2-тапсырма. Үнтаспадан 16-аудиомәтінді тыңдаңдар. АМәтін мазмүнына ең жақын келетін жауапты тауып, ойла рынды долелдендер.
Теңіздің тартылу себебінің бірі
| балықтың шамадан тыс ауаның ластанып өзендердің басқа арнаға
коп аулануы
Сырдария
бузылуы
бурылуы
Македонский заманында жойқын атанған өзен
Әмудария
Мотіндегі негізгі ой
Қарақұм
теңіздің бүгінгі күйінен теңіздің бүрынғы теңіздіц
хабар беру
откені мен
қалпын сипаттау бүгінін салыстыру
Міне мәтін
Ой,дариға-ай!... Өткен күнде белгі жоқ.Қазір ол күндер көрген түстей көзден ұшты
да кетті.Шіркін,ол кездегі өмірдің несін айтасың.!Онда жарықтық кәрі теңіздің бағы
басында,қос дарияны қатар емген телегей теңіз қыста да,жазда да кенерінен асып
жатқаны.
Шіркін-ай,сол кезде бұл өңірдің кісілері қандай еді!Күнге күйіп,жел қаққан ,өңшең
сіңір қара кісілер оқта –текте соғып т ұратын лай балыққа аулары майланғанда
рухтанып кететін еді-ау!Қанаты сатырлап ақ шағалалар да көк теңізде қиғылық ұрып
жатқаны.Ақ пен қызыл арасында беттақтаймен бірдейбоп басында толған қара
қайықтар бір-біріне өқйрықтасып келіп жататын!
Сонан бері... Иә,сонан бері ,міне, жиырма жыл.Жиырма жылда ел өзгерді.Жер
өзгерді.Осы елдің ішетін суы уға айналды.Теңіз тартылды.Суы шағын Сырдария
түгіл,ағыны қатты Әмударияны айтсаңшы.Баяғы Македонский заманында Жойқын
атанған ,өзі де жойқын десе жойқын дарияның қатты ағысына қайық салса шапқан
аттай ала қашатын ағыл – тегіл суын кері ағызып,Қарақұмға-қарақұрдымға бұрып
әкетті.Бас аяғы жиырма жылда теңіз жарты ортасынан төмен түсіп кетті.
Бұл өңір жиырма жылдан барі осылай болып жатыр.Тартылған теңіздің түбі тұзға
айналып,Арал өңірінің аңызақ аптабы күн-күн,түн-түн азынап сғып бергенде не
болады?Арал тұзы қазір Қарақалпақ пен Қызылорданы тұншықтырып жатыр.Сол тұз
ертең
Тіл ұлттың күре тамыры. Ұлттың өн бойына нәр беретін күші. Тілі тұтас халықтың тілі мен діні тұтас.
Жері мен елі- тұтас келеді. Ұлт зиялысы Ахмет Байтұрсынов " Ұлттың сақталуы мен жоғалуына да себеп болатын халықтың өзі. Тілі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады" деп кесіп айтқан. Ал тілді сақтаушы да жасаушы-халықтың өзі. Ана тіліміз бізге қызмет ету үшін, біз оны көздің қарашығындай қорғай білуіміз қажет. Құран Кәрімдегі "Біз әрбір Елшіні, анық түсіндіру үшін өз елінің тілімен жібердік...-деген иләhи үкім тілдің халық өміріндегі маңызы қаншалықты жоғары екенін аңғартады. Түйін сөз, әрбір қазақ қазақпен тек қазақша сөйлесін.
1 шы суретте. Шетелдегы сырт жагындагы кедей туратын ауыл бейнеленген. Ешкандай жагдай жасалмаган. Уйлеры кираган. Жолдары жасалмаган ауыл коринисы. Ашык базар да адамдар сауда саттык жасап жатыр. Сатушыда сатып алушыларда коп емес. Кун користын камы ушын кез келген жерде жумыс жасауга дайын адамдар.
Объяснение:
2 шы суретте.
Карт ана бейнесы бейнеленген. Карт ажейде кун корысиын камы мен кошеде комеу сурап отыр. Колындагы кагазында КОМЕКТЕСИНДЕР деген жазуы бар.
3 шы суретте.
Кара насилдылер туратын ауыл коринисы. Судын да сурауы бар демекшы . Оларда таза су жоктын касы. Олардын ишип колданып отырган сулары арык сулары. Олар сол суды тынытып тутынады. Ол жактада шеткы ауылда туратын кара насилдилердын ешкандай жагдайы жасалмаган. Сулары таза емес. Жануарлар ишетин суды тутынады. Оларда баска амалдары жок.