Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер[1], либералды көзқарасын исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.[2]
Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. Бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. Философиялық трактаттар стилінде жазылған «Қара сөздері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси-әлеуметтік салмақтылығымен құнды.[3]
1.морфема тілдің негізгі морфологиялық бірлігі және ең кіші мағыналық, құрылымдық элементі. Басты сипаты екіжақтылығында: мазмұн өресі және жеткізу өресінен тұрады. Және оның осы екі өресі арасындағы қатынас біржақты емес: мысалы, бір жеткізу өресіне бірнеше мазмұн өресі сәйкес келуі мүмкін. Керісінше, бір мазмұн өресіне бірнеше жеткізу өресі сәйкес келуі мүмкін. Мысалы:бас,тіл,жол,кел,жүр морфемаларын алсақ,олардың әрқайсысы әрі түбір морфема,әрі жеке сөз бола алады
2.сөздің көп мағынасы болуы. Сөздердің көп мағыналығы: Заттардың ұқсастық негізі; Заттардың шектестігі; Бүтіннен бөлшекке немесе бөлшектен бүтінге ауысуы; болып үшке бөлінеді. Мысалы: адамның немесе жан-жануардың көзі, иненің көзі, терезенің көзі, бұлақтың көзі, білімнің көзі, істің көзі. Осы тіркестердегі «көз» сөзі – бір негізден таралған зат есім.
3.мағынаның толық немесе ішінара сәйкес келуімен сөйлеудің бір бөлігі. Олар сөйлеу мәнерлілігін арттыруға қызмет етеді, оның біртектілігін болдырмауға мүмкіндік береді. Мысалы: Әдемі - реңді, әсем, кейіпті, бүлдіршін, пішінді.
4.тілдің жазылуы мен дыбысталуы бойынша бірдей, бірақ мағынасы жағынан әр түрлі тілдік бірліктер. Мысалы: Ат — жұмыс көлігі; Ат — есім, атау; Ат — етістік (бұйрық айт)
5.алғашқы қауымдық құрылыс мәдениетімен тығыз байланысты діни негіздегі үзілді-кесілді тыйым салуды талап ететін ұғым.Мысалы: жай, найзағайды – жасыл, шешек ауруын – қаарасан, қасқырды – ұлыма деген
6.Мағынасы және эмоционалды «жүктеме» сөзі немесе сипаттайтын өрнегі бойынша бейтарап, әдетте мәтіндерде және көпшілік алдында мәлімдемелерде орынсыз немесе орынсыз деп саналатын басқа сөздер мен сөз тіркестерін ауыстыру үшін қолданылады. Мысалы: дәретхана, осы күндер.
6.бастапқы бейтарап тұжырымдаманы теріс мағыналық жүктеме беру үшін немесе жай сөйлеу мәнерлілігін арттыру мақсатында дөрекі немесе ұятсыз белгілеу. Мысалы: тұмсық, өл.
Абай (Ибраһим) Құнанбаев (1845-1904) — ақын, ағартушы, жазба қазақ әдебиетінің, қазақ әдеби тілінің негізін қалаушы, философ, композитор, аудармашы, саяси қайраткер[1], либералды көзқарасын исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Абай ақындық шығармаларында қазақ халқының әлеуметтік, қоғамдық, моральдық мәселелерін арқау еткен.[2]
Абай Шығыс пен Батыс мәдениеті мен өркениетін жетік білген. Бірқатар әлем ойшылдарының еңбектерімен жақсы таныс болған. Философиялық трактаттар стилінде жазылған «Қара сөздері» - тақырып ауқымдылығымен, дүниетанымдық тереңдігімен, саяси-әлеуметтік салмақтылығымен құнды.[3]
1.морфема тілдің негізгі морфологиялық бірлігі және ең кіші мағыналық, құрылымдық элементі. Басты сипаты екіжақтылығында: мазмұн өресі және жеткізу өресінен тұрады. Және оның осы екі өресі арасындағы қатынас біржақты емес: мысалы, бір жеткізу өресіне бірнеше мазмұн өресі сәйкес келуі мүмкін. Керісінше, бір мазмұн өресіне бірнеше жеткізу өресі сәйкес келуі мүмкін. Мысалы:бас,тіл,жол,кел,жүр морфемаларын алсақ,олардың әрқайсысы әрі түбір морфема,әрі жеке сөз бола алады
2.сөздің көп мағынасы болуы. Сөздердің көп мағыналығы: Заттардың ұқсастық негізі; Заттардың шектестігі; Бүтіннен бөлшекке немесе бөлшектен бүтінге ауысуы; болып үшке бөлінеді. Мысалы: адамның немесе жан-жануардың көзі, иненің көзі, терезенің көзі, бұлақтың көзі, білімнің көзі, істің көзі. Осы тіркестердегі «көз» сөзі – бір негізден таралған зат есім.
3.мағынаның толық немесе ішінара сәйкес келуімен сөйлеудің бір бөлігі. Олар сөйлеу мәнерлілігін арттыруға қызмет етеді, оның біртектілігін болдырмауға мүмкіндік береді. Мысалы: Әдемі - реңді, әсем, кейіпті, бүлдіршін, пішінді.
4.тілдің жазылуы мен дыбысталуы бойынша бірдей, бірақ мағынасы жағынан әр түрлі тілдік бірліктер. Мысалы: Ат — жұмыс көлігі; Ат — есім, атау; Ат — етістік (бұйрық айт)
5.алғашқы қауымдық құрылыс мәдениетімен тығыз байланысты діни негіздегі үзілді-кесілді тыйым салуды талап ететін ұғым.Мысалы: жай, найзағайды – жасыл, шешек ауруын – қаарасан, қасқырды – ұлыма деген
6.Мағынасы және эмоционалды «жүктеме» сөзі немесе сипаттайтын өрнегі бойынша бейтарап, әдетте мәтіндерде және көпшілік алдында мәлімдемелерде орынсыз немесе орынсыз деп саналатын басқа сөздер мен сөз тіркестерін ауыстыру үшін қолданылады. Мысалы: дәретхана, осы күндер.
6.бастапқы бейтарап тұжырымдаманы теріс мағыналық жүктеме беру үшін немесе жай сөйлеу мәнерлілігін арттыру мақсатында дөрекі немесе ұятсыз белгілеу. Мысалы: тұмсық, өл.