1-тапсырма Оқылым
Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз. Прочитайте текст и
выполните задачи ниже
Кең байтақ қазақ жерінің бір бөлігі - Сарыарқа. Сарыарқа Қазақстанның ұлан-ғайыр
жерін алып жатыр. Арқадай кең көсіліп жатқан сары дала қайталанбас тамылжыған
табиғатымен тамсандырады. Сарыарқаның төсінде соғатын самал жел есіп қоя
бергенде, өзіңді тамаша күйде сезінесің. Сары даланың самал желі ғана емес,
табиғатының өзі керемет. Мұнда тұңғиық көлдерді, асау өзендерді, аласа тауларды,
сарғайған сары шөптерді, жазық даланы көруге болады. Табиғат адам жанына
жылулық, сұлулық өміріне мән сыйлайды.Таңғажайып табиғаты көңіліне бір реніш
түсірмейді. Сонау Сарыарқадай сары даладан елін жаудан қорғаған, жұртына қорған
болған батырларымыз да шыққан. Сарыарқаның асыл тумалары, сонау Абылай
заманындағы Бұқар жырау, Қаз дауысты Қазыбек, ақындар Шөже, Шашубай,
Доскей, жазушы С.Сейфуллин және ақын Қ.Аманжолов, композиторлар Тәттімбет,
Мәди, Ұлы Отан соғысының қаһарманы Н.Әбдіров, ғалымдар А.Чижевский және
Е.Бөкетов, қазақтың тұңғыш ғарышкері Т.Әубәкіров сияқты атақты адамдар
Сарыарқаның атын шығарған.
Нужно отвечать на во по тексту

1. Кең байтақ қазақ жерінің бір бөлігі не?

Сарыарқаның асыл тумалары?

4. Берілген сөйлемдерді жалғастырып тауып жазыңыз.
Дополни предложения по тексту.
Абылай заманындағы

Ғалымдар
Композиторлар


5. Мәтін мазмұнын ретімен орналастырыңыз.
Нужно номеровать по содержанию тексту

Оқиғалар Реті
Қазақтың тұңғыш ғарышкері Т.Әубәкіров сияқты атақты адамдар
Сарыарқаның атын шығарған
Сарыарқаның төсінде соғатын самал жел есіп қоя бергенде,
өзіңді тамаша күйде сезінесің.
Сарыарқа Қазақстанның ұлан-ғайыр жерін алып жатыр.
Табиғат адам жанына жылулық, сұлулық өміріне мән сыйлайды.



6. Жазушы , ғалым сөзін жіктеу
Жекеше Көпше
Мен жазушы Біз
Сен Сендер
Сіз Сіздер
Ол Олар

Ада-гүде тез біз емтихандар тапсыру боламыз, ша қазақ,орыс, математике және биологияға. Тапсыр- емтихандарқиын. Бірақ қатал мәжбүрле- себя оларға дегендайындал-. Ша қазақ және биологияға біз билеттердіоқимыз, ша орыс диктант жазу боламыз және шаматематике шеш- бақылау жұмысты. Емтихандар - сол бірөмірлік сынақтардан. Қарамастан және қашан емтиханөтеді, сен сезесің, не ең қатал - сол себя емтиханғадайындық және настрой.Қарамастан және при табыстытапсыр- сен мынадай қанағатты аласың, не бой көрсетеді,барлық өмірлік жолдар алдым сенімен ашық!

 Қарлығаш – айыр құйрықты, қанаттары ұзын, әрi үшкiр келетiн, шағын денелi қара ала құс. Қарлығаш сөзi «қара», «ала», «құс» деген сөздердiң кiрiгуiнен шыққан. Торғайлар отрядына жататын құс тұқымдасы. Басқа құстардан бiр айырмашылығы – жемiн ұшып жүрiп ұстайды. Суды да ұшып жүрiп iшедi. Бауыры ақшыл, арқасы қоңыр, жасыл жылтыр. Арктика мен Антарктидан басқа жердiң бәрiнде ме­кендейдi. Бүкiл әлемде қарлығаштың 80 түрi бар. Оның 4 туысқа жа­татын 5 түрi Қазақстанда кездеседi. Олар: жар қарлығашы, құз қар­лығашы, қос реңдi қарлығаш, сепкiлтөс қарлығаш, кент қарлы­ғашы.

Республикамыздың барлық жерiне тараған. Орман-тоғай, өзен-көлдер маңында, шөлдi және таулы өңiрлерден жиi ұшыратасың. Жыл құсы. Күз түсе, Африка мен Оңтүстiк Азияға ұшып кетедi. Жылына бiр рет, қыста түлейдi. Екiншi жылы ұрпақ бередi. Екi-екiден, кейде топ­танып, шыңға, тiк жарға, кейде тұрғын үй қабырғаларына, ағашқа жапсыра ұя жасайды. Ұяны топырақ пен сазды сiлекейiн араластырып қалайды. Iшiне майда шөп, қауырсын, мамық төсейдi. Қарлығаштың кейбiр түрлерi жарға үңгiп iн қазады. Олардың тостаған тәрiздi, бетiн ашық етiп немесе қап, дорба тәрiздi етiп, кiрiп-шығатын тесiк қалдыра жасаған ұялары да бар.

Қарлығаш – пайдалы құс. Зиянды насекомдарды, әсiресе, шыбын-шiркейдi өте көп жеп, ауыл шаруашылығына пайда келтiредi.

Қарлығаштар жылына екi рет жұмыртқалайды. Алты-жетi күннен соң жасап бiтiрген ұясына 3-тен 7-ге дейiн жұмыртқа салады. Екi-үш аптада балапан басып шығарады. Балапандары алғаш қызылшақа болады. Балапандарына жем iздеуге шығарда ұядан құлап кетпесiн деп, аяқтарын қылмен байлап кетедi.

Ата-бабаларымыз қарлығашты ежелден жақсы көрген. Қарлы­ғаштай сүйкiмдi, еңбекқор, ақылды болсын деп, қыздарына Қарлығаш деп ат қойған. Қарлығашқа көптеген аңыз-ертегi, мақал-мәтел, жұмбақтар, жыр жолдарын арнаған. Аңыз-ертегiлерде қарлығаштың адамдарға жасаған көмегi айтылады. Мысалы, «Қарлығаштың құй­рығы неге айыр?» ертегiсi, Төле бидiң қалай «Қарлығаш би» атанғаны туралы аңыз… Қарлығашқа қатысты көптеген ырым-жорамалдар да бар. Мысалы:

Қарлығаш биiктеп ұшса – күн ашық болады.

Жер бауырлап ұшса – жаңбыр жауады.

Қарлығаш жылы жақтан оралған кезде қораға қонса, қой егiз туады. Ақ мол болады. Ал үй жақтауына немесе шатырына қонса, сол үйдiң жан басы көбейедi. Түсiңде қарлығаш көрсең бақытқа кенелесiң…