1 тапсырма. Повторить правила виды местоимения и составить предложения на все виды местоимения ( по одному предложение на каждого) 1. Жіктеу есімдігі (Личные местоимения):
мен, сен, сіз, ол, біз, сендер, сіздер, олар (я, ты, вы, он, мы, вы, они)
Сұрақтары: кім? кімдер? (кто?)
не? нелер? (что?)
(1 и 2 лица относятся только к человеку. А 3 лицо помимо человека относится и к другим предметам. В основном принимают все окончания. При образовании форм притяжательности к личным местоимениям прибавляются суффиксы –нікі-дікі-тікі. В предложении могут быть любым членом предложения. Личные местоимения в предложении могут опускаться, их значение передается с личных окончаний Мен инженер+мін. Инженер+мін ).
2. Сілтеу есімдігі (Указательные местоимения)
бұл, осы, сонау,ол, мына, анау, әне, міне, мінеки т.б. (это, этот, тот и т.д)
Сұрақтары: қай? қайсы? (который?)
(Указывает на положение объекта в пространстве и времени. В значении прилагательного указательные местоимения не принимают никаких окончаний. В значении существительного принимают все окончания. При суффиксов -дай-дей образуются другие формы указательных местоимений. В предложении в основном выполняют роль определения)
3. Сұрау есімдігі (Вопросительные местоимения)
кім? не? неше? қай? қандай? қанша? қалай? қашан?
(Вопросительные местоимения применяются с целью получения ответа. В предложении выполняют роль всех членов предложений. Некоторые местоимения используются повторением).
4. Өздік есімдігі (Возвратное местоимение)
өз, өзім, өзің, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз
Сұрағы: кім?
(Возвратное местоимение представляет собой одно слово -өз-. В сочетании с другими словами образует форму притяжательности. В основном применяется в притяжательной форме. Падежные и личные окончания прибавляются после притяжательных окончаний. Окончания множественности находятся перед притяжательными окончаниями. Могут быть и удвоенные возвратные местоимения. В предложении выполняют роль всех членов предложений)
5. Белгісіздік есімдігі (Неопределенные местоимения)
бір, біреу, бірдеңе, бірнеше, кейбір, біреу-міреу, қайбір, қайсыбір, әркім, әрне, әрқайсы, әрқалай, әрдайым, әрқашан, әлдекім, әлдене, әрнеше, әрқалай, әлдеқашан т.б.
Сұрақтары: кім? не? қанша? қашан?
қалай? қай? т.б.
(Несут признаки неопределенности предметов, их количества, качества. Бывают производные и непроизводные местоимения. Могут образоваться от личных, вопросительных местоимений или от других частей речи /числ,прилаг, нареч/. В основном образуют формы множественности и падежные формы. В предложении выполняют роль всех членов предложений)
6. Жалпылау есімдігі (Обобщенно-определительные местоимения)
бәрі, бүкіл, барлық, күллі, бүтін, барша, түгел, бар, бүткіл, тегіс т.б.
Сұрақтары: кім? кімдер? не? несі? қанша? қандай? т.б.
(Используются в роли обобщения. Бывают непроизводные и производные. Обобщенно-определительные местоимения могут иметь окончания притяжательности, падежа, множественности. Падежные окончания присоединяются после притяжательных окончаний. В предложении выполняют роль всех членов предложений, кроме обстоятельства)
Мысалы: бәрі+лер+ің+мен.
7. Болымсыздық есімдігі (Отрицательные местоимения)
еш, ешкім, ешбір, ешбіреу, ешқашан, ешқайда, ештеме, дәнеме, ештеңе, ешқайсысы, ешқандай, түк, дәнеме, дым, бірде-бір т.б.
Сұрақтары: кім? не? қайда? қашан? қайсы? т.б.
(Местоимения еш, әр, кей, бір, қай, әлде с другими местоимениями и наречиями пишутся слитно, а с существительными – раздельно. Мысалы: бір+деңе, кей+бір, әр бала т.б.Еш, ешқашан, ешқайда, ешбір есімдіктері тәуелденбейді.
(не образуют притяжательных форм).
Сөйлем мүшелерінің барлығының қызметін атқарады.
(В предложении выполняют роль всех членов предложений).
Есімдіктің сөйлемдегі синтаксистік қызметі(Синтаксическая роль местоимения в предложении)
ответ: табиғаттың әр – түрлі құбылыстар болады. мысалы, отын жанғанда, завод, фабрикалар жұмыс істеп тұрғанда аз мөлшерде кездейсоқ газдар ауаға таралуы мүмкін. ал көмір бензин және т.б. отындар толық жанбаса ауаға күйе, иіс газы, тағы басқа газдар таралады. көліктерді қозғалтқыштары да ауаға улы газдар таратады, бұл газдар да қоршаған ортаның бүлінуіне әкеліп соғады. кез-келген жерге қоқыс тастау. бұлардың барлығы ауаны ластайды. ауаны ластанудан сақтау. кез-келген жерге қоқыс тастамау. табиғатқа көгалдандыру жұмыстарын жүргізу. өсімдіктермен жан –жануарларды қорғауымыз керек.
Қолөнер – қазақ халқының асыл мұрасы.Бұл қолөнер туындыларын үй шаруасында жүрген қыз-келіншектер мен әжелер айналысқан.Қазақтың қолөнер шеберлігі алаша, кілем, киіз жасауда, киім түрлеріне ойып салынған өрнектерден айрықша аңғарылады.Ағаштан түйін түйген ұсталар өз шеберханаларында ертоқымды, ағаш ыдыстарды, ат-әбзелдерін, киіз үй жабдықтарын түрлі өрнектермен безендіріп жасаған. Ағаштан жасалған бөшкелер, ат арбалар берік болуы үшін тобылғы сынды мақты ағаштар таңдалған. Ағашқа өрнекті ойып салған. Ағашты бояп немесе күйдіріп, ою түстерін құбылтып отырған.
Түсті металдарды балқытып, зерлі әшекейлерді, ыдыстарды, тұрмысқа пайдалы жабдықтарды жасаған адамды Зергер деп атайды. Аталған шеберлердің қолөнер туындысына қарап оның көңіл күйін, болмысын, мінезін, тұратын мекен-жайын, тіпті шаруашылығымен танысуға болады. Зергерлер өз айналасындағы сұлулықтың барлығын қолөнер бұйымдарында көрсете білген. Мәселен, жүзік, сақина, білезік, шашбау, сырға, таға, белдік, кісен, зерлі табақ т.б. жасауда қошқардың мүйізін, аша тұяқтарды, билеген талдарды бейнелеп өрнек салған.