1-тапсырма. Мәтінді оқып, тапсырмаларды орында.( Прочитай текст и выполни задания.) Шығарманың фабуласы: екі бай: Әлемді 80 күнде шарлап шығуға бола ма? - деп үлкен ақшаға бәстеседі. Біреуі әлемді шарлап келеді. Бәс шешіледі. Бар болғаны - осы. Бірақ әлемді шарлау туралы әңгіме несімен қызық? Оны сол шығарманы оқыған адам ғана сезінеді.
Шығармадағы «Филеас Фогг- Лондондағы ауқатты адамдардың бірі еді. Ол - қаладағы «Реформ-клубтың» мүшесі. Фогг - өз ортасында сыйлы адам. Ол - кез келген істі уақытында бітіргенді ұнататын, тиянақты, ұқыпты, уәдесінде тұратын, сенімді адам. Бірде Филеас Фогг Паспарту деген жігітті жұмысқа алады.
Бірде Фогг пен Паспарту «Реформ-клубқа» келеді. «Реформ- клуб» - ағылшын буржуазиялық қоғамындағы өнегелі, көргенді, тәрбиелі адамдар бас қосатын клуб. Олар клубқа келгенде, дәулетті мырзалар «Әлемді 80 күнде шарлап шығуға бола ма?»деп, дауласып жатыр екен. Клуб мүшесі - Стюарт мырза оның мүмкін еместігін айтып өзеурейді. Ал Фогг мырза 80 күнде әлемді шарлап шығу әбден мүмкін екенін айтады. Сөйтіп, Стюарт пен Фогг … … миллион фунт стерлингке бәстеседі.
Бұл - 2 қазан, сәрсенбі күні болатын. Фогг… желтоқсан, сенбі күні таңертеңгі 8:45-ке дейін сапардан оралуы керек. Сөйтіп, Фогг өзінің қызметшісі - Паспартуды ертіп, әлемді шарлауға аттанады.
Фогг пен Паспарту Лондоннан Парижге барады. Одан әрі қарай бүкіл Жер шарын аралап шығады. Жолда әртүрлі шытырман оқиғаларды бастан өткереді. Қандай сынақ болса да, Фогг мырза бәрін шешіп отырады. Жол- жөнекей олардың соңына ізкесуші… түседі. Ізкесуші оларға көп кедергі келтіреді. Тіпті … рет тұтқынға да алады. Бірақ қанша қиындық көрсе де, саяхатшылар мойымайды. Керісінше, қиналған адамдарға көмектесіп жүреді. Саяхатшылар 21 желтоқсан күні Лондонға оралуы керек болатын. Бірақ Фогг мырза мен Паспарту күннен жаңылысады. … күні сағат 8:50-де жетеді. Сөйтіп, Фогг мырза бәсте … . Ол өзі құтқарған … деген жесір үнді әйелге үйленеді.
Фогг пен Паспартудың жолсапары: Лондон - Париж - Суец - Монғолия -Бомбей - Гонконг - Иокогама - Сан-Франциско - Нью-Йорк - Ливер- пуль- Лондон бағытында болады.
А) Мәтінге тақырып қой. (Придумайте заголовок для текста.)
Б) Мәтін бойынша сұраққа жауап бер.(ответьте на вопросы )
1. Кімдер бәстеседі?
2. Бәстескен кісілер қандай адамдар??
3. Әлемді саяхаттауға кімдер кетеді?
4. Бұл шығарма қалай аталады?
5. Бұл кімнің шығармасы деп ойлайсың? Авторы кім?
ІХ ғасырдан бастап ислам күшпен емес, бейбіт түрде насихатталып, түркілер біртіндеп исламды қабылдай бастады. Мысалы, 961 жылы Қарақан қағаны Мұса Ислам дінін мемлекеттік дін етіп жариялады. Задында, бір дінді мемлекеттік дін етіп жариялау үшін сол дінге халықтың басым көпшілігі илануы тиіс. Яғни, Мұса қағанның бұл шешімінен сол кездегі Қарақан мемлекетіне бағынышты елдің Иламды қабылдағанын аңғарамыз. Тарихшы З.Китапшы, В.Кляшторний, Т.Сұлтановтың келтірген деректеріне сүйенсек, бір күнде он мың үй қыпшақ-түркі исламды қабылдаған кездер де болған көрінеді. Исламның бейбіт түрде насихатталуының нәтижесінде халық хақ дінді кең арнада қабылдап қана қойған жоқ, түркілердің ішінен көптеген дін ғұламалары шыға бастады. ІХ ғасырда Муғтазалия ілімінің Аббасидтер идеологиясына айналуына байланысты Орталық Азияда Исламның рационалистік ағымдары өмір сүрді. Осының нәтижесінде Фараби, Ибн Сина, Бируни, Матуриди секілді шариғатпен қатар пәлсапа ілімін менгерген ғалымдар шықты. Сондай-ақ, наклді (Құран мен Сүннет) жоғары қойған Бұхари, Муслим секілді хадистанушылар төбе көрсетті. Факиһтер мен сопылардың арасындағы қақтығыс кезінде Марғинани, Дабуси, Сарахси, Бәздауи секілді фыкһ ғалымдары бой көрсетті. Тіпті, Қарақан дәуірін терең зерттеген З.Кабакшы осы кезеңде Мәуреннахрдан үш жүзден астам фыкһ ғұламаларының шыққанын айтады. Ал сопылық ілімнің таралуына келетін болсақ, Жүсіп Хамадани, Абдулхалық Ғыждуани, Ахмет Ясауи, Сүлеймен Бақырғани, Нәжмидденн Кубра секілді сопылар өз тарихаттарын құрды. Бұл екінші кезеңде де Орталық Азия біркелкі Исламды толық қабылдай қойған жоқ. Орталық Азияның Хорасан, Иранмен шекаралас аймақтарындағы халықтар көбінесе шииттік сенімде болды. Сондай-ақ, көшпелі тұрмыс кешетін қыпшақтар ескі Тәңір сенімінде еді. ХІІ ғасырдағы Елуй Дашы бастаған Қидандардың Орталық Азияға басып кіруі, сонымен бірге ХІІІ ғасырдағы Шыңғыс ханның шапқыншылығы кезінде Исламның қанат жаюуы біршама уақытқа тоқырауға ұшырады. Әбілғазының «Шажра-ат Түрік» атты шығармасында Шыңғыс ханның Исламға қарсы болмағандығы айтылады. Десек те оның ұрпақтарының бірі Исламға қарсы болса, бірі Исламның жоқтаушысына айналды. Мысалы, Шағатайдың баласы Күйік Орталық Азиядағы Ислам өкілдерін қыспаққа алса, Батудың баласы Сартақ христиан дінін қабылдап, осы діннің сойылын соқты. Ал, Жошының баласы Берке Кубравия тарихатының мүриді болып, Исламның туын көтерді. Тіпті, Алтын Орданың ханы Өзбек хан ХІV ғасырдың басында Ясауи тарихатының өкілдерінің ықпалымен Ислам дінін мемлекттік дін етіп жариялап, сол кезде шииттерден қысым көрген Тафтазани секілді сунниттік ғұламалар Сарай Беркеден пана тапты.
Хақ діннің Қазақ халқының жан-дүниесінен орын алуы
Ислам дінінің Қазақ халқының жүрегінен орын алуына Ясауи тарихаты мен Нахшбандия тарихатының (бұдан өзге кувравия, каландария, хуруфия секілді т.б сопылық қауымдастықтар болды) өкілдері екпінді ықпал етті. Қазақ халқы негізінен көшпелі ғұмыр кешкеннен кейін мешіт-медресе ұстай алмады. Бірақ, Қазақ халқы Исламмен ел кезіп адақтаған сопылардың уағызы арқылы танысты. Сопыларда Исламды халықтың таным-түйсігіне қарай жырмен, өнермен насихаттады. Ясауи бабамыздың ілімі «Диуани хикметте» жыр жолдарымен насихатталды.
Кітап білім бұлағы. Кітап білімнің қайнар көзі. Онсыз, яғни кітапсыз өмір сүру XXI ғасырда мүмкін емес екендіге мәлім. Кітап қана дәл мәнді білім береді, себебі ол адамды терең ойлауға жетеледі. Әр адам кітаптың беттің ашқан сайын оның әлемінің тылсым табиғаттын, жаңа құндылықтарды үйренеді . "Наданмен дос болғанша, кітаппен дос бол" деп текке айтылмаған. Кімде де болса білімділікке сәл-пәл болсада құштарлығын дамытуға көмектеседі. Кітап оқыған адамның шетте калмасы анық.
Қазіргі заманың техниканың дамуына байланысты "кітапханалардың болашағы жоқ" деген сөздің қисыны келмейді. Себебі, компьютер адамның денсаулығыны, әсіресе көзіне зиян. Егер кітапхана болмаса бізден көз қалама. Сондықтанда болашақ адамның өз қолында - кітапхананың әлі де болса маңызы бар екенің дәлелдейік.