2- мәтін. Мәтіннен 10 жалқы есімдер теріп жазыңыз. Абайдың аналарына (Зере, Ұлжан), бауырларына (Оспан, Шәке, Кәкітай), достарына (Ербол, Базаралы, Дәркембай), балаларына (Әбіш, Мағауия) деген ыстық ықылас, қымбат пейілін биік адамгершілік тұрғысынан өмірдің сан қилы кезеңіне лайық қалыпта суреттеген жазушының ерекше ден қойып, зор шабытпен, ақындық ғаламат қуатпен бейнелеген психологиялық сезімі – ғашықтық сырлар, махаббат әуездері. Бұл күй, бұл қалып ең алдымен Абай басына тән.
Табиғатынан ерекше сезімтал, рухы таза, бала күнінен халық әдебиетінен сусындап, жадында тұтып, шығыс поэзиясынан ғашық жырларын оқып, тәрбие алған жас бозбаланың сұлулыққа, пәктікке, әсемдікке құлауы – Тоғжанмен тұңғыш танысуымен дөп келеді. Бұл бір ақынға, асқақ тұлғаға жарасып келіскен романтикалық, ғажайып махаббат. Екі жағы да өртеніп, жанып, лаулап тұр. Сол күйлерді жазушы бірде Абай, бірде Тоғжан толғау, монологтары, тебіренісі, лебіздері арқылы жас ғұмырдың салтанат жыры етіп төгілтеді. Астарлар, тоғысулар, ұласулар Ләйлі-Мәжнүн, Қозы-Баян, Татьяна-Онегин болып жалғасады.
Түптеп келгенде, Тоғжан тазалығы, сұлулығы, пәктігі Абайдың әсемдік мұратының биік нысанасы секілденіп кетеді, ол қанша ұсынса қолы жетпес алып тұғыр мәңгі тарқамас ұлы сағыныш, орны толмас арман секілді. Бұл күйлердің жалғасы, жаңа замандағы соны көрінісі болып Әмір-Үмітей, Әбіш-Мағыш, Дәрмен-Мәкен махаббат хиқаялары, сол сапардағы трагедиялық халдер, романтикалық серпіндер ішкі толқынды әлемді жайып салған, биік адамгершілік тұғырлардан шырқалған қымбат, асыл, жалынды ән болып төгіліп, мол сарынды симфониядай бойыңды балқытып, жан-жүйеңді елжіретеді. Бұл арнада батыр, бағылан Базаралы мен нұржүзді, науша Нұрғаным ара-қатынасы, сыйластық, сүйіспеншілігі оқшау әсер етіп, естен кетпей, ойда қалып қояды. Шығармадағы диалектикалық қайшылық, тартыс, күрес сан-салалы, тарам-тарам, жүлге-жүлге. Әуелде зорлықпен оқудан қол үзген Абай темір ноқта кигендей болып, сүйгенінен айрылып, атастыру жөнімен үйленіп, опық жейді. Бірте-бірте өз әкесінің жуандығынан басталған әділетсіздік толқыны оны басқа жағаға, қорланғандар, қорғансыздар тобына қарай ығыстырады. Дұшпан жаттан да, жақынан да шығады. Бір әкенің екі баласы Абай бір қиырға, Тәкежан екінші қиырға тартады. Күндестік отын бықсытып жүрген Күнке, Мәніке, Қаражан, Ділдалар анау. Олардың жалғасы болып жауыздықтың жас жолбарысы Әзімбай өсіп келе жатыр.

​

Ыбырай Алтынсарин – қазақ халқының аса көрнекті ағартушысы , жаңашыл педагог , жазушы әрі қоғам қайраткері.

Белгілі ақын Ғафу Қайырбеков Ыбырайға «Дала қоңырауы» деп баға бергені бәрімізге мәлім . Ыбырай атамыздың сол кездегі мектеп ашу ісі , алғашқы оқулық , қазақ даласында қоңырау болып соғылып , жастарды:

Бір Аллаға сиынып,

Кел балалар , оқылық –

деп білімге шақырды . Кеңес дәуірі тұсында бәрі түгенделмесе де , кей қазақ зиялыларының өмірбаяндық деректері , шынайы шығармалары мектептерде , жоғарғы оқу орындарында оқытылды . Сапасы , мазмұны жөнінде әңгіме бөлек , әрине. Алашта Алтынсарин десе алаңдамайтын қандастар жоқ шығар , сірә.

Қазақ даласында мектеп ашу ісі оңай болмағаны рас. Ыбырайға дейін қыздарға арнап ашылған мектеп болмап еді. Ыбырай зиялы, зерделі жан, маңдай терімен , өз күш-қуатымен мектеп ашып, қазақ балаларының білімге деген құштарлығын оятқан. Ыбырайдан бастау алған мектептер қазақ қыздарының көзін ашып, ер азаматтар мен тең дәрежеде білім алуына мүмкіндік бергені, мені қуантады! Кезінде Ыбырайдан бастау алған білім бұлағың сусындап, бүгінгі қыздарымыз, әпкелеріміз қоғамның түрлі саласында қызмет етіп жатыр. Алтынсарин өзінің бүкіл саналы, ғибратты ғұмырын жалпы жұртты сауаттандыруға, алыс елді мекендерде мектеп ашып, керекті оқулық кітаптарды жазып, ұрпақтарды дұрыс бағытта тәрбиелеу ісіне арнады . Алғашында мектепке бірнеше қара домалақ баланы қабылдаған Ыбырайдың білім беру дәстүрлі жалғасын тауып, бүгінгі таңда қаншама зиялы , парасатты елімізге пайдасы зор азаматтар білім алуда. Жаңа заманға сай мектептер салынып, қазіргі талаптарға сәйкес оқулықтар шығарылып жатыр. Арманың орындылды деген осы шығар.

Қорытындылай келе, мектеп ашу ісі оңай болмады , талай қиындық кешті. Сол қиындыққа төтеп берген Ыбырай Алтынсарин атамызға мың алғыс айтқым келеді. Қазіргі кезде Елбасымыздың жүз нақты қадам даму жолында білім беруге ерекше мән беріп отыр. Сол кездегі Ыбырайдың мектепті ашу ісі , қазірде осылай жалғасын тауып жатыр.

Абай құнанбаев - жаңа қойма үлкен философ және эстет. оның «қара сөздері» кейбір зерттеушілер бір бөлігі traktat.on философиялық гений жатыр, өмірі мен қызметі мәселелері мазмұнының жаңа мағынасын беруге мүмкіндік алды. абай барлық байлығын ғана еңбек көзі үйретті, бірақ жұмыс көңілді болып табылады. оның афоризмдер қазақ өмірінің жаңа мазмұнын көрсетеді «осы дүниеде кірпіштен сияқты ал сен, оған өз орнын тауып». абай қазақтар ң жұмысқа негізделген, жаңа кезін әкелді білім мен қатты жұмыс емес, байлық және көп мал ерекшеленеді. керісінше, олар оңай сақталмайды. абайдың ой және сот шешімдерінің молынан таң, туған прейри дәстүрлеріне қайшы. сондықтан, ол қоршаған ортаны ғана емес, түсіну мүмкін емес, сонымен қатар туыстары мен достарына. алайда, абай тағдыры ой басқа титанов тағдыры қарағанда, басқа ештеңе жоқ. абай қазақтар, шығыс іргелес де ол жалғыз тұр арабтар, парсылар, орыс, немістер, поляктар, мажарлар мен anglichan.odnako қазақ мәдениеті рухани жетістіктері емес, әкелді шығыс және батыс еуропа мәдениеті арасындағы көпір болды, ой мен білімнің жаңа жүйелерін әкелді де батысқа. дүниежүзілік абай осы екі мәдениеттер бірегей синтез білдіреді. оның поэзиясы шығыста сөздің салмағы мен қадiр-қасиетiне арқылы білінеді, және ақиқат пен бостандық идеясына қатаң ұстану болып табылатын батыста терең құндылықтар. абай жарқын поэтикалық, сонымен қатар терең философиялық ойлау ғана емес, болды. ол hexastich және октавия пайдаланылатын қазақтар, арасында бірінші ақын болды логика, психология және, шығыс батыс еуропа мен ресей filosofov.imenno құнанбаевтың шығармашылығына тартылды. абай, бірнеше өлеңдер, алты жүзден астам өлең жазған 50-ден астам трансферттер орындады. жазушының ең танымал жұмыстардың ішінде - «. қара сөз» поэмасы сондай-ақ, өмірде құнанбаев үлкен музыкалық талантын көрсетті, - деді ол бірнеше танымал әуендер авторы болды. абай жазған да, ол дәйекті сіздің narod.poeziya абай қазақ халқының, оның әдебиет рухани өмірінде маңызды рөл атқарады жылы сүйетін және мүмін, ретінде, ақын, ойшыл, философ, гуманист және ағартушы ретінде өзін көрсетті. таңқаларлық емес ауылдарды ауыздан ауызға өткен абайдың өлеңдері, олардың құрамына әндер, халық арасында ең сүйікті болды. абай атындағы қазақ поэзиясы лирикасын арқылы идеологиялық және көркем ашылулар байытылған, сонымен қатар оны одан әрі және қозғалысы үшін жаңа, шынайы бағыт табылған ғана емес. и на перевод: абай кунанбаев – великий философ и эстет нового склада. его “слова назидания” некоторые исследователи принимают как цельный философский трактат.он гений, сумевший придать новое содержание проблемам смысла жизни и труда. абай поучал, что лишь труд-кладезь всех богатств, только труд приносит удовольствие. его афоризм “и ты словно кирпич в мире этом, найди свое место в нем” показывает новое содержание казахского бытия. абай принес казахам новый идеал, в основе которого лежит труд: человек выделяется знаниями и трудолюбием, а не богатством и множеством скота. вернее, их не скопишь без труда. поражает обилием мыслей и суждений абая, идущих вразрез с исконными степными традициями. поэтому его не смогли понять не только окружающая среда, но и родные и близкие. вместе с тем в судьбе абая нет ничего иного, чем в судьбе других титанов мысли. абай принес казахам новые системы мышления и познания, стал мостом между культурами востока и западной европы, принес в казахскую культуру духовные достижения арабов, персов, , немцев, поляков, венгров и .однако сам он стоит  особняком, не примыкая ни к востоку, ни к западу. мир абая олицетворяет собой уникальный сплав этих двух культур. в его поэзии  восток проявляется через весомость и достоинство слова, а запад -углублением в ценности бытия, к  жесткой истине и идее свободолюбия. абай обладал не только ярким поэтическим, но и глубоким философским мышлением.     его влекло к  логике, психологии, восточных, западноевропейских и философов.именно кунанбаев стал первым поэтом среди казахов, который использовал шестистишья и восьмистишья. абай написал несколько поэм, больше полутора сотни стихотворений, выполнил более 50 переводов. среди самых известных произведений писателя – поэма «черное  слово». также в жизни кунанбаева проявился незаурядный музыкальный талант – он стал автором нескольких популярных мелодий.   о чем бы ни писал абай, он неизменно проявлял себя как поэт-мыслитель, философ, как гуманист-просветитель, как человек, любящий и верящий в свой народ.поэзия абая кунанбаева занимает важное место в духовной жизни казахского народа, в его . недаром стихи абая, песни, сочиненные им, передавались из уст в уста, из аула в аул, стали самыми любимыми в народе. лирике абая, казахская поэзия не только обогатилась идейно-художественными открытиями, но и нашла новое, реалистическое русло для своего последующего движения и развития.