1-тапсырма. Ер балаға байланысты айтылған мақал-мәтелдің мағынасын түсіндір. Бүгінгі өмірмен байланыстыр. Ер барда ел қор болмас.
Ердің екі сөйлегені өлгені.
Қоянды қамыс өлтіреді, ерді намыс өлтіреді.
Ер жігіт ел үшін туады, ел үшін өледі.
Ұланы бар елдің ұраны бар.
Жігіттің түсін айтпа, ісін айт.
Жазғы салымғы Сібір өлкесінің ұзақ жылмық күндері басталды. Сабақ ерте бітеді. Балалар далаға шығып, корпус қасындағы үлкен алаңда доп ұрып ойнайды. Тапқыр, ықшамды Шоқан балалардың ішіндегі ең жатық, шебер ойнайтыны болып алды. Ойын үстіндегі айтыс-тартыс сөздер Шоқанның тілін бұрынғысынан әлдеқайда жаттықтырып, жолдасын да молықтырды. Көп ұзаған жоқ, көктем жылуы басталып, Ертіс үстінен қызыл су жүріп, жаз лебі есті. Неге екені мәлімсіз, Шоқан бұл жексенбіде Сергей ағайдың да, Васил ағайдың да үйіне бармай, Ертіс бойына баруды ойлады.
Өткен күзде ғана Омбыға келіп оқуға түскен кішкене Шоқан, дегенмен қаланың қамау көше, тар үйіне әлі жете үйрене қоймап еді. Оның есіл-дерті кең дала, еркін жүріс, сахара ауасы. Ол көктем басталғалы сабақтан босаған сағатында Ертіс бойына келеді. Алыс қырға көз салып кеп отырады. Бүтін де Шоқан ешбір баламен сөйлеспестен Ертіс бойына жөнелді.
Күн жылыныңқырап, қала жұртшылығы қыс киімінен жеңілдеп өзен бойына шыққан. Кешеден бері Ертіс өзенінің мұзы босап, қызыл су көтеріліп кетті. Ертіс бойындағы қала жұртшылығына жылдың екі мезгілі ерекше қызықты әңгіме болып қалады. Оның бірі осы көктемдегі Ертістің мұзы бұзылып, сең жүрген аласапыран кезі. Екіншісі, күзгі күн суып, Ертістің мұзы қатар кезі. Әсіресе сең жүрген кез, көктем лебімен мұнартқан дала сәулетін көтеріп, аса көңілді болады.
Кеше кешкілікте «ертең сең жүреді» деген елдің лақап сөзін естіген Шоқан түнімен елегізіп аз ұйықтаған.
Шоқанның әрдайым келгенде отыратын бір ғана орны бар. Ол Ертіс қабағының бір биік мұрыншақ жарының үсті. Тағы да сол жеріне келіп отырды. Өзен қабағы қаптаған көп адам. Бәрінің таңданары асау өзеннің бұлқынып, сең дөңгелетіп аспан атқан сағаты. Қыстай бетін басып шегендеген темірдей мұзды быт-шытын шығарып, асау ағын көтеріп, әлдеқайда әкетіп барады.
Уақыты жетіп заман жылуы келгенде, қандай күш болсын, осы өзен мұзындай қопарылады. Ағынға түсіп жылжып жөнеледі.
Күтірлеп сынған қалың мұздар бірін бірі қаға жылжып, бірі шетке қағылып, бірі ағынға түсіп, ойран-топыры шығып жатыр. Шапан жамылып, шәлісін төгілткен татар ханымдары, асыл киініп алқына басқан қала нәндерінің бәйбішелері ішін тартып, таңданып, өзен ғажайыбына үңіледі. Су бұрынғысынан әлдеқайда көтеріліп, жардың ернеуіне шыпылдап келіп, қалаға лап қоярдай лепіріп жатыр.
А дүние есігін ашып, ата-ананың аялы алақанына қонғаннан кейін, оны күтіп-мәпелейді, маңдайынан жел есірмей өсіреді. Ер жеткеннен кейін алдына міндет-парыздары қойылады. Оны ата-ана емес, қоғам емес, саналы түрде адамның өзі таңдайды.
Менің парызым - ол Жаратушымыздың берген 5 парызы. Оған қосымша, адам ретінде өзіме ата-анамды құрметтеп, сыйлауды, еліме еңбек етіп, пайдамды тигізуді парыз деп білемін. Дұрыс ұрпақ өрбітіп, оларға дұрыс тәрбие бере білу де - үлкен парыз. Ол әрі парыздардың бастысы дер едім. Ұрпағыңа дұрыс тәрбие беру үшін өзіңді тәрбиелеп, өзіңді үлгі ете білу керексің. Сонда өзің де, ұрпағың да еліне еңбек сіңіреді. Ал халыққа бақыт сыйлау, өмірлерін көркейтуге кішкентай да болсын үлес қосу - зор бақыт.