1-тапсырма. Оқылым. Мәтінді оқып, төменде берілген тапсырмаларды орында.
Біржан мен Сара айтысы — айтыс өнерінің озық үлгілерінің бірі. Айтыс 1871 жылы
қазіргі Алматы облысының Қапал-Ақсу өңірінде Біржан Қожағұлұлы мен Сара
Тастанбекқызы арасында өтеді. Бұл айтысты ең алғаш 1898 жылы Қазанда «Қисса Біржан
сал менен Сара қыздың айтысқаны» деген атпен Жүсіпбек қожа Шайхисламұлы
жариялады. Біржан мен Сара айтысы сол тұстағы қазақ әйелдерінің бас бостандығы
мәселесін, адамгершілік пен әділдікті, шындықты өзекті тақырып етіп көтереді. Екі ақын
өздері тұрған екі өңірдің жақсы-жайсаңдарының сан алуан адамгершілік қасиеттері мен
келеңсіз іс-әрекеттерін жайып салып, оларға халық талабына сай келетіндей баға беріп
отырады. Сарыарқадан Сараны жеңемін деп Жетісуға келген Біржан сал басынан
амандасу рәсімін өз бойында дос тұрмақ дұшпан кемітер бір міні жоқ сұлудың, шебер
ақын, шешен қыздың бетін қайырып, жігерін жасытып алуға пайдаланбақ болады. Айтыс
алғашында рулық бағыт алса да, кейін дәстүрлі арнадан ауытқып, жүйелі өнер сайысына,
көркем де кестелі сөз жарысына айналады. Айтыста халқымыздың әдептілік пен әсемдік
туралы пікірлері, эстетикалық талғам-талаптары кең көрініс тапқан. Осының бәрі Біржан
мен Сараның 19 ғасырдағы қазақ халқының болмыс-тіршілігін жан-жақты суреттейтін
көркем туынды екенін айқын аңғартады. Айтыс негізіндегі Қ. Жұмалиевтің либреттосы
бойынша 1946 жылы М. Төлебаев «Біржан — Сара» операсын жазды.
1 Сұрақтарға жауап беріңіз.
Сұрақтар
Айтыс қандай мәселелерді қозғады?
Айтыс негізінде қазақ әдебиетінде қандай
туындылар дүниеге келді?
Екі ақынның арасындағы айтыс қағаз
бетіне қашан түсірілді?
Біржан Жетісу жеріне қандай мақсатпен
келді?
Ілияс Жансүгіров.
Қазақ поэзиясының құлагері, "үш бәйтеректің" бірі, ақын, прозаик, драматург, сатирик, қоғам қайраткері, өнертанушы Ілияс Жансүгіров 1894 жылы Алматы облысының Ақсу ауданының төртінші ауылында дүниеге келген.
Ілияс поэзиясы - қазақ әдебиетінің байлығы. Ілияс Жансүгіров өз шығармаларында адамгершілік пен ұлттық болмысты насихаттауға бар күш - жігерін салған.
Ілияс Мәскеуде білім алған қазақтар арасындағы алғашқы кәсіптік журналист болған еді.
Ілияс Жансүгіров - қазақ әдебиетінің барлық жанрларында қалам тартып, елеулі туындылар берген әмбебап дарын. Кемеліне келіп, ақындық бәйгесінде арындап алға шыққан шағында Ілияс та тоталитарлық жүйенің құрбаны болып, мұрттай ұшты. Әйтсе де әмбебап дарын айналасы 10 жылда проза мен драматургияда, әсіресе поэзияда әдебиетіміздің алтын қорына жататын айтулы туындылар беріп, артына аса мол көркем мұра қалдырды.
Біртуар дарын иесінің атын есте қалдыру мақсатымен Алматы облысының орталығы Талдықорған қаласында Жетісу мемлекеттік университеті, мәдениет сарайы, мұражай, көше, аудандарға Ілияс Жансүгіров есімдері берілген.
Қазақ хандығы, قازاق حاندىعى, Qazaq Handyǵy — бүгінгі Қазақстан Республикасы мен көрші аймақтардың территориясында 1465-1847 жылдар аралығында өмір сүрген мемлекет.[1] Қазақ хандығы Еділден Жайыққа дейінгі территорияны, Сырдария мен Әмудария өзендерінің аралығын, Хорасан жерін қамтыған.
Қазақ хандығының мемлекеттік құрылымы дала демократиясына негізделген монархияға негізделген. Мемлекет басшысы - хандар саяси билік жүргізетін. Олар төре тұқымынан шыққан сұлтандар арасындағы таңдау негізінде сайланатын.
Қазақ хандығының тұңғыш ханы - Керей, соңғы ханы - Кенесары Қасымұлы.
Объяснение: