1мәтін Бұл экспериментке 150 адам қатысқан. Олар 1000 сөзден тұратын мәтінді оқуы керек болған. Қатысушылардың жартысына кейіпкердің дәмханаға кіріп адамдармен әңгімелесетінін, оның хаты жергілікті газетке қалай жарық көргені туралы әңгіме берілді. Ал екінші жартысы оқиға орны өзгерген ғылыми-фантастикалық нұсқадағы әңгімені оқуы керек: ғарыш кемесінде жүрген кейіпкер, бөтен адамдар, андроидтар жат ғаламшарлықтар. Бірінші мәтінде «есік» деген сөз кездессе, ғылыми-фантастикалық шығармада ол сөз «шлюз камерасына» ауыстырылады. Сөздері өзгерсе де екі әңгіменің де оқиғасы бірдей болған. Экспериментке қатысушылар әңгімені оқып шыққан соң шығармадағы бас кейіпкердің баяндауы мен оның жай-күйін қалай қабылдағаны туралы баяндауы керек. Зерттеушілер сюжет желісінің ғылыми фантастикаға ауысуы қатысушылардың көркем тілді түсінуін бірден төмендеткенін айтады. Олардың айтуынша, ғылыми фантастика оқырмандары кейіпкердің күйін сезінбейді. Екінші мәтінді талдағандардың көпшілігі ғылыми фантастикадағы оқиғалар назар аударуға тұрмайды және терең ойланып оқуды қажет етпейді деп санаған.
2мәтін. Курчатов қаласындағы ядролық зерттеу орталығы. Аса қауіпті радиоактивті заттармен жұмыс істеуге арналған зертхана. Жердің астында бункерде орналасқан. Бункер екі аймаққа қалыңдығы 20 сантиметр қорғасын тотығы қосылған радиоактивті сәуле өткізбейтін шынымен бөлінген. Орындық үстінде отырған ғалымдар шынтақтарын төбеден түскен білектей жуан буындары бар ілмектерге креслоның қанаттарына тіреп отырғандай. Ілмектер қолдың буындарының қимылына сәйкес дәлме-дәл қозғалады. Әр ілмек басында қайшының
тұтқалары тәріздес көздері бар. Оператордың үлкен және сұқ саусағы осы көздерге киілетін. Шынының арғы жағындағы ілмек жасанды қолға айналатын. Тек басында саусақтар орынына тістеуік басына ұқсас қапсыра ұстауға арналған тістері бар манипулятор. Қозғалыс көшірмесін жасайтын манипуляторларды басқарған үшін оператор роліндегі ғалымдар «бір- бірін қуыршақ жүргізуші» деп қалжыңдасатын. Қуыршақ театрында жансыз қуыршаққа артист жан бітіреді. Көрермен жан дүниесіне жол салады. Ғалымдар басқаруындағы металл қолдар жанды дүниеге тиым салынған ортаға жол ашты. Зертханада жоспар бойынша екі ғалым тәжірибелерін жүргізуде. Бірі жиырма жастағы жігіт. Тік маңдайынан түскен кекілі бар. Бет жүзінің қырлары тік. Ұзын сорайған мойыннан ақ халат киім ілгішке іліп қойғандай кең иықтарынан салбырайды. Екіншісі орта жастан асқан бет жүзі дөңгелек келген ересек адам. Қою қасты, қырғи тұмсығына көзілдірігін іліп алыпты. Қасында манипуляторды басқарып отырған жас ғылымның қимылын бақылап отыр. Іштей қобалжығанынан ба? Оң жақ құлағының ұшын ұстай береді.
:үзінді: арманын біреу әкеліп қолына ұстата салатындай күтіп жүре береді. Екінші топ батыл адамдардан құралады. Армандай да біледі, арманға қарай ұмтылып, құласа қайта тұруды да біледі, арманға жете де біледі.
Түсініктеме: дүниеде адамдардың арманының екі түрі болады екен. Бірінші топ арманын ойлап жата береді. Армандарының бәрі өзінен өзі орындалатындай. Ешқандай талассыз адамдар. Ал екінші топ батыл адамдардан тұрады. Арманына талпынатын, арманына қол жеткізе алатын адамдар. Бір арманын орындаған соң тағы алдына мақсат қойып, арманына тағы қол жеткізетін адамдар
Көптеген жылдар бұрын, мен әлі кішкентай кезімде және мектепке бармасам, олар маған велосипед сыйлады. Алғаш рет мен екі доңғалақты ғажайыпты көрдім, сезімдер мені жай басып кетті. Мен оған мінгім келді және мен ата-анамның серуендеуге жіберетін сәтін асыға күттім.
Ақыры, менің отбасым үйімнен алыс емес саябаққа жиналатын сағат келді. Әкем оның көмегін талап етті, бірақ мен табанды түрде бас тарттым. Маған велосипедті басқару өте оңай сияқты көрінді, әсіресе велосипедпен жүру маған оңай болғандықтан, мен ешқашан оған құлап түскен жоқпын. Мен таңданғанымдай, мен әйтеуір орындыққа көтеріліп, педальға жығылып құлап түстім. Мен көз жасыма ерік бердім. Мұны көрген анам менің жаныма келіп, мені жұбатты, ол да велосипед тебуді үйреніп жатқанда құлап қалғанын бірнеше рет айтты. Темір тұлпарымды тыныштандырып, тағы бір рет тоқып, мен енді ересектердің көмегінен бас тартпадым. Бірнеше минуттан кейін мен әкемнің басшылығымен велосипедпен алғашқы ұмытылмас метрлерімді жүрдім.
Көп ұзамай, күнделікті жаттығудан кейін мен екі дөңгелекті досыммен ұшып бара жаттым, ол аула балаларымен теңескен. Содан бері жаздың бірде-бір күні велосипедсіз өтпейді. Ол ұзақ сапарларға немесе саябақта достарымен серуендеуге таптырмайтын көмекші.
:үзінді: арманын біреу әкеліп қолына ұстата салатындай күтіп жүре береді. Екінші топ батыл адамдардан құралады. Армандай да біледі, арманға қарай ұмтылып, құласа қайта тұруды да біледі, арманға жете де біледі.
Түсініктеме: дүниеде адамдардың арманының екі түрі болады екен. Бірінші топ арманын ойлап жата береді. Армандарының бәрі өзінен өзі орындалатындай. Ешқандай талассыз адамдар. Ал екінші топ батыл адамдардан тұрады. Арманына талпынатын, арманына қол жеткізе алатын адамдар. Бір арманын орындаған соң тағы алдына мақсат қойып, арманына тағы қол жеткізетін адамдар
Көптеген жылдар бұрын, мен әлі кішкентай кезімде және мектепке бармасам, олар маған велосипед сыйлады. Алғаш рет мен екі доңғалақты ғажайыпты көрдім, сезімдер мені жай басып кетті. Мен оған мінгім келді және мен ата-анамның серуендеуге жіберетін сәтін асыға күттім.
Ақыры, менің отбасым үйімнен алыс емес саябаққа жиналатын сағат келді. Әкем оның көмегін талап етті, бірақ мен табанды түрде бас тарттым. Маған велосипедті басқару өте оңай сияқты көрінді, әсіресе велосипедпен жүру маған оңай болғандықтан, мен ешқашан оған құлап түскен жоқпын. Мен таңданғанымдай, мен әйтеуір орындыққа көтеріліп, педальға жығылып құлап түстім. Мен көз жасыма ерік бердім. Мұны көрген анам менің жаныма келіп, мені жұбатты, ол да велосипед тебуді үйреніп жатқанда құлап қалғанын бірнеше рет айтты. Темір тұлпарымды тыныштандырып, тағы бір рет тоқып, мен енді ересектердің көмегінен бас тартпадым. Бірнеше минуттан кейін мен әкемнің басшылығымен велосипедпен алғашқы ұмытылмас метрлерімді жүрдім.
Көп ұзамай, күнделікті жаттығудан кейін мен екі дөңгелекті досыммен ұшып бара жаттым, ол аула балаларымен теңескен. Содан бері жаздың бірде-бір күні велосипедсіз өтпейді. Ол ұзақ сапарларға немесе саябақта достарымен серуендеуге таптырмайтын көмекші.
здесь скинул мой брат