1- тапсырма Көршіңнің үйінде басталған өрт сенің үйіңе жетпеу үшін қандай əрекет жасар едің?- ойыңды құрмалас сөйлемнің түрлерін қатыстыра отырып жаз. ДЕСКРИПТОР 1. Тақырып мазмұнына сай ой жазылады 2. Құрмалас сөйлемнің үш түрін де қолданады 3. Сауатты əрі таза жазады.

Ен бек туби береке. Ен бек етсен еринбей тояды карнын тиленбей. Бир баягыда бир шал болып ты, онын жалгыз улы болад. Бирак еш тирлик истемей, акесинин аркасында балкып шалкып омир суреди. Содан шал бир куни ойлап, баласын кайтсем тирлик истетем дейд . Содан улын шакырып, мен болсам картайдым сен енди жумыс исте,енбек пен нанынды тап дейди. Улы 1 ши куни 1000сом ды биреуден карызга сурап, акесине беред,акеси алады да отка тастайды. Баласы ундемей шыгып кетед. 2ши куни тагы биреуден 100 сом сурап акеледи, оны да акеси отка тастаса ундемей тагы шыгып кетед. 3ши куни баласы кимнен акша сурарын билмей амалын таппай енбектенбесем болмайды, кореин деп кешке деин ауыр жумыс истеп тек 10 сом табады. Сойтип шаршап шалдыгып уине оралады. Акесине акелип береди. Акеси тагы алып жанып жаткан отка тастайды. Бирак сол сатте баласынын жан даусы шыгып, жанып жаткан отка колын тыгып, акшасын суырып алады да акесине :Аке мен бул акшаны кандай еньекпен, мандай теримди тогип таптым, ал сиз оны отка тастаганыныз не дейд? Сонда акеси кордин бе улым енбектин наны татти. Мандай теримен тапкан сон отка карамай колынды салып суырып алдын дейд. Бул жерде айтпагы: "енбектин наны татти". деген соз!

II. Автор көзқарасы берілген сөйлемді белгілеу үшін оны талқылау керек. Біз көрген сөйлемнің ишінде автордың айтуға бағытталған маңызығы, дерекқорлықтарын және дәлелдерін түсіну керек.

A) Дүниежүзіндегі жеңіл автокөліктер жылына 1 триллион литрдей жанармай жағады. Осы сөйлемде автор айтып отырған сияқты, дүниежүзіндегі жеңіл автокөліктерде сондай-ақ өзара салыстырма жазды. Оның бұзушылықтары жоқ, сондықтан ол мүмкіндігі жоқ. Дәлелі сөйлемге орындалмайды.

B) Көлікте пайдаланылатын биоотынның екі түрі бар: биодизель және этанол. Бұл сөйлемде, автор көльдегі биоотыннан айтып отырған, оның екі түрін көрсеткен. Ол екі дәлелге негізделген: биодизель және этанол. Дерекқорсыз биоотынның маңызы жайлы дерекқорлықтар оқиғасы да берілмеді.

C) Эко-көліктері ауаны ластамайды, табиғатқа зиян әкелмейді. Осы сөйлемде автор экологиялық көліктердің не болғанын түсіндіріп отырған. Олардың ауаны енгізуші болуы қатты жайылмайды және олар табиғатқа бәрі қатар зиян бермейді. Дәлелге орындалмады.

D) Көліктің көлемі қарқынды өсіп келеді. Осы сөйлемде автор көліктің өсуі бойынша айтып отырған. Онда маңызды дерекқорлықтар немесе дәлелге талап етілмеді.

Саралау: Сабақта көрген сөйлемдерді маңыздылығын және автордың көзқарасын анықтаған болдыңыз. Сөйлемдерді одан қалай анықтау керек болатынын білу үшін, автордың айтуға негізделген аргументтерін пайдаланыңыз немесе дәлелдерін көрсетіңіз. Шағын қадамдарды қолданыңыз, сондай-ақ сөйлемдің нақты маңызын, дерекқорлықтарын анықтаңыз, осымен бірге школьганшыққа түсіндірңіз.