"толағай" - халық аңызы. шығыс қазақстан облысы тарбағатай ауданындағы тау атауына байланысты аңызда бұрынғы өткен заманда, үлкен өзен бойында саржан деген аңшы өмір сүргендігі, жылдар жылжып, күндер өткенде оның әйелі айсұлу өмірге ұл әкелгендігі, қуанған әкешеше дүбірлетіп той өткізіп, ға толағай деген ат қойғандығы айтылады. ертегі желісіндегідей сюжеттер бой көрсетіп, толағай ай санап емес, күн санап өседі. төрт жасында нағыз батырға айналып, жетіге келгенде белдесуге шақ табылмайды. әкесімен бірге аңға шығып, атақты аңшыға айналады. бірде олардың мекеніне жұт келеді. жауын жаумай, қуаңшылық болады. шөлден мал қырылып, өледі. күннің ыстығынан киіз үй- ді паналап, анасымен әңгімелесіп, толағай одан жаңбырлы жерді сұрайды. анасы қиыр шетте өткен жастығын еске алып, ешқашан құрғақшылықты білмейтін, шөбі шүйгін мекеннің бар екенін айтады, таулары аспан тіреген жер жаннатытарбағатай жайлы ұзақ әңгімелейді. ол көп жүріп шыңдарын қар басқан асқар тауларды тауып алады, оған биік тоғайлы, құстары сайрап, төбесін бұлт жапқан бір ғана тау ұнайды. ол осы тауды құшағына алып, қатты ырғайды да арқасына салып, кері еліне қарай қайтады. ол шаршамай ұзақ жүреді. халық жылжып келе жатқан үлкен тауды көреді. оны көтеріп келе жатқан толағай екенін біледі. найзағайойнап, күн күркіреп, жауын селде- теді. халық "толағай" деп ұрандап, қуанышпен қарсы алады. қуарған шөп көтеріліп, жан-жануар мөңіреп- азынап шулайды. шаршаған батыр тау астынан шыға алмай "апа! " деген жалғыз ауыз сөзге ғана шамасы келеді де, мәңгіге тау астында қалады. бақытты ана айғайлы жылауға басады, халық қайғы жамылып, тау да бұған шыдай алмай көзінен жас бұлақ болып ағады. содан бері бұл тау "толағай" деп аталады. аңызды шығыс қазақстан мемлекеттік университеті қазақ әдебиеті кафедрасының фольклорлықэкспедициясы тарбағатай өңірінен жазып алған. қолжазба нұсқасы осы кафедраның арнайы қоры мен әдебиет және өнер институтының қолжазба және мәтінтанубөлімінде сақтаулы
Ша кештерге әке мен мамамен телепередачи қарайды, оқиды(мама - кітап, әке - журналы және газеттер), қонақтарды кездестіреді, анда-санда мама хаттарды өзінің мамасының, біздің, нешінші және сирек приезжает к бізге ара сырттың қаласында тұр- әжеміздің, себебі ақша-несие жас жазатын. Біз апалы-сіңлілімен ша кештерге каждый өзінше демаламыз. Апалы-сіңлілі ша телефонға серіктермен мылжыңдайды, киіндір- Барби, түлкініңөзінің қуыршағының сәннің журналдарының жібиді, музыканы тыңдайды. Мен рами вечекомпьютерлік ойындарға деген ойнаймын, ұшақтың қалыптарын жиямын, анда-санда шаөзінің достарымен қыдыр- аулаға деген шығамын. Мен еңбекті және демалысты біздің отбасымызда ша будням бойдың жылдың суреттедім, бірақ тағы жаз болады. Ал жаздыгүні - сапарлар теңізге және ауылға. Саяжайда ауылда көп жұмыс, бірақ және көп лых ойын-сауықтың салмағында.
