17-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңдер. 1. Повесть не себепті «Тәмпіш қара» деп аталған? Егер оның тақырыбын өзгерту керек болса, қалай деп атауға болады? 2. Шаншатай балаларды еңбек етуге қалай үйретті? 3. Не себепті Ертай басында Шаншатайды ұнатпай қалды? 4. Қырман басында қандай оқиға болды?
Төрт мезгіл. Әр мезгілдің өзіне тән қасиеті бар. Бірі жаныңа жылулық сыйласа, бірі қайта туған жауқазындай бүршік атып жатады, ал бірі суығына үйретіп те үлгереді. Осы төрт мезгілдің ішінде ең кереметі күз болар.
Күз ... Сарғайғана жапырақтардың тал басынд желге шыдас бермей жерге түскен сәті , көз алдыңд бүкіл әль қоңырқайте түск боялып, бейн бір салыпа қойғана срает секілді күйге енсе, аспанның шелегі тесіліп қалғандай әр күн сайын тамшылар тамып , жаңбыр жаус, көңілің құлазып тұңғиыққа еніп кетсең , біреуді сағынса, ол сені де сағынса, шіркін, міне, бұл күз ғой.
Күздің кереметі сағынышқа толы жүректі жұлып алып, әуеде әуелете ән салдырып, көңіліңді күңірентсе де ішкі жанр дүниее шынайы бір сезім сыйлайтында. Күзді сүю сағынышты аңсау деген сөз. Аншама ақынның жырына, аншама жазушының қаламына біткен осынау мезгілдің меңіреу тартып тұрса да, өзіне тарта беретіні өзінше бір құдірет.
Күз - адамзаттың сағыныш айы. Мектепка асыққан оқушының сағынышы, қар жерге асыққан жапырақтың сағынышы, егістіктегі мол жемісіня асыққано бағбанның сағынышы, алыстап кеткен достардың қауышуға деген сағынышы, бойжеткен мен бозбаланың махаббат сағынышы, ақынның қаламын, суретшінің күзгі эллегияға деген сағынышы ... Байқайсызли ба, бәрі сағыныш.
Табиғат ананың көз жасын бұлап көк аспан да жетер. Құстардың саңқылы, тырналардың тырауы, қатарласа ұшқан тізбегі, қызарып атып, қызарып батқан күннің сәулесі, қара аспанның төсінде дөңгеленеурет қалыпіі төсінде дөңгеленеурет қалыпі сінде дөңгеленеурет қалыпілінікітры. Бірақ бұл ешқандай сурет немесе жасандылық емес, бұл шынайы қанық түстерге боялған күз мезгілі.
«Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,
Күз болып, дымқыл туман жерді басқан». Абайдың айтпағы дөп түскен.Бл осынау мезгілдің пейзажиқ анық үлгісі. Сағынып сарсаң қуып, салыңыз суға кетіп жүрсе, қапа болмаңыз. Қалыпты жағдай. Мезгілдің мезгілінен тыс мазалайтын әдеті жоқ. Күзде жабырқауыңыз - сіздің біреуге деген сағынышыңыз. Ал сағыну деген керемет сезім. Аңсауға апарса армандап кететін, үмітке сүйресе үркімей үкілететін сіздің кеуде тұсыңыздағы бір түйір ғана жапырақ тәрізді жүрегіңіз бәріне куә.
Күздің күлімдей қарайтын кезі болса алданыш көріңіз. Ол оның шынайы мінезі емес. Бірақ сізге деген сйіспеншілігі.
Әркімнің өзі табиғатына сай мезгілі бар. Мезгілдеріңіз мерзімінен бұрып келіп, сізді шаттыққа бөлесін. Ал мен сағынуға кеттім ... сағыныш әнін айтуға кеттім ...
Мен ата анам а катты сүйем ! Олар мены осы өмірге әкеліп,мені осы кунге жеткізген жаандарр. Оларға ешнарсе жетпес,олар мен үшін өмірдегі ең мейрімді жандар! Мені қатарымнан қалдырмай алпештеп өсірген ата анама ризамын және алғысым шексіз!Сол үшін мен оларды енді бакытты етуге тырысамын! Мені олар қалай мәпелесе калай сүйіп өсірсе менде оларды солай жаксы көріп бақытты етемін . ОЛ үшін мен сабакты жаксы окуым керек ,бұзық болмауым керек! Сонда ғана анам және әкем риза болады! Мен ата анамды катты сүйемін оны жазып жеткізе алмаймын!
Төрт мезгіл. Әр мезгілдің өзіне тән қасиеті бар. Бірі жаныңа жылулық сыйласа, бірі қайта туған жауқазындай бүршік атып жатады, ал бірі суығына үйретіп те үлгереді. Осы төрт мезгілдің ішінде ең кереметі күз болар.
Күз ... Сарғайғана жапырақтардың тал басынд желге шыдас бермей жерге түскен сәті , көз алдыңд бүкіл әль қоңырқайте түск боялып, бейн бір салыпа қойғана срает секілді күйге енсе, аспанның шелегі тесіліп қалғандай әр күн сайын тамшылар тамып , жаңбыр жаус, көңілің құлазып тұңғиыққа еніп кетсең , біреуді сағынса, ол сені де сағынса, шіркін, міне, бұл күз ғой.
Күздің кереметі сағынышқа толы жүректі жұлып алып, әуеде әуелете ән салдырып, көңіліңді күңірентсе де ішкі жанр дүниее шынайы бір сезім сыйлайтында. Күзді сүю сағынышты аңсау деген сөз. Аншама ақынның жырына, аншама жазушының қаламына біткен осынау мезгілдің меңіреу тартып тұрса да, өзіне тарта беретіні өзінше бір құдірет.
Күз - адамзаттың сағыныш айы. Мектепка асыққан оқушының сағынышы, қар жерге асыққан жапырақтың сағынышы, егістіктегі мол жемісіня асыққано бағбанның сағынышы, алыстап кеткен достардың қауышуға деген сағынышы, бойжеткен мен бозбаланың махаббат сағынышы, ақынның қаламын, суретшінің күзгі эллегияға деген сағынышы ... Байқайсызли ба, бәрі сағыныш.
Табиғат ананың көз жасын бұлап көк аспан да жетер. Құстардың саңқылы, тырналардың тырауы, қатарласа ұшқан тізбегі, қызарып атып, қызарып батқан күннің сәулесі, қара аспанның төсінде дөңгеленеурет қалыпіі төсінде дөңгеленеурет қалыпі сінде дөңгеленеурет қалыпілінікітры. Бірақ бұл ешқандай сурет немесе жасандылық емес, бұл шынайы қанық түстерге боялған күз мезгілі.
«Сұр бұлт түсі суық қаптайды аспан,
Күз болып, дымқыл туман жерді басқан». Абайдың айтпағы дөп түскен.Бл осынау мезгілдің пейзажиқ анық үлгісі. Сағынып сарсаң қуып, салыңыз суға кетіп жүрсе, қапа болмаңыз. Қалыпты жағдай. Мезгілдің мезгілінен тыс мазалайтын әдеті жоқ. Күзде жабырқауыңыз - сіздің біреуге деген сағынышыңыз. Ал сағыну деген керемет сезім. Аңсауға апарса армандап кететін, үмітке сүйресе үркімей үкілететін сіздің кеуде тұсыңыздағы бір түйір ғана жапырақ тәрізді жүрегіңіз бәріне куә.
Күздің күлімдей қарайтын кезі болса алданыш көріңіз. Ол оның шынайы мінезі емес. Бірақ сізге деген сйіспеншілігі.
Әркімнің өзі табиғатына сай мезгілі бар. Мезгілдеріңіз мерзімінен бұрып келіп, сізді шаттыққа бөлесін. Ал мен сағынуға кеттім ... сағыныш әнін айтуға кеттім ...