2-тапсырма. Үнтаспадан 11-аудиомәтінді мұқият тыңдаңдар. (А) Өлең мазмұнын тө- мендегі сұрақтарға жауап бере отырып баяндаңдар. (Ә) Берілген сөздердің тер- миндік мағынасын та- уып, қай салаға тән еке- нін көрсетіңдер. Аудио мәтін: kitaphana.kz
Абай Құнанбаев - ұлы ақын, қазақ халқының мақтанышы - Семей облысында, көгілдір Шыңғыс тауларының арасында дүниеге келген. Абай есімін оған бала кезінен «ойлы», «ақылды» деген мағынадағы анасы берген. Абай көп оқыды және зерттеді, халық ертегілері мен өлеңдерін тыңдады, шығыс тілдерін білді, шетелдік мәдениетке қызығушылық танытты.
Ол талантты композитор болды. Ол өлеңдеріне 20-ға жуық әуендер жасады.
Абай поэзияны ерте жаза бастады, бірақ ұзақ уақыт бойы оның атымен шығармалар жарияламады. Абай көзі тірісінде бірде-бір кітап баспағанымен, бүкіл дала оның есімін біліп, әндерін шырқады.
Маған оның «Жаз» өлеңі ұнайды. Ол жазғы дала өмірін суреттейді. Мұнда табиғат өздігінен өмір сүрмейді, бірақ адаммен және оның өмірімен тығыз байланысты. Құлындардың қалай әбігерге түсіп жатқанын, жас әйелдер киіз үйді қалай ептілікпен тігіп жатқанын, қаздар мен үйректердің қалай ұшатынын, қарттардың шатырдың көлеңкесінде шай ішіп, бір-бірімен әңгіме-дүкен құрғанын көруге болады. Жайлаудың сипаттамасы өте әдемі.
Осы өлеңді оқығаннан кейін мен өзім жайлауда болып, таза ауамен тыныстағым, түтіннің иісі шыққан хош иісті шай ішкім келді. Өзіңізді ең бақытты адам ретінде сезінесіз.
Қазақстан болашағы-қазақ тілінде. Тіл халықтың даналығы, танымы мен талғамын тауып айтатын шыншылдығын көрсететін, ғасырдан-ғасырға, ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе жатқан баға жетпес қазынасы. Тіл туралы заң-адастырмас Темірқазық. Тіл-қазына, мұра, күнделікті еңбек, тұрмыс, өмір сүру қаруы. XXI ғасыр табалдырығында тұрған осынау дүбірлі дүниеде өзіңді мойындатудың бір жолы бар. Ол тағылымды тарихыңды таныту, өрелі мәдениетіңді өрістету, озық ғылымыңды көрсету. Ұлтты ұлт ретінде ұстап тұратын төрт қазық бар. Олар тілі, діні, саны және салт-дәстүрі. Осы төрт қазықтың ең маңыздысы-тіл. Ұлы Ахмет Байтұрсынов «Сөзі жоғалған халықтың өзі жоғалады» деп көрегендікпен айтып кеткен. Егемендік алып, елдік қасиет, дәстүр салтымызды дәріптеп жатқан қазіргі уақытта «Туған жер- тұғырың, туған тіл қыдырың» деген ұлағатты сөзді қай кездегіден де жиі айтатын болдық. Жерсіз ел болмайды, тілсіз халық болмайды. Тіл бізге ана сүтімізбен бірге сіңеді. Бұрын жас ұрпақ тәрбиесінің түп қазаығы аталар мен әжелер болатын. Жас ұрпаққа иманжүзділіктің ұрығы әженің әлдиі мен атаның өнегесі арқылы сіңеді. Ана тілі*-халықтың өткен ұрпағын, қазіргі және келешек ұрпағын мәңгілік біріктіретін ең сенімді құрал. Осы дүниедегі адамдар тілінен айырылып, сөйлеуден қалса, қандай қиын күйге түсер еді? Сондықтан тіліміз ана тілі атану үшін, күнделікті өмірде ұдайы қолданыста болуы тиіс. Ал екінші бақытым- Тілім менің, Тас жүректі тіліммен тілімдедім. Кей-кейде дүниеден түңілсем де Қасиетті тілімнен түңілмедім, -деп Мұқағали атамыз жырлағандай ана тіліміз ешқашан ұмытылмайды. Тәуелсіздік тірегі-тіл. Демек, тіл мерейі үшін күрес-киелі күрес. Таудың кәусар бұлағы қандай таза болса, қазақтың тілі мен діні де сондай таза. Мен үшін ана тілім-Абайдың сөзі, Ақан серінің әні мен Құрманғазының күйі болып есептеледі. Тіліміздің өркендеуі үшін әр азамат үлес қосуы және ат салысуы тиіс. Қорыта айтқанда, қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде шын мәнінде үстем жағдай иеленіп келе жатыр, оны ұлтына қарамастан біздің еліміздің барлық азаматтары меңгеретін болады деп сенімдеміз. Тек қазақ жастары ғана емес, еліміздегі барлық ұлт өкілдері мемлекеттік тілді меңгеріп, Қазақстан Республикасын дүние жүзіне танытса екен демекпіз. Бұл үшін бізге төзімділік, белсенділік іс-қимыл қажет. Елдің ертеңіне кепілдік болар жас буынның бойына сіңіріп, ойына руханиялықтың дәнін дер кезінде егу біздің парызымыз. Еліңді тану үшін –тіліңді білу керек емес пе ағайын!
Эссе
Абай Құнанбаев
Абай Құнанбаев - ұлы ақын, қазақ халқының мақтанышы - Семей облысында, көгілдір Шыңғыс тауларының арасында дүниеге келген. Абай есімін оған бала кезінен «ойлы», «ақылды» деген мағынадағы анасы берген. Абай көп оқыды және зерттеді, халық ертегілері мен өлеңдерін тыңдады, шығыс тілдерін білді, шетелдік мәдениетке қызығушылық танытты.
Ол талантты композитор болды. Ол өлеңдеріне 20-ға жуық әуендер жасады.
Абай поэзияны ерте жаза бастады, бірақ ұзақ уақыт бойы оның атымен шығармалар жарияламады. Абай көзі тірісінде бірде-бір кітап баспағанымен, бүкіл дала оның есімін біліп, әндерін шырқады.
Маған оның «Жаз» өлеңі ұнайды. Ол жазғы дала өмірін суреттейді. Мұнда табиғат өздігінен өмір сүрмейді, бірақ адаммен және оның өмірімен тығыз байланысты. Құлындардың қалай әбігерге түсіп жатқанын, жас әйелдер киіз үйді қалай ептілікпен тігіп жатқанын, қаздар мен үйректердің қалай ұшатынын, қарттардың шатырдың көлеңкесінде шай ішіп, бір-бірімен әңгіме-дүкен құрғанын көруге болады. Жайлаудың сипаттамасы өте әдемі.
Осы өлеңді оқығаннан кейін мен өзім жайлауда болып, таза ауамен тыныстағым, түтіннің иісі шыққан хош иісті шай ішкім келді. Өзіңізді ең бақытты адам ретінде сезінесіз.
Объяснение:Джоспар қазірдің өзінде
Тіл-қазына, мұра, күнделікті еңбек, тұрмыс, өмір сүру қаруы. XXI ғасыр табалдырығында тұрған осынау дүбірлі дүниеде өзіңді мойындатудың бір жолы бар. Ол тағылымды тарихыңды таныту, өрелі мәдениетіңді өрістету, озық ғылымыңды көрсету. Ұлтты ұлт ретінде ұстап тұратын төрт қазық бар. Олар тілі, діні, саны және салт-дәстүрі. Осы төрт қазықтың ең маңыздысы-тіл. Ұлы Ахмет Байтұрсынов «Сөзі жоғалған халықтың өзі жоғалады» деп көрегендікпен айтып кеткен.
Егемендік алып, елдік қасиет, дәстүр салтымызды дәріптеп жатқан қазіргі уақытта «Туған жер- тұғырың, туған тіл қыдырың» деген ұлағатты сөзді қай кездегіден де жиі айтатын болдық. Жерсіз ел болмайды, тілсіз халық болмайды. Тіл бізге ана сүтімізбен бірге сіңеді. Бұрын жас ұрпақ тәрбиесінің түп қазаығы аталар мен әжелер болатын. Жас ұрпаққа иманжүзділіктің ұрығы әженің әлдиі мен атаның өнегесі арқылы сіңеді. Ана тілі*-халықтың өткен ұрпағын, қазіргі және келешек ұрпағын мәңгілік біріктіретін ең сенімді құрал. Осы дүниедегі адамдар тілінен айырылып, сөйлеуден қалса, қандай қиын күйге түсер еді? Сондықтан тіліміз ана тілі атану үшін, күнделікті өмірде ұдайы қолданыста болуы тиіс.
Ал екінші бақытым- Тілім менің,
Тас жүректі тіліммен тілімдедім.
Кей-кейде дүниеден түңілсем де
Қасиетті тілімнен түңілмедім, -деп Мұқағали атамыз жырлағандай ана тіліміз ешқашан ұмытылмайды. Тәуелсіздік тірегі-тіл. Демек, тіл мерейі үшін күрес-киелі күрес. Таудың кәусар бұлағы қандай таза болса, қазақтың тілі мен діні де сондай таза. Мен үшін ана тілім-Абайдың сөзі, Ақан серінің әні мен Құрманғазының күйі болып есептеледі. Тіліміздің өркендеуі үшін әр азамат үлес қосуы және ат салысуы тиіс.
Қорыта айтқанда, қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде шын мәнінде үстем жағдай иеленіп келе жатыр, оны ұлтына қарамастан біздің еліміздің барлық азаматтары меңгеретін болады деп сенімдеміз. Тек қазақ жастары ғана емес, еліміздегі барлық ұлт өкілдері мемлекеттік тілді меңгеріп, Қазақстан Республикасын дүние жүзіне танытса екен демекпіз. Бұл үшін бізге төзімділік, белсенділік іс-қимыл қажет.
Елдің ертеңіне кепілдік болар жас буынның бойына сіңіріп, ойына руханиялықтың дәнін дер кезінде егу біздің парызымыз. Еліңді тану үшін –тіліңді білу керек емес пе ағайын!