1-тапсырма. Оқылым. Мәтінді оқып, төменде берілген тапсырмаларды орында.
Біржан мен Сара айтысы — айтыс өнерінің озық үлгілерінің бірі. Айтыс 1871 жылы қазіргі Алматы облысының Қапал-Ақсу өңірінде Біржан Қожағұлұлы мен Сара Тастанбекқызы арасында өтеді. Бұл айтысты ең алғаш 1898 жылы Қазанда «Қисса Біржан сал менен Сара қыздың айтысқаны» деген атпен Жүсіпбек қожа Шайхисламұлы жариялады. Біржан мен Сара айтысы сол тұстағы қазақ әйелдерінің бас бостандығы мәселесін, адамгершілік пен әділдікті, шындықты өзекті тақырып етіп көтереді. Екі ақын өздері тұрған екі өңірдің жақсы-жайсаңдарының сан алуан адамгершілік қасиеттері мен келеңсіз іс-әрекеттерін жайып салып, оларға халық талабына сай келетіндей баға беріп отырады. Сарыарқадан Сараны жеңемін деп Жетісуға келген Біржан сал басынан амандасу рәсімін өз бойында дос тұрмақ дұшпан кемітер бір міні жоқ сұлудың, шебер ақын, шешен қыздың бетін қайырып, жігерін жасытып алуға пайдаланбақ болады. Айтыс алғашында рулық бағыт алса да, кейін дәстүрлі арнадан ауытқып, жүйелі өнер сайысына, көркем де кестелі сөз жарысына айналады. Айтыста халқымыздың әдептілік пен әсемдік туралы пікірлері, эстетикалық талғам-талаптары кең көрініс тапқан. Осының бәрі Біржан мен Сараның 19 ғасырдағы қазақ халқының болмыс-тіршілігін жан-жақты суреттейтін көркем туынды екенін айқын аңғартады. Айтыс негізіндегі Қ. Жұмалиевтің либреттосы бойынша 1946 жылы М. Төлебаев «Біржан — Сара» операсын жазды.
1. Сұрақтарға жауап беріңіз.
Сұрақтар
Жауаптар
Айтыс қандай мәселелерді қозғады?
Айтыс негізінде қазақ әдебиетінде қандай
туындылар дүниеге келді?
Екі ақынның арасындағы айтыс қағаз бетіне
қашан түсірілді?
Біржан Жетісу жеріне қандай мақсатпен
келді?
Мен осындай керемет сыныпқа түстім. Менің сыныптастарымның бәрі өте еңбекқор және табанды, олардың әрқайсысы бір істе үздік болу үшін бар күшін салады. Бірінші мұғалім бізге жиі: «Ата -аналар балаларын мақтан тұту үшін бәрін жасау керек», - деп жиі айтатын. Бұл сөздерді есте сақтаған жігіттер табысқа жетуге ұмтылады, бір -бірін қолдайды, әр жетістікке қуанады. Біз партаға бірге отырғанымыздан бері бірнеше жыл өтті. Біз бір -бірімізді жатқа білдік және осы уақыт ішінде өте жақсы дос болдық. Сыныпта ешкім жайбарақат отырмайды, барлығы тақырыпты талқылауға белсенді қатысады және сұрақтарға жауап береді. Қол орманы біз туралы. Біз бір -бірімізге өте ұқсаспыз, бірақ сонымен бірге біз бәрімізге мүлде ұқсамаймыз. Біреу сабақтан кейін кинотеатрға барғысы келеді, біреу алаңда доп ойнағысы келеді немесе жай ғана қызықты тақырыптарда сөйлескісі келеді, әрқашан қалайтындар болады. Егер біздің біріміз жоқ болсақ, бұл сыныпта бірден сезіледі, тіпті мұғалімдер өзгерістерді бірден байқайды, біз бұрынғыдай емеспіз. Біздің сыныптағы дәстүрлер өте ұзақ уақыт бойы қалыптасқан. Соның бірі - туған күнмен құттықтау. Біздің сыныпта құттықтау бағдарламасын дайындап жатқан балалардың барлық тобы бар, сондықтан құттықтаулар әрқашан шулы, көңілді болып шығады, ал оқиға кейіпкері көптеген жағымды эмоциялармен және керемет көңіл -күймен үйіне қайтады. Біз мұғалімдерімізге тосын сыйлар дайындап жатырмыз. Бірақ қандай да бір себептермен олар мұндай бастамаларға әрқашан риза емес. Біз мектептегі іс -шараларды ешқашан жіберіп алмаймыз және оларға белсенді қатысамыз. Бірнеше жыл қатарынан біздің сынып «Жол инспекторының жас көмекшісі» байқауында бірінші орынды жеңіп алды, сонымен қатар бізде басқа жарыстарға арналған сертификаттар көп. Біз сондай -ақ сынып жетекшісімен бақытты екенбіз, ол өте керемет. Ол әрқашан көмектеседі, тез және қажет болған жағдайда тым белсенді студенттерге ұрысады. Біздің сынып жетекшісі біз үнемі кездесетін жағдайдан шығудың жолын табады. Сыныптағы барлық ұлдар өте мықты және батыл. Олар ешқашан жоғары сынып оқушыларына сыныптастарын ренжітуге ешқашан жол бермейді. Біз әрқашан қыздарымызды басқа сыныптардан қорлаудан қорғаймыз, дегенмен біз кейде олардың торсықтарын тартамыз, бірақ олар ренжімейді, тек жауап ретінде бізге қисық жүздер жасайды. Менің ойымша, көптеген жігіттер мектептен кейін үлкен спортпен айналысып, нағыз жұлдыз болады. Менің досым Димка міндетті түрде бокстан әлем чемпионы болады, жақсы, ол жұдырығын сермеуде өте жақсы. Біз ұзақ уақыт бірге оқуымыз керек. Мектептен кейін біреу колледжге немесе техникумға барады, ал біреу колледжге түсу үшін тағы екі жыл мектепте қалады. Бірақ менің ойымша, біздің достығымыз мектеп бітіргеннен кейін де, барлық жігіттер жан -жаққа шашылып кетсе де жалғаса береді. Біз міндетті түрде бір -бірімізге хабарласамыз, хат алмасамыз және міндетті түрде бүкіл сыныппен кездесеміз және мектепте өткізген ұмытылмас жылдарды және біздің сыныптастар деп аталатын тату отбасымызды еске аламыз.
Мен мектепте көп уақытымды өткіземін, себебі сабағымнан басқа мен тағы екі үйірмемен айналысамын: сурет салу мен ұшақ модельдеу. Менің достарымның барлығы дерлік мектеп оқушылары, сыныптастары болуы ғажап емес. Біз алты жыл бірге болдық және осы уақыт ішінде біз бір -бірімізді жақсы біле алдық: мінез, әдеттер, мінез. Барлық сыныптастарымның ішінде мен екі адамды ерекше бөліп көрсетемін - бұл Миша Романов пен Катя Бондар. Олар менің ең жақын достарым деп атай алатын адамдар. Катямен бірге сурет салуға, ал Мишамен - аэромоделингке барамын.
Бұл өте қызықты жігіттер, қиын уақытта ешқашан кетпейтін нағыз адал достар. Әрине, мен басқа сыныптастарыммен де араласамын. Біз көбінесе мектептен кейін балалар стадионында футбол ойнау үшін балалармен бірге боламыз. Бізде әр түрлі жерлерге: театрларға, көрмелерге, табиғатқа жиі саяхат ұйымдастыратын өте жақсы сынып жетекшісі бар. Мұндай сапарлар бізді одан сайын біріктіреді және біз барлық сыныппен бір жерге баруға әрқашан қуаныштымыз. Сыныптастарымның арасында арсыз, зұлым және қатыгез адамдар жоқ екеніне өте қуаныштымын. Біздің достығымыз ұзақ уақытқа созылады деп сенемін.