1-тапсырма. Оқылым мәтінін түсініп оқы. Ғарыш туралы жаңа ақпараттарды дәптеріңе жазып ал. Ғарыштағы жаңа өмір қашан басталады?

Бүгінгі таңда жер бетінде 7 миллиардқа жуық адам өмір сүріп жатыр. Мұндай қарқынмен өсе беретін болса, адамзат жерге симайтыны хақ. Сондықтан дамыған елдер бірлесіп, қаржыны бір қазанға құйып, ғарыш кеңістігінен өмір сүруге жарамды қоныс іздестіруде.Жақында америкалық ғарыш орталығы NASA қызметкерлері жерге ұқсас жаңа ғаламшарды тауып, онда су бар екендігін анықтады. Ғалымдар «бұл ғаламшарда адамзаттың өмір сүруіне мүмкіндік бар» деп жорамалдауда. Өмір сүруге ыңғайлы 1 ғаламшар 2007 жылы табылған болатын. Одан бергі уақытта табылып жатқандардың саны 500-ден асты, бірақ адамзат айға әлі жете алмай жатыр.

Ғарыш әлемін кезіп жүрген «Хаббл» телескопы шындығында адамзатқа үлкен көмек көрсетуде.Ол іске қосылған уақыттан бері адамзаттың өмір сүруі мүмкін деген бес жүзден астам ғана «Хаббл» жіберген мәліметтерді сипаттай келіп, НАСА ғалымдары жер ғаламшарына өте ұқсас аспан денесін тапты. «Кеплер-22-В» деп ат қойылған жаңа ғаламшар адамның өмір сүруіне өте қолайлы көрінеді. Өйткені оның күнмен ара-қашықтығы ғаламшардың бір температураны ұстап тұруына жағдай жасайды. Зерттеушілердің мәлімдеуінше, жаңа ашылған ғаламшарда ылғал көп, бетіндегі температура +22 градусты құрайды екен. Егер а ң ол жақа аяғы жетіп, игеріліп жатса, оның өмір жасыда ұзаратын болады. Өйткені ондағы бір жыл жердегі сияқты 365 күн емес, 290 күнге тең.

«Аспан құпиялары» кітабынан.

2-тапсырма. Төл сөзді төлеу сөзге айналдырып жаз.

Қазақ халқында «Ұлық болсаң, кішік бол» деген нақыл бар, – дегенді жиі айтатын ол.

- Қиындықтан қалай шығудың жолын мен білмеймін, – деді анасы.

Адамның адамшылығы – ақыл, ғылым, жақсы ата,

жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады».

Абай

Адамгершілік — бұл рухани тәрбие. Оқушыларды рухани — адамгершілікке тәрбиелеу, болашағына жол сілтеу – бүгінгі қажетті, кезек күттірмес мәселе. Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа — адамгершілік — рухани тәрбие беру. «Адамгершілікке тәрбиелеу құралы – еңбек пен ата — ана үлгісі», — деп Ы. Алтынсарин атамыз айтқандай, құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай а ң туылған кезінен басталуы керек. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз — өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани — адамгершілік тәрбие — екі жақты процесс. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру барысында, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады.

Адамның адамгершiлiгi — оның жоғары қасиетi, былайша айтсақ, кiсiлiгi. Бұл қасиет адамды мейірімділікке, Отанын, елін, отбасын сүюге үйретеді. Адамгершiлiгi мол адам — басқаларға қашан да үлгi-өнеге. Көрнекті педагог В. Сухомлинский «Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады», — дейді. Демек, шәкіртке жан — жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.

Рухани — адамгершілік білім беру – жас ұрпақтың бойына өмірдің мәні, сүйіспеншілік, бақыт, сыйластық, татулық, бірлік, төзімділік сынды құндылықтарды дарыту арқылы баланың қоғамда өз орнын табуына, қабілет — дарынының ашыла түсуіне, ақыл — парасатын дамытуына, яғни сәнді де мәнді өмір сүруіне қызмет етеді.

«Жұмыла көтерген жүк жеңіл» демекші бала тәрбиелеудегі осындай міндеттерді іске асырушылар – мектеп және отбасы. Осы екі арнада жүргізілетін тәлім — тәрбие сабақтаса, ұштаса өткізілгенде ғана көздеген мақсат нәтижелі болары сөзсіз. Бүгінгі жаңа қоғам мүддесіне лайықты, жан — жақты жетілген, бойында ұлттық сана, ұлттық психология қалыптасқан ертеңгі қоғам иегері боларлық парасатты азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, ұстаздардың, барша халықтың міндеті.

Адамгершiлiк мәдениеті адамзат қоғамының даму тарихы арқылы қалыптасады, әрбiр дәуiрдiң өзiндiк қайшылықтарымен бiте қайнасып, жетiледi. Әрбiр қоғам өзiнiң даму процесiнде адамгершiлiк категорияларына, оның мазмұнына көптеген өзгерiстер енгiзiп отырған. Адамгершiлiк — адамдардың практикалық өмiрiнен тамыр алып, пайда болған әдет- ғұрыптар мен дәстүрлердi тудырып, солармен сәйкес дамиды. Ал мораль болса, шындыққа қарама- қарсы, терiс қарым- қатынаста пайда болады және адамның өзiне субьективтi түрде мiндет қоя бiлумен туындайды. Адамгершiлiк қасиеттерi отбасында, қоршаған ортада, балалар бақшасында, мектепте, адамдардың iс-әрекетiнiң барысында бiр- бiрiмен араласуы нәтижесiнде, қоғамдық тәжiрибе алуын өмiрмен байланыстыру арқылы қарлыптасады.

Қорыта келгенде, уақыт талабынан туындап, білім беру жүйесінде болып жатқан өзгерістер баланы тәрбиелеу осы заман талабына сай үйлесімді деңгейді қайта құруды міндеттейді. Тәрбие мен оқу егіз деген сөз бар. «Тәрбие бар жерде ғана сапалы білім, саналы ұрпақ болады» деген данышпан халқымыздың дана сөздерінен дән іздеу керек.

1) Сөйлемдер дұрыс немесе дұрыс емесін анықта:

1. Ержан Астанада дүниеге келген. - Дұрыс емес.

2. Ержанның ата-анасы Астанада жұмыс істейді. - Дұрыс.

3. Ержанның достары – ақылды, көңілді балалар. - Дұрыс.

4. Қазір балалар асханада отыр. - Дұрыс емес.

5. Ержан ертегі тыңдап отыр. - Дұрыс емес.

6. Бірінші бала көп сөйлемейді. - Дұрыс емес.

7. Екі бала ертегі бойынша мульфильм көреді. - Дұрыс емес.

2) Мәтіннен қарамен жазылған сөздерді сөз құрамына қарай талда.

Ержан: Ер - түбір сөз, жан - туынды сөз.

3) Сұраққа жауап бер. Жаз.

1. Қожа (бірінші бала) - өте жақсы түсінеді, сұрақтар қояды. Ертегі тыңдағанды ұнатады.

2. Жанар (екінші бала) - жақсы тыңдайды, жақсы түсінеді, бірақ көп сөйлемейді. Ертегі тыңдағанды жақсы көреді.

3. Менің ойымша, екі бала да бір-біріне ұқсамайды. Бірақ екеуі де ертегі ұнатады. Әр балаға ертегі ұнайтыны рас, сонымен екі бала осы ертегі туралы шығарма жазуды бастайды.

4) Мәтінді қайталап оқы. Тест сұрақтарына жауап бер.

1. Тыйым сөздер арқылы балаларды неге үйреткен?

А) Жақсылыққа үйреткен.

2. Табалдырық қазақ халқында қандай ұғым болып саналады?

В) Қасиетті ұғым.

3. Табалдырық – ненің шегарасы?

А) Үйдің сырты мен ішінің шегарасы.

4. Бақыттың белгісі не?

Б) Табалдырық.

5. Табалдырыққа байланысты тыйым сөзді табыңдар:

Б) «Табалдырықты баспа!».