Тәуелдік жалғау - әдетте, бір заттың басқа бір затқа тәуелді екенін білдіретін қосымша. Негізінде зат есімге тән қосымша бола тұрса да, зат есім қызметін атқаратын, демек, заттанатын сөздердің барлығына да жалғана береді .
Тәуелденетін зат 3 жақтың біріне меншікті болып тұрады. Сол себепті,тәуелдік жалғауының 3 жағы және әр жақтың өзіне тән жалғаулары болады. Мысалы:
Жекеше түрі
І жақ–ым, -ім, -м
ІІ жақ-ың, -ің, -ң
-ыңыз,-іңіз,-ңыз,-ңіз
ІІІ жақ-сы, -сі, -ы, -і
Көпше түрі
І жақ-мыз, -ымыз, -міз, -іміз
ІІ жақ – тарың, -терің, -дарың, -дерің, -ларың, -лерің
Оңаша тәуелдену – бір немесе бірнеше заттың бір ғана затқа меншікті болуын білдіретін тәуелдену. Басқаша айтқанда, заттың жекеше түрде тәуелденуі. Мысалы, Менің үй-ім, Сенің үй-ің, Сіздің үй-іңіз, Оның үй-і.
Ортақ тәуелдену – бір немесе бірнеше заттың көп затқа меншікті болуын білдіретін тәуелдену. Басқаша айтқанда, заттың көпше түрде тәуелденуі. Мысалы, Біздің үй-іміз, Сендердің үй-лерің, Сіздердің үй-леріңіз,
Олардың үй-і.
Тәуелденген сөз үнемі ілік септігіндегі сөзбен тіркесіп келеді. Мысалы, Мектептің алды. Кейде бұл тіркестегі ілік септігінің жалғауы жасырын тұрады (Мектеп алды). Біздің,сіздің сөздерімен тіркескен сөздің тәуелдік жалғауы кейде түсіп қалады. Мысалы, Біздің ауылымыз – біздің ауыл, сіздің үйде т.б.
Қазақстан - іргелі әлі тәуелсіз,бейбіт мемлекет. Күннен күнге осы елге түрлі халықтар ұлт өкілдері келеді,ал оның жартысы болса ауысып кетеді. Ол әрине де,әр адамның құқығы бойынша қарастырылады,бірақ та ең маңызды түбі ол халықты тоқтатпау емес,демографияны қадағалау. Ол үшін қандай маңызды жұмыс атқару керек нені жақсарту керек? Демографияны қалай жоғарлатуға болады? Біріншіден, біз экономикалық және әлеуметтік бағытты жоғарлату үшін медицинаны пайымды орнату керек,көбірек маман іздеп,ауруханал салдыру керек. Екіншіден, халық тұрмысын,жалақыны көтеру,көп үйлер салып аламдарды орнату,тағамға ақыны төмендету. Осылайша,демографияны көтеру үшін халыққа ең пайымды ұсыныстарды беру керек.
Тәуелдік жалғау - әдетте, бір заттың басқа бір затқа тәуелді екенін білдіретін қосымша. Негізінде зат есімге тән қосымша бола тұрса да, зат есім қызметін атқаратын, демек, заттанатын сөздердің барлығына да жалғана береді .
Тәуелденетін зат 3 жақтың біріне меншікті болып тұрады. Сол себепті,тәуелдік жалғауының 3 жағы және әр жақтың өзіне тән жалғаулары болады. Мысалы:
Жекеше түрі
І жақ–ым, -ім, -м
ІІ жақ-ың, -ің, -ң
-ыңыз,-іңіз,-ңыз,-ңіз
ІІІ жақ-сы, -сі, -ы, -і
Көпше түрі
І жақ-мыз, -ымыз, -міз, -іміз
ІІ жақ – тарың, -терің, -дарың, -дерің, -ларың, -лерің
-тарыңыз, -теріңіз, -дарыңыз, -деріңіз, -ларыңыз, -леріңіз
ІІІ жақ-сы, -сі, -ы, -і.
Тәуелденудің екі түрі бар:
Оңаша тәуелдену – бір немесе бірнеше заттың бір ғана затқа меншікті болуын білдіретін тәуелдену. Басқаша айтқанда, заттың жекеше түрде тәуелденуі. Мысалы, Менің үй-ім, Сенің үй-ің, Сіздің үй-іңіз, Оның үй-і.
Ортақ тәуелдену – бір немесе бірнеше заттың көп затқа меншікті болуын білдіретін тәуелдену. Басқаша айтқанда, заттың көпше түрде тәуелденуі. Мысалы, Біздің үй-іміз, Сендердің үй-лерің, Сіздердің үй-леріңіз,
Олардың үй-і.
Тәуелденген сөз үнемі ілік септігіндегі сөзбен тіркесіп келеді. Мысалы, Мектептің алды. Кейде бұл тіркестегі ілік септігінің жалғауы жасырын тұрады (Мектеп алды). Біздің,сіздің сөздерімен тіркескен сөздің тәуелдік жалғауы кейде түсіп қалады. Мысалы, Біздің ауылымыз – біздің ауыл, сіздің үйде т.б.
Қазақстан - іргелі әлі тәуелсіз,бейбіт мемлекет. Күннен күнге осы елге түрлі халықтар ұлт өкілдері келеді,ал оның жартысы болса ауысып кетеді. Ол әрине де,әр адамның құқығы бойынша қарастырылады,бірақ та ең маңызды түбі ол халықты тоқтатпау емес,демографияны қадағалау. Ол үшін қандай маңызды жұмыс атқару керек нені жақсарту керек? Демографияны қалай жоғарлатуға болады? Біріншіден, біз экономикалық және әлеуметтік бағытты жоғарлату үшін медицинаны пайымды орнату керек,көбірек маман іздеп,ауруханал салдыру керек. Екіншіден, халық тұрмысын,жалақыны көтеру,көп үйлер салып аламдарды орнату,тағамға ақыны төмендету. Осылайша,демографияны көтеру үшін халыққа ең пайымды ұсыныстарды беру керек.