Ұлыстың Ұлы күні Ұлыстың Ұлы күні – «Наурыз» мерекесімен байланысты концептуалды ұғымдардың бірі. Ұлыстың ұлы күні деген сөз орамындағы Ұлы күн, Жылдың бас күні. Ең абзал, ең мәртебелі болып ұғынылғандықтан қазақтар Ұлы күн деп атаған. Ал ұлыс сөзі жұрт, ел, халық білдіретін жиынтық ұғымның атауы. Ұлыс оң болсын дегендегі ұлыс осы аталған мағынаны білдіреді. Қысқасы, сөз бір-бірімен байланысып, тіркесіп барып «Наурыз» мейрамы дегенді білдіреді. Мәшһүр Жүсіп: «Қазақта Наурыз деген кісі аты болған. Келін-кепшіктер атай алмай «Ұлыс күні» деп, Ұлыстың ұлы күні деп кеткен. «Ұлыс» - Түркінің ата-бабаларынан қалған ескі тіл. Біздің қазақта Ұлыстың ұлы күні – «Наурыз» - дейді.
Наурыздама тойы – «Наурыз» мерекесіне қатысты негізгі ұғымдардың бірі, наурыз көжеден басқа. Әдетте, ел ішіндегі аса бай, дәулетті адамдардың наурызды той қылып өткізуін наурыздама дейді. Наурыздама тойы бір аптаға созылып, сегізінші күні тойға келгендер тарай бастайды. Арқа еліндегі дәулетті Тәтидің наурыздама тойын өткізген деп, арғынның атақты биі Едігені жүз кісісімен күткендігі жөнінде Мәшһүр Жүсіп жазбаларында мынадай дерек бар: Сіз бір жақтан бір жаққа бара жатқан жолаушы емессіз, әдейін наурыздама қылдыра келдіңіз! Ұдайымен сегіз күн қылмаған соң, мұның қылуға не сәндігі бар?! – деп, сегіз күн күтіп, сыйлап, бір күнінен бір күнін асыра беріпті.
Тәти мырза алдырған түлкілерінің ішінде бір қара түлкісі бар, наурыздаманың үстінен келіп қалыпты. Қара түлкі алдырып келгеніне бір қуанып, «Наурыздама қылдырамын!» - деп, Едігенің келгеніне қуанып:
«Бұл наурыздама Баяудікі болды. Мен ұрғашы наурыздамасына ортақтаспаймын!» - деп, басы Едігенің өзіне түйе бастатқан тоғыз, онан кейінгісіне: біріне ат, жүз кісіден бір кісіні құр қойған жоқ. Ең аяқ атшыларға бір-бір матадан үлестіріп: - Міне, менің наурызым! – деп, сый қылыпты.
Міне, сондай жақсы күнде тасып кетіп алған дуа ұрпағынан Шорман шығып, Мұса шығып, байлық, беклік таласа қоса шығып, жалпақ Сүйіндікке құт ауыл, ұйытқы ауыл болып тұр. Бұл күндегі пәленшекем, түгеншекемнің пейіліне қарағанда, тағалы торы тай ұстап тұра алмайтұғын пейіл бар. Атасына, бабасына тиген осы екен. Оңған, ілгері басқан біреуді: «Шіркін атасына, бабасына дуа тиген тұқым ғой!» - дейді.
Халықтың Наурыз мейрамындағы салт-ғұрыптардың бір алуаны табиғатпен «тіл табысу», оны қасиеттеу мағыынасында болса, енді бір алуаны адамдар арасындағы этикалық-моральдық қатынастарды реттеу, нормаларын нығайту, жолға қою мақсатына бағытталады. Жүректе // көңілде өткен күннен дақ, реніш, өкпе-қалдықтың қалмауы, бұларды дер кезінде жүректен // көңілден кетірмесе, аяғы араздыққа, дау-жанжалға, қатыгездік пен қастандыққа апарып соқтырады. Сондықтан Наурыз мейрамында кешірім сұрау, кешіру тәрізді адамгершілік акциясы өткізілген. Мұның өзі жүректі таза ұстау, кір шалырмаудың халық ұғымында соншалықты маңызды екенін көрсетеді.
Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. – Алматы. РПК «СЛОН», 2013. 4-том. 489-490-бет.
Өткен демалыс күндері біз ата-анаммен және сыныппен бірге хайуанаттар бағына бардық. Бұл өте жақсы болды. Таңғы сағат 10-да менеджерге жиналдық. Біз оның тұрғындарын еркелету үшін арнайы тамақ сатып алдық. Әрине, біз тәттілерді, шарларды және фотоаппаратты да алдық - бірақ бұл, әрине, өзіңіз үшін. Билет бақылауынан өткен соң біз құстарды тамашалауға бардық. Түрлі-түсті, дауысы мен жүріс-тұрысы бар олардың саны көп болды. Олардың кейбіреулері сұңқар мен бүркіт сияқты жыртқыштар, ал басқалары бейбіт және нанды рахаттана жейді. Мен әсіресе қызғылт фламинго есімде, олар гуашьпен толтырылған сияқты - керемет. Содан кейін бірнеше тордың артында жыртқыштар тұрды. Тірі жолбарыстар, пантералар, аюлар, сілеусіндер. Содан кейін біз хайуанаттар бағының мейірімді тұрғындары - маймылдарды қарастырдық. Олар бір-бірімен оңай сөйлесіп қана қоймай, туыстарын мазақ ететін көрінеді, сонымен қатар барлық келушілерге лап-қаламдарын батыл тартады. Маймылдар өздерінің ептілігі мен тапқырлығын көрсетеді. Олардың намысқойлығы соншалық, бананды тікелей менің сыныптасымның қолынан алып, бірден жеп қойды. Бұл ішуге жақын. Хайуанаттар бағымен ары қарай жүріп бара жатқанда біз зообақ қызметкерлері келушілерге жануарларға қатысты сұрақтар қойған викторинаның куәсі болдық. Бүкіл сынып көптеген сұрақтарға жауап бере алды - біз ақ пушистый қоянды жеңіп алдық, ол қазір мектептегі тірі бұрышымыздың тағы бір тұрғынына айналды. Біз қоянға Филка деп есім қойдық, енді оған кезекпен ас бөлмесінен және үйден тәттілер әкелеміз. Сыныптағы тағы бірнеше жігіт пони атқа мінді, ақ-қызыл сиыр Мишка Кузнецованың бетінен жалады, мен ламаның жұмсақ бетін сипап үлгердім. Біздің хайуанаттар бағындағы сенбі күні түстен кейін осылай өтті.
Перевод на руский
Зоопарк
В выходные мы ходили с родителями и классом в зоопарк. Было просто замечательно. Где-то в 10 утра мы собрались у зверинца. Купили специальный корм, чтобы побаловать его обитателей. Еще конечно взяли конфет, шариков и фотоаппарат – но это, конечно, уже для себя. И пройдя билетный контроль, отправились смотреть птиц. Их было очень много, с разными окрасами, голосами и поведением. Кто-то из них хищники, как ястребы и орлы, а кто-то вполне мирные и с удовольствие кушают хлеб. Особенно мне запомнились розовые фламинго, которых словно облили гуашью – такие невероятные. Потом были хищники за несколькими клетками. Живые тигры, пантеры, медведи, рыси. Дальше мы смотрели, наверное, самых общительных обитателей зоопарка – обезьян. Они не только запросто общаются друг с другой и как будто потешаются над сородичами, но и смело тянут свои лапки-ручки ко всем посетителям. Обезьянки хвастаются своей ловкостью и смекалкой. Они такие наглые, что отобрали банан прямо из рук у моего одноклассника и тут же его слопали. Смешно почти до колик. Гуляя дальше по зоопарку, мы стали свидетелями викторины, где работники зоопарка задавали посетителям вопросы про животных. Нам всем классом удалось ответить на наибольшее количество вопросов – и мы выиграли белого пушистого кролика, который теперь стал еще одним обитателем нашего живого уголка в школе. Кролика мы назвали Филькой, и теперь по очереди приносит ему лакомства из столовой и дома. Еще несколько ребят из класса катались на пони, Мишку Кузнецова большая бело-рыжая корова лизнула в щеку, в мне удалось погладить мягкую мордочку ламы. Вот так наш субботний день в зоопарке.
Ұлыстың Ұлы күні – «Наурыз» мерекесімен байланысты концептуалды ұғымдардың бірі. Ұлыстың ұлы күні деген сөз орамындағы Ұлы күн, Жылдың бас күні. Ең абзал, ең мәртебелі болып ұғынылғандықтан қазақтар Ұлы күн деп атаған. Ал ұлыс сөзі жұрт, ел, халық білдіретін жиынтық ұғымның атауы. Ұлыс оң болсын дегендегі ұлыс осы аталған мағынаны білдіреді. Қысқасы, сөз бір-бірімен байланысып, тіркесіп барып «Наурыз» мейрамы дегенді білдіреді. Мәшһүр Жүсіп: «Қазақта Наурыз деген кісі аты болған. Келін-кепшіктер атай алмай «Ұлыс күні» деп, Ұлыстың ұлы күні деп кеткен. «Ұлыс» - Түркінің ата-бабаларынан қалған ескі тіл. Біздің қазақта Ұлыстың ұлы күні – «Наурыз» - дейді.
Наурыздама тойы – «Наурыз» мерекесіне қатысты негізгі ұғымдардың бірі, наурыз көжеден басқа. Әдетте, ел ішіндегі аса бай, дәулетті адамдардың наурызды той қылып өткізуін наурыздама дейді. Наурыздама тойы бір аптаға созылып, сегізінші күні тойға келгендер тарай бастайды. Арқа еліндегі дәулетті Тәтидің наурыздама тойын өткізген деп, арғынның атақты биі Едігені жүз кісісімен күткендігі жөнінде Мәшһүр Жүсіп жазбаларында мынадай дерек бар: Сіз бір жақтан бір жаққа бара жатқан жолаушы емессіз, әдейін наурыздама қылдыра келдіңіз! Ұдайымен сегіз күн қылмаған соң, мұның қылуға не сәндігі бар?! – деп, сегіз күн күтіп, сыйлап, бір күнінен бір күнін асыра беріпті.
Тәти мырза алдырған түлкілерінің ішінде бір қара түлкісі бар, наурыздаманың үстінен келіп қалыпты. Қара түлкі алдырып келгеніне бір қуанып, «Наурыздама қылдырамын!» - деп, Едігенің келгеніне қуанып:
«Бұл наурыздама Баяудікі болды. Мен ұрғашы наурыздамасына ортақтаспаймын!» - деп, басы Едігенің өзіне түйе бастатқан тоғыз, онан кейінгісіне: біріне ат, жүз кісіден бір кісіні құр қойған жоқ. Ең аяқ атшыларға бір-бір матадан үлестіріп: - Міне, менің наурызым! – деп, сый қылыпты.
Міне, сондай жақсы күнде тасып кетіп алған дуа ұрпағынан Шорман шығып, Мұса шығып, байлық, беклік таласа қоса шығып, жалпақ Сүйіндікке құт ауыл, ұйытқы ауыл болып тұр. Бұл күндегі пәленшекем, түгеншекемнің пейіліне қарағанда, тағалы торы тай ұстап тұра алмайтұғын пейіл бар. Атасына, бабасына тиген осы екен. Оңған, ілгері басқан біреуді: «Шіркін атасына, бабасына дуа тиген тұқым ғой!» - дейді.
Халықтың Наурыз мейрамындағы салт-ғұрыптардың бір алуаны табиғатпен «тіл табысу», оны қасиеттеу мағыынасында болса, енді бір алуаны адамдар арасындағы этикалық-моральдық қатынастарды реттеу, нормаларын нығайту, жолға қою мақсатына бағытталады. Жүректе // көңілде өткен күннен дақ, реніш, өкпе-қалдықтың қалмауы, бұларды дер кезінде жүректен // көңілден кетірмесе, аяғы араздыққа, дау-жанжалға, қатыгездік пен қастандыққа апарып соқтырады. Сондықтан Наурыз мейрамында кешірім сұрау, кешіру тәрізді адамгершілік акциясы өткізілген. Мұның өзі жүректі таза ұстау, кір шалырмаудың халық ұғымында соншалықты маңызды екенін көрсетеді.
Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. – Алматы. РПК «СЛОН», 2013. 4-том. 489-490-бет.
12 Наурыз 2015 ж.
Хайуанаттар бағы.
Объяснение:
Өткен демалыс күндері біз ата-анаммен және сыныппен бірге хайуанаттар бағына бардық. Бұл өте жақсы болды. Таңғы сағат 10-да менеджерге жиналдық. Біз оның тұрғындарын еркелету үшін арнайы тамақ сатып алдық. Әрине, біз тәттілерді, шарларды және фотоаппаратты да алдық - бірақ бұл, әрине, өзіңіз үшін. Билет бақылауынан өткен соң біз құстарды тамашалауға бардық. Түрлі-түсті, дауысы мен жүріс-тұрысы бар олардың саны көп болды. Олардың кейбіреулері сұңқар мен бүркіт сияқты жыртқыштар, ал басқалары бейбіт және нанды рахаттана жейді. Мен әсіресе қызғылт фламинго есімде, олар гуашьпен толтырылған сияқты - керемет. Содан кейін бірнеше тордың артында жыртқыштар тұрды. Тірі жолбарыстар, пантералар, аюлар, сілеусіндер. Содан кейін біз хайуанаттар бағының мейірімді тұрғындары - маймылдарды қарастырдық. Олар бір-бірімен оңай сөйлесіп қана қоймай, туыстарын мазақ ететін көрінеді, сонымен қатар барлық келушілерге лап-қаламдарын батыл тартады. Маймылдар өздерінің ептілігі мен тапқырлығын көрсетеді. Олардың намысқойлығы соншалық, бананды тікелей менің сыныптасымның қолынан алып, бірден жеп қойды. Бұл ішуге жақын. Хайуанаттар бағымен ары қарай жүріп бара жатқанда біз зообақ қызметкерлері келушілерге жануарларға қатысты сұрақтар қойған викторинаның куәсі болдық. Бүкіл сынып көптеген сұрақтарға жауап бере алды - біз ақ пушистый қоянды жеңіп алдық, ол қазір мектептегі тірі бұрышымыздың тағы бір тұрғынына айналды. Біз қоянға Филка деп есім қойдық, енді оған кезекпен ас бөлмесінен және үйден тәттілер әкелеміз. Сыныптағы тағы бірнеше жігіт пони атқа мінді, ақ-қызыл сиыр Мишка Кузнецованың бетінен жалады, мен ламаның жұмсақ бетін сипап үлгердім. Біздің хайуанаттар бағындағы сенбі күні түстен кейін осылай өтті.
Перевод на руский
Зоопарк
В выходные мы ходили с родителями и классом в зоопарк. Было просто замечательно. Где-то в 10 утра мы собрались у зверинца. Купили специальный корм, чтобы побаловать его обитателей. Еще конечно взяли конфет, шариков и фотоаппарат – но это, конечно, уже для себя. И пройдя билетный контроль, отправились смотреть птиц. Их было очень много, с разными окрасами, голосами и поведением. Кто-то из них хищники, как ястребы и орлы, а кто-то вполне мирные и с удовольствие кушают хлеб. Особенно мне запомнились розовые фламинго, которых словно облили гуашью – такие невероятные. Потом были хищники за несколькими клетками. Живые тигры, пантеры, медведи, рыси. Дальше мы смотрели, наверное, самых общительных обитателей зоопарка – обезьян. Они не только запросто общаются друг с другой и как будто потешаются над сородичами, но и смело тянут свои лапки-ручки ко всем посетителям. Обезьянки хвастаются своей ловкостью и смекалкой. Они такие наглые, что отобрали банан прямо из рук у моего одноклассника и тут же его слопали. Смешно почти до колик. Гуляя дальше по зоопарку, мы стали свидетелями викторины, где работники зоопарка задавали посетителям вопросы про животных. Нам всем классом удалось ответить на наибольшее количество вопросов – и мы выиграли белого пушистого кролика, который теперь стал еще одним обитателем нашего живого уголка в школе. Кролика мы назвали Филькой, и теперь по очереди приносит ему лакомства из столовой и дома. Еще несколько ребят из класса катались на пони, Мишку Кузнецова большая бело-рыжая корова лизнула в щеку, в мне удалось погладить мягкую мордочку ламы. Вот так наш субботний день в зоопарке.