1-тапсырма. Мәтіннен сын есімдерді тауып, шырай түріне қойып қолданыңыз. Бір бай ұлын шақырып алып:
- Ұлым, мен көз жұмған соң жұма сайын қыз алып, қала сайын үй сал. Ас жесең,
бал же,
деп, өсиет айтыпты. Бай дүниеден өтіп, ұлы атасының өсиетін орындай
бастайды: жұма сайын қыз алып, қала сайын үй салады. Ас ішсе, бал ішіп, ақшасын
бітіреді. Сөйтіп, жігіт жарлы болады. Бір күні жігіт далаға шығып біраз жүріп, бір
үйілген тастың тасасына отырып, бөркін қолына алып басын ұстап отырған уақытта,
бір жақтан бір шал келіп жігітке сәлем береді. Жігіт сәлемін алған соң, ол адам
жанына отырады да жігітке: - Неғып отырсың? - дейді. Жігіт: - Жәй отырмын, - деп
жауап береді. Шал: - Шыныңды айт! - деп қыса бастайды. Жігіт еш нәрсе айтпайды.
Шал: - Сырынды жасырма! Мен саған жақсылық көрсетемін, - дейді. Жігіт: - Менің
атам бай адам еді, сол атамның өлер алдында айтқан өсиетін орындаймын деп, кедей
болдым, - дейді. Шал: - Қандай өсиет айтып еді? - дейді. Жігіт: - Әуелгі өсиеті: «Мен
өлген соң жұма сайын қыз ал», - деп еді, мен атамның сол өсиетін тұтып, жұма сайын
қыз алдым. Екінші өсиеті: «Қала сайын үй сал», деп еді. Мен қала сайын үй салдым.
Үшінші өсиеті: «Ас ішсең, бал же», - деп еді. Мен бұл өсиетін де орындап, әр күні бал
жедім. Солай етіп, үш жылда барлық акшам таусылды, - дейді. Шал тұрып жігітке:
Сен атаңның өсиетін ұқпаған екенсің. Өйткені атаңның: «Жұма сайын қыз ал»»
дегені:
«Әйеліңмен сыйлас бол. қадірінді кетірме. Сонда ғұмыр бойы тату-тәтті өмір сүресің»
дегені. «Қала сайын үй сал» дегені: «Қала сайын достарың болсын, барғанда түсетін»
- дегені еді. «Ас ішсең бал же» дегені: «Еңбек істеп ас ішсең, балдан тәтті болады»
дегені еді, - деп, қарт өз жөніне кетіпті. Жігіт әкесінің терең мағыналы өсиетіне сонда
ғана түсініпті.
Сын есімдер
Шырай түрі
Адам еңбегімен ардақты - ол адамдар жұмысты қожайынның ойынан шығатындай қылып істейді. Оларды барлығы жақсы көреді. Кейбір адамдар бар -жұмысты қалай болса солай жасай салады. Олардың әрекеті дұрыс емес. Ол жұмыс адал жұмыс емес арам жұмыс болып саналады. Ол адам сол көп қаражат алып отырдады.
Адам мінезімен қадірлі - ол адамдар өте сабырлы болып келеді. Кез келген істі ойланып, байыппен істейді. Ондай адамдарды адамдар құрметтейді және де сыйлайды. Ал кейбір сабырсыз адамдар - олар жұмысты ашуланып. Сол ашуын жұмыстан алады немесе т.б. - дан. Ол дұрыс емес.
Ақан сері — өмір шындығын үлкен суреткерлікпен жырлаған заманының асқақ ақыны ғана емес, мұңшыл да сыршыл, лирикалық тебіреністі сазымен, әншілік-орындаушылық өнерімен танылған өзгеше дарын иесі. Оның композиторлығы ақындығынан кем түспейді. Әділіне көшсек, “Ақан сері” атанып, кезінде жұртшылыққа кең танылуы, атақ, даңқының шар-тарапқа жетуі — әншілік-композиторлық өнерінің жемісі. Жасынан халықтың ән-күйінен сусындап, өзіне дейінгі әншілік дәстүрді толық меңгерген Ақан сері бертін келе, жігіт шағында серілік құрып, өзі де ән шығарады. Көкшенің сұлу табиғатына көз тігіп, оны албырт сезімді, әсерлі музыка үніне бөлейді. Осы әншілік өнерде Ақан сері жалғыз болмайды. Айналасына әнші-күйші жастарды жинап, өзгеше бір өнерлі топ болып ел аралайды. Ақын, әнші серілердің бәрімен достасады. Балуан Шолақ, Жаяу Мұса, Естай, Иман Жүсіп, Құлтума сияқты атақты ақын-әншілер Ақан серінің ең жақын достары болған. Олардың бәрі Ақан серінің әншілік өнеріне игі әсер еткен, композиторлық талантын жетілдіріп, шеберлік, суреткерлік талғамын шыңдай түскен. Ол қазақтың ұлттық өнерін профессионалдық биікке көтеріп, дәстүрлі өнердің классикалық үлгісін жасады. Сан қырлы дарындылық, поэзия мен музыканың тел қозыдай табысуы, өзіне ғана тән нақыш, жоғары деңгейдегі орындаушылық шеберлік — Ақан сері шығармашылығына тән басты-басты қасиеттер. Қазақ мәдениетінің алтын қорына Ақан серінің елуге жуық муз.-поэтик. мұрасы енген. Ақан сері шығармалары поэтик. тұнықтығымен, образдар әлемінің тереңдігімен, поэтик. және муз. тілінің шырайлылығымен, айрықша талғампаздығымен, нақыштық тазалығымен ерекшеленеді. Оның шығармашылық болмысының басты қасиеттері — өмір шындығын боямасыз жырлауы, психологиялық иірімдерге толы, эмоциялық бояуының қанықтығы.
Объяснение: