1-тапсырма. Оқылым. Мәтінді оқып, төменде берілген тапсырмаларды орында.
Біржан мен Сара айтысы — айтыс өнерінің озық үлгілерінің бірі. Айтыс 1871 жылы
қазіргі Алматы облысының Қапал-Ақсу өңірінде Біржан Қожағұлұлы мен Сара
Тастанбекқызы арасында өтеді. Бұл айтысты ең алғаш 1898 жылы Қазанда «Қисса Біржан
сал менен Сара қыздың айтысқаны» деген атпен Жүсіпбек қожа Шайхисламұлы
жариялады. Біржан мен Сара айтысы сол тұстағы қазақ әйелдерінің бас бостандығы
мәселесін, адамгершілік пен әділдікті, шындықты өзекті тақырып етіп көтереді. Екі ақын
өздері тұрған екі өңірдің жақсы-жайсаңдарының сан алуан адамгершілік қасиеттері мен
келеңсіз іс-әрекеттерін жайып салып, оларға халық талабына сай келетіндей баға беріп
отырады. Сарыарқадан Сараны жеңемін деп Жетісуға келген Біржан сал басынан
амандасу рәсімін өз бойында дос тұрмақ дұшпан кемітер бір міні жоқ сұлудың, шебер
ақын, шешен қыздың бетін қайырып, жігерін жасытып алуға пайдаланбақ болады. Айтыс
алғашында рулық бағыт алса да, кейін дәстүрлі арнадан ауытқып, жүйелі өнер сайысына,
көркем де кестелі сөз жарысына айналады. Айтыста халқымыздың әдептілік пен әсемдік
туралы пікірлері, эстетикалық талғам-талаптары кең көрініс тапқан. Осының бәрі Біржан
мен Сараның 19 ғасырдағы қазақ халқының болмыс-тіршілігін жан-жақты суреттейтін
көркем туынды екенін айқын аңғартады. Айтыс негізіндегі Қ. Жұмалиевтің либреттосы
бойынша 1946 жылы М. Төлебаев «Біржан — Сара» операсын жазды.
1 Сұрақтарға жауап беріңіз.
Сұрақтар
Айтыс қандай мәселелерді қозғады?
Айтыс негізінде қазақ әдебиетінде қандай
туындылар дүниеге келді?
Екі ақынның арасындағы айтыс қағаз
бетіне қашан түсірілді?
Біржан Жетісу жеріне қандай мақсатпен
келді?
кыз жибек — казахская народная лиро-эпическая поэма, названа по имени героини. в переводе означает девушка шёлк, шелковая девушка. это произведение — жемчужина казахского фольклора. казахская «ромео и джульетта» воспевает верность в любви, дружбе, отвагу и патриотизм.
сюжетлюбви храброго воина толегена /род жагалбайлы/ и красавицы жибек из рода шекты/алимулы/ (оба младший жуз) заканчивается трагически из-за межплеменных распрей. толеген, боровшийся за руку и сердце жибек, был предательски убит бекежаном (батыр, соперник из рода жибек). жибек через 9 лет вышла замуж за младшего брата толегена сансызбая.
созданияромантический эпос, разворачивающийся в начале xvi века, когда впервые из многих степных родов и племен образовывалось казахское ханство, записан в xix веке. впервые издан в 1894 году в казани. сегодня известно шестнадцать оригинальных версий эпоса.
в 1988 году поэма быле переведена на язык бахытжаном канапьяновым.
в 2003 году в серии «эпос народов евразии» была выпущена книга, в которой собраны лучшие варианты двух эпосов «козы корпеш - баян сулу» и «кыз жибек».
мировое значениепоэма «кыз-жибек» включена в мировое культурное наследие, 2008 год был объявлен юнеско годом 500-летнего юбилея эпоса.
юбилей включен в календарь знаменательных дат юнеско 2008 года.
операв 1934 году на основе народной поэмы была создана первая казахская одноимённая опера (либретто г. мусрепова, музыка е. г. брусиловского). брусиловский использовал с полсотни народных кюев и песен, самой знаковой из которых стала ария кыз жибек, которая является на деле песней акына ыбрая «гак-ку». поэтическая интерпретация лебединой песни. именно это произведение на декаде казахского искусства в москве в 1936 году принесло сумасшедший успех и звание народной артистки знаменитой певице куляш байсеитовой.
кинофильмв 1970-ом году казахский режиссер султан-ахмет ходжиков снял на казахфильме одноимённую двухсерийную ленту, роли в фильме исполнили меруерт утекешева (кыз жибек), куман тастанбеков (толеген), асанали ашимов (бекежан), кененбай кожабеков, мухтар бахтыгереев, ануар молдабеков, фарида шарипова, гульфайрус исмаилова.
фильм удостоен государственной премии казахской сср за 1972 год.
по рейтингу фильмов киностудии "казахфильм" за всю при казахской сср (1955-1990 года) занимает 8-е место - 7,8 млн зрителей, 331 копия
«гак-ку» (клич лебедя)к юбилейной дате государственный академический театр танца республики казахстан с его руководителем-хореографом, бывшим знаменитым танцовщиком булатом аюхановым поставил «гак-ку» по мотивам эпоса. музыку для спектакля на основе тех же казахских мелодий интерпретировала аида исакова — профессор государственного музыкально-педагогического института им. ипполитова-иванова в москве. исполнитель партии бекежана молодой танцовщик ерик оспанов стал лауреатом молодёжной премии «серпер» (бывшая премия ленинского комсомола).