдеңіз, астарлы ойды анықтаңыз. 1-мәтін
Табиғи ресурстарды қорғау және альтернативті энергия
Табиғи ресурстар олардың қолдану саласына қарай өндірістік, денсаулықты сақтауға қажетті, ғылыми, эстетикалық деп бөлінеді. Табиғи ресурстары сарқылмайтын және сарқылатын болып екіге бөлінеді. Сарқылмайтын қорлар а тәуелсіз болып келеді. Соның бірі – су. Сондықтан оның қоры үздіксіз айналымға түсіп, қалпына келіп отыр.
Сарқылатын қорлар өз кезегінде қалпына келетін және қалпына келмейтін деп жіктеледі. Мысалы, қазба байлықтар, мұнай, көмір қорлары қалпына келмейтін байлық көзіне жатады.
Адамзаттың күн көрісі мен тіршілік етуіне қажетгі заттар және табиғатта кездесетін жаратылыс дүниелері табиғи ресурстар деп аталады. Табиғи ресурстарды пайдалану нәтижесінде, адамзат азық-түлік, киім-кешек тұрмыс қажетін өтеуге керекті заттар, жанаржағар майлар және өнеркәсіпке қажетті шикізаттарды алады.
Қалпына келетін қорлар да адамның ақыл-ойына тәуелді болады. Олар – топырақ, өсімдік пен жануарлар әлемі. Табиғат пайдалану қоғамдық өндірістің ерекше саласы ретінде табиғат байлығын кешенді үнемдеп пайдалану арқылы қоғамның материалдық қажетін өтеуге және табиғи ортаға өндірістің зиянды әсерін болдырмауға бағытталған.
Табиғат байлығын тиімді пайдалану өндірістің дамуын қамтамасыз етіп қана қоймай, табиғи ортаның тазалығын, оның қалпына келетін қорын молайту және табиғи ортаның тепетеңдігін сақтау болып табылады.

Лазурит жолы» - Мысыр, Иран, Вавилон елдеріне Памир тауларында өндірілген лазурит тасы тасымалданатын жол. Лазурит бұл елдерде өте кәделі саналып, аса жоғары бағаланған. «Нефрит жолымен» қытай патшалары мен бай-шонжарларына арналып жасалатын зергерлік әшекей бұйымдарға қажетті асыл да әдемі гауһар тас, нефрит Қашқардан Қытайға тасымалданған. «Құндыз жолымен» бағалы аң терілері әр елге таралған. Б.з.д. I мыңжылдықтың ортасында «дала жолы» іске қосылды. «Дала жолы» арқылы Қытай жібегі мен Иран кілемі жеткізіліп тұрды.

Ұлы Жібек жолы бүкіл адам ағзасын қоректендіруші қан жүйесіне ұксас жұмыс істеді. Себебі ол бүкіл Еуропа мен Азия елдерінің бір-бірімен қарым-қатынас жасауына мүмкіндік туғызып, ондағы халықтарды біріктірді.

Основоположником письменной литературы синьцзянских казахов считается поэт Асет Найманбайулы. Ориентируясь на народные предания алтайских и тарбагатайских жителей, он создал ряд поэм, наиболее известными из которых стали «Деревянный конь», «Нугман и Нагим», «Салика и Самен», «Французский король», «Аксербай», а также серию толгау, дастанов и айтысов. Другой классик раннего периода — Акыт Улимжиулы (Карымсаков), автор поэм «Жиханша» (1897), «Мухамет-Момын, ишан кереев» (1909), «Хаджи Баян» (1908) и др. Некоторые казахские литераторы, среди которых известный фольклорист и переводчик Жусипбек Шайхисламулы, эмигрировали в Китай из Российской империи после подавления Среднеазиатского восстания 1916 года[4].

Несмотря на поражение первой Восточно-Туркестанской республики в середине 1930-х годов, отношение к тюркским меньшинствам в Синьцзяне стало более либеральным. Это привело к новому витку развития казахской культуры. В 1934—1935 годах в Синьцзяне стали открываться казахские школы, начали выходить казахскоязычные периодические издания («Синьцзянская газета», «Илийская газета», журнал «Новый Алтай» и др.)[4]. Ключевой фигурой литературы данного периода стал Танжарык Жолдыулы — поэт, театральный деятель и просветитель[5]. В числе его произведений — поэмы «Анар и Сауле», «Салиха и Садык», стихотворения «Секрет народа», «От всего сердца»[4].

После образования коммунистической КНР казахская литература Китая приобретает социалистическую направленность. В 1954 году организуется Синьцзянское народное издательство, издающее произведения как авторов СУАР, так и деятелей дореволюционной и советской казахской литературы. Среди наиболее известных казахских литераторов КНР — Абдирашит Байболатов, Кажыгумар Шабданулы и др.[4]

В Монголии Править

Основоположником литературы и драматургии монгольских казахов считается Актан Бабиулы. Широкую известность в среде казахской диаспоры Монголии получили его эпические поэмы «Беркут» (1959) и «Зелёная пыль» (1970). В 1948 году Актан Бабиулы вместе с другим казахским поэтом, Курманханом Мухамадиулы, возглавляли съезд Союза писателей Монголии[6]. Проза Изначально литература монгольских казахов была представлена лишь поэзией, но со второй половины 1950-х годов начинает развиваться и художественная проза. В 1955 году в Монголии открывается казахский литературный кружок. С 1957 года издаётся литературный журнал «Жана талап» (каз. Жаңа талап), впоследствии переименованный в «Шугыла» (каз. Шұғыла). В 1959 году в столице МНР Улан-Баторе состоялась Декада казахской литературы и искусства. 28 декабря 1968 года было создано казахское отделение при Союзе писателей МНР. Во второй половине XX века также развиваются фольклористика и литературоведение. Среди исследователей, внёсших значительный вклад в исследование литературных традиций, известный историк Каржаубай Сарткожаулы, в настоящее время сотрудник ЕНУ им. Гумилёва в Нур-Султане[6].

Литературная критика и литературоведение в среде монгольских казахов продолжают развиваться и в современной Монголии. Однако значительная часть деятелей литературы репатриировалась в независимый Казахстан в рядах оралманов[6].

См. также

Примечания

Литература

Ссылки