Ахмет БайтұрсынұлыУикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәліметБайтұрсынұлы АхметТуған кездегі есімі:АхметҚызметі:ақын, әдебиет зерттеушіғалым, түркітанушы,публицист, педагог,аудармашы, қоғам қайраткеріТуған күні:5 қыркүйек 1872Туған жері:Ақкөл (Сарытүбек) ауылы,Жангелді ауданы, Қостанай облысыАзаматтығы:Қазақ еліҰлты:ҚазақҚайтыс болған күні:8 желтоқсан 1937 (65 жас)Қайтыс болған жері:АлматыӘкесі:Байтұрсын ШошақұлыАнасы:Күңші ҚұлыбекқызыЖұбайы:Бадрисафа МұхамедсадыққызыБалалары:Аумат, Қазихан, ШолпанМарапаттары:Қазақ халқының рухани көсемі, ұлт ұстазыБайтұрсынұлы Ахмет (5 қыркүйек 1872 жыл, қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылы – 8 желтоқсан 1937, Алматы қаласы) — қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері.[1] Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы,ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі.[2]Мазмұны [көрсету] ӨмірбаяныАтасы Шошақ немересі Ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. Әкесінің інісі [Ерғазы] Ахметті Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. Оны 1891 жылы бітіріп, Орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895-1909 жылы Ақтөбе, Қостанай,Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарады. Ол өте кемеңгер ,білімді тұлғаның бірі болған.Байтұрсынұлының саяси қызмет жолына түсуі 1905 жылға тұс келеді.
Ұстаз - ұлы есім» - дейді Мұхтар Әуезов. Иә, расында да, «ұстаз» деген сөздің астарында мән-мағынаның бәрі бар, бәрі де бар: білім мен ғылым, махаббат пен сүйіспеншілік, мейірімділік пен мейірбандық, талапшылдық пен турашылдық... Әрбір баланың тұлға болып қалыптасуына, дүниедегі әрбір мамандық иесінің болашаққа қанаттануына себепкер болатын жанашыр, ізденімпаз адам – ұлы ұстазымыз. Менің ойымша, әр шәкірттің жанына жақын келетін, ең сүйіктісіне айналатын, өмірлік ұстанымдарының жаршысына айналатын ұстазы болады. Менің де сүйікті ұстазым бар. Ол кісінің ғибрат алар әрбір сөзі, кескін-келбеті, бәрі-бәрі мен үшін – үлгі-өнеге. «Адамның адамшылдығы жақсы ұстаздан» деп Абай хәкім айтпақшы, ұстазымды ең алғаш рет көріп-білгеннен бастап, ол кісіге деген құрметім, сабаққа деген зейінім артты.
Мен төрт мезгілдің ішінде тек жаз мезгілін қатты жақсы көретін едім. Күз келгенде, жарқырағанның бәрі қуаратындай, жайнағанның бәрі тұманданатындай болып көрінетін. Ал, биылғы күз менің өмірімде айтарлықтай керемет орын алды. Бұл күз мен пір тұтатын бір кісімен қауыштырды. Алғаш «Дарын» мектебіне ауысарда, қабылданғанымда кішкене қорқақтап, қобалжығаным рас. Алайда сынып жетекшіммен алғаш танысу сәтінен бастап, қорқынышым су сепкендей басылды. Керісінше, ол кісінің мейірімге толы жүзі мен мәдениеті мені айрықша баурап алды десем, артық айтқаным емес. Анам қандай қадірлі болса, ұстазым да мен үшін қымбат жанға айналды.
Қазақ әдебиеті сабағы болып жатқан. Үй тапсырмасы бойынша мәнерлеп өлең оқып болғаным сол еді, ұстаз маған бұрылып, өлеңді түсініп жатқа оқығанымды, мәнерімнің өте жақсы екенін, сабақты ылғи бұлжытпай орындайтынымды айтып мақтап ала жөнелді. Кеудемді ерекше қуаныш сезімі билеп, сыныптастарымның арасында өзімді еркін сезіне бастадым. Сол сезім бөлмеме келген соң, өлең жолдарыма айналды.
Қоятұғын бағалап әр «бесіңмен»,
Ажарлы ұстаз, кетпейсің мәңгі есімнен.
Мен сен үшін бір түйір дәндей болсам,
Ал, сен маған диқансың дәнді өсірген.
Қазбалаймын оқудың кенін әр таң,
Өзің берген білімге сенім артам.
Өлең оқып, жыр жазып жүргенім бұл,
Ардақты ұстаз, білемін сенің арқаң!
Содан бері әрбір сабаққа ерекше дайындаламын. Әсіресе, әдебиет пәні қатты ұнайды. Ұстазым мені тек мақтағаны үшін емес, бойымдағы сенімсіздігім мен қорқынышымды сейілтерлік сөзі мені ынталандырып, шабыттандыра түсті.
Мен де келешекте дәл сіз секілді ұстаз болғым келеді, сүйікті ұстазым. Сізге деген ризашылық сезімімді өлеңмен өрнектегім келеді:
Ұстаз - ұлы есім» - дейді Мұхтар Әуезов. Иә, расында да, «ұстаз» деген сөздің астарында мән-мағынаның бәрі бар, бәрі де бар: білім мен ғылым, махаббат пен сүйіспеншілік, мейірімділік пен мейірбандық, талапшылдық пен турашылдық... Әрбір баланың тұлға болып қалыптасуына, дүниедегі әрбір мамандық иесінің болашаққа қанаттануына себепкер болатын жанашыр, ізденімпаз адам – ұлы ұстазымыз. Менің ойымша, әр шәкірттің жанына жақын келетін, ең сүйіктісіне айналатын, өмірлік ұстанымдарының жаршысына айналатын ұстазы болады. Менің де сүйікті ұстазым бар. Ол кісінің ғибрат алар әрбір сөзі, кескін-келбеті, бәрі-бәрі мен үшін – үлгі-өнеге. «Адамның адамшылдығы жақсы ұстаздан» деп Абай хәкім айтпақшы, ұстазымды ең алғаш рет көріп-білгеннен бастап, ол кісіге деген құрметім, сабаққа деген зейінім артты.
Мен төрт мезгілдің ішінде тек жаз мезгілін қатты жақсы көретін едім. Күз келгенде, жарқырағанның бәрі қуаратындай, жайнағанның бәрі тұманданатындай болып көрінетін. Ал, биылғы күз менің өмірімде айтарлықтай керемет орын алды. Бұл күз мен пір тұтатын бір кісімен қауыштырды. Алғаш «Дарын» мектебіне ауысарда, қабылданғанымда кішкене қорқақтап, қобалжығаным рас. Алайда сынып жетекшіммен алғаш танысу сәтінен бастап, қорқынышым су сепкендей басылды. Керісінше, ол кісінің мейірімге толы жүзі мен мәдениеті мені айрықша баурап алды десем, артық айтқаным емес. Анам қандай қадірлі болса, ұстазым да мен үшін қымбат жанға айналды.
Қазақ әдебиеті сабағы болып жатқан. Үй тапсырмасы бойынша мәнерлеп өлең оқып болғаным сол еді, ұстаз маған бұрылып, өлеңді түсініп жатқа оқығанымды, мәнерімнің өте жақсы екенін, сабақты ылғи бұлжытпай орындайтынымды айтып мақтап ала жөнелді. Кеудемді ерекше қуаныш сезімі билеп, сыныптастарымның арасында өзімді еркін сезіне бастадым. Сол сезім бөлмеме келген соң, өлең жолдарыма айналды.
Қоятұғын бағалап әр «бесіңмен»,
Ажарлы ұстаз, кетпейсің мәңгі есімнен.
Мен сен үшін бір түйір дәндей болсам,
Ал, сен маған диқансың дәнді өсірген.
Қазбалаймын оқудың кенін әр таң,
Өзің берген білімге сенім артам.
Өлең оқып, жыр жазып жүргенім бұл,
Ардақты ұстаз, білемін сенің арқаң!
Содан бері әрбір сабаққа ерекше дайындаламын. Әсіресе, әдебиет пәні қатты ұнайды. Ұстазым мені тек мақтағаны үшін емес, бойымдағы сенімсіздігім мен қорқынышымды сейілтерлік сөзі мені ынталандырып, шабыттандыра түсті.
Мен де келешекте дәл сіз секілді ұстаз болғым келеді, сүйікті ұстазым. Сізге деген ризашылық сезімімді өлеңмен өрнектегім келеді:
Бағалаған балауса жырымды ұғым,
Ойын айтқан қалдырмай сырын бүгіп.
Жып-жылы сөйлеген сөздерімен,
Жіберетін бойымды жылындырып.
Жайлы тиер құшаққа кеңесімен,
Биіктетіп ойымды мен өсірем.
Жақсылығы жасаған жетіп жатыр,
Кете қоймас, ол сірә, ел есінен.
Объяснение: