1. Мәтіндерді оқып, ой қорытындысын шығарыңдар.
|
Қайран, балалық-ай, десеңізші! Онда мен кіп-кішкентай сәби едiм. Ал
айнала таулар да, үйлер де, қойтастар да, жылқылар да – бәрі-бәрі үлкен
болатын. Адамдардың бәрі «айналайыннан» басқа сөзі жоқ кілең мейірімді
жандар болып көрінетін... Қария кісілердің сақалынан қадір-қасиет көрініп
тұратын еді. Ер мінез жігіттердің кесек тұлғаларынан, қыз-келіншектердің
жүріс-тұрысынан мен адамзаттың асқақ сұлулығын түйсіксіз байқаған
болармын. Солардың бәрі мені аймалап, сүю үшін жаратылған жандар
сияқты еді.
Ол
ол ма, анау асқар таулар, етектегі шексіз дала, көгілдір аспан, түнде
жымыңдаған жұлдыздар, толықсып туған ай, жасыл жайлау – бәрі-бәрі тек
маған ғана елжірей қарап, мені ғана аймалап, әлдилейтін сияқты еді. Дүние
сенің сәби көзіңмен көргендегідей өмір бойы қайырымды, аспаны күмбез, желі
жібек, әдемі ертек болып тұра берсе, кәне!
П
Тек оқта-текте ауылдың үстін, тау бөктерін тұнжыр бұлт торлайтын. Бұлт
сонда менің үндемес шаруақор әкеме ұқсайтын. Ал күн күркіресе, апамның ере-
сек балаларына ақырып-зекіргені есіме түсіп, жым боламын. Жаңбыр жауса,
жас баланың көз жасындай, кімді аяйтынымды білмеймін, әлдекімге жаным
ашып, жылағым келе берер. Биелер шұрқырап, құлындар құтырып, ауылды
айнала шауып, еріксіз елеңдетеді. Ала құйындай далаға сен де жүгіре жөнелгің
келеді. Енді бірде аспанға аң-таң боп қарап қаласың. Буда-буда бұлттар жалы
желбіреп, шауып бара жатқан асау айғырлар сияқты. Кішкентай қолдарыңды
созып, сол керемет дүниеге ұшып барып, әлгі қанатты тұлпардың жалынан
сипалағың келеді. Баланың бақытты шағы сол кереметке сенгенінде шығар.
Кейін есейе келе әлгі бұлттың су екенін, күннің қызуымен бу болып ұшатынын
білу қандай қатал!
Ертексіз өскен бала - рухани мүгедек а ға
әжелері не шешелері ертек айта бермейді. Содан қорқам. Менің қазіргі келін-
дерім немерелеріме бесік жырын айта білмейді. Бесікте жатқанда құлағына
анасының әлди әні сіңбеген баланың көкірегі кейін керең боп қалмаса деп қор-
қамын.
(Бауыржан Момышұлы «Ұшқан ұя» )
Балалар! Оқүға бар! Жатпа қарап!
Жуынып, киініңдер шапшаңырақ!
Шақырды тауық мана әлдеқашан,
Қарап тұр терезеден күн жылтырап.
Адам да, үшқан құс та, жүрген аң да,
Жүмыссыз тек тұрған жоқ ешбір жан да:
Кішкене қоңыз да жүр жүгін сүйреп,
Барады аралар да ұшып балға.
Күн ашық, тоғайлар шат, ың-жың орман,
Оянып жан-мақүлық түнде қонған,
Шығады тоқылдақтың тоқ-тоқ даусы;
Сайрағы сарғалдақтың сыңғырлаған.
Өзенде балықшылар ау қарап жүр,
Тоғайда орақ даусы шаң-шұң орған.
«Аллалап», ал кітапты қолдарыңа!
Кұлдарын Құдай сүймес жалқау болған.
Тарту
Балалар, бұл жол басы даналыққа,
Келіңдер, түсіп, байқап, қаралық та.
Бұл жолмен бара жатқан өзіңдей көп,
Соларды көре тұра қалалық па?!
Даналық — өшпес жарық, кетпес байлық,
Жүріңдер, іздеп тауып алалық та!
Абай Кунанбайулы родился в Чингизских междугорьях Семипалатинского уезда Западно-Сибирского генерал-губернаторства (с 1845 года Семипалатинская область) (по нынешнему административному делению в Абайском районе Восточно-Казахстанской области) в семье крупного бая Кунанбая Оскенбаева (Ускенбаева) рода Тобыкты из казахского племени Аргын. Семья Абая принадлежала к местной знати; дед (Оскенбай) и прадед (Иргизбай) главенствовали в своём роду в качестве правителей и биев.
Начатое в детстве домашнее обучение у муллы было продолжено в медресе у муллы Ахмет-Ризы в Семипалатинске, где преподавали арабский, персидский и другие восточные языки. Одновременно посещал русскую школу. К концу пятилетней учёбы начинает писать стихи, сначала приписывая их авторство своему другу Кокпаю Джантасову. С 13 лет отец Кунанбай начинает приучать Абая к деятельности главы рода. В возрасте 28 лет Абай отходит от неё, целиком занявшись самообразованием, но только к 40 годам создаёт свои первые взрослые стихотворения. Значительным событием для Абая явилось его общение с политическими ссыльными Е. П. Михаэлисом, Н. Долгополовым, С. Гроссом.
На формирование мировоззрения Абая оказали влияние поэты и ученые Востока, придерживавшиеся гуманистических идей (Фирдоуси, Алишер Навои, Низами, Физули, Ибн Сина и другие), а также произведения русских классиков, а через них и европейская литература вообще. Он переводил Крылова, Лермонтова, Пушкина, Гёте и Байрона.
Характерна история стихотворения «Қараңғы түнде тау қалғып» ("Горы дремлют в тёмной ночи"), ставшего народной песней. Гёте написал «Wanderers Nachtlied» ("Ночную песню странника"), Лермонтов переложил её на русский язык ("Горные вершины спят во тьме ночной..."), а спустя ещё полвека Абай Кунанбаев передал её содержание на казахском языке.
Абай Кунанбаев распространению русской и европейской культуры среди казахов. Впоследствии его примеру последовал Турар Рыскулов.
Некоторое время Абай работал волостным управителем.