Қазақтың ұлттық ойындары бес түрге бөлінеді. Олар: аңға байланысты, малға байланысты, түрлі заттармен ойналатын, зеректікті, ептілікті және икемділікті қажет ететін, соңғы кезде қалыптасқан ойындар. Олардың негізгілерінің өзі жүзден астам. Бұл ойындардың көбісінің ежелден қалыптасқан арнайы өлеңдері бар. Өлеңдер ойынның эстетикалық әсерін арттырып, балалардың өлең-жырға деген ыстық ықыласын оятып, көңілін көтереді, дүниетанымын арттырып, еңбекке баулиды, ширықтырып, шынықтырады.Этнограф – ғалымдардың пайымдауынша, ата-бабаларымыздан бізге жеткен ұлттық ойындарымыздың тарихы Қазақстан жерінде б.з.б. бірінші мыңжылдықта-ақ қалыптасқан. Олардың ішінде тоғызқұмалақ, қуыршақ, асық ойындары Азия елдерінде тайпалық одақтар мен алғашқы мемлекеттерде кеңінен тарады. Біздің қоғамыздағы ұлттық ойындардың негізі, шығу тегі халқымыздың көшпелі дәстүрлі шаруашылық қарекеттерінен бастау алады.
Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізделген. Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, - Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған».
1. Аңға байланысты ойындар: ақсерек-көксерек, аңшылар, аңшылар мен қояндар, кірпіше қарғу, қасқұлақ, ордағы қасқыр. 2. Малға байланысты ойындар: аларман (қойға қасқыр шапты), асау көк, бура-қотан, көксиыр, соқыртеке, түйе мен бота. 3. Түрлі заттармен ойналатын ойындар: ағаш аяқ, аққала, ақпа, ақсүйек, ақшамшық, алакүшік, алтыбақан, арқан аттау, арқан тартпақ, арқан тартыс, арынды арқан, асау мәстек, асық, аттамақ, ауыртаяқ, әйкел, әуетаяқ, батпырауық, белбеу соқ, белбеу тартыс, дауыстап атыңды айтам, епті жігіт, жаяу көкпар, жемекіл, жігіт қуу, жігіт ойыны, күзетшілер, күміс ілу, қамалды қорғау, қараше, қимақ, қыз қуу, лек (шөлдік), монданақ, орамал тастау, сақина жасыру, сиқырлы таяқ, тапшы, кімнің дауысы, таяқ жүгірту, тепе-теңдік, тобық, тұтқын алу, түйілген орамал, шалма, шертпек, шілдік, хал қалай?
Жол-көлік оқиғасы - бұл, кем дегенде, бір көлік құралын басқару немесе қалдыру нәтижесінде адам жарақаттануы немесе қаза болуы немесе мүліктік зиян келтірілуі салдарынан болатын апат.
Жол апатына дейін
Ең бастысы - жақындап келе жатқан қауіпті болжай білу. Жол-көлік оқиғаларының негізгі себебі - техникалық ақаулық немесе жол қозғалысының дұрыс ұйымдастырылмауы емес, жол қозғалысына қатысушылардың дұрыс емес әрекеттері. Көбінесе, бұл белгілі бір қателік емес, ауыр зардаптарға әкеледі, бірақ жағдайлардың сәйкес келуі.
Көптеген жағдайларда жол-көлік оқиғаларының психологиялық себептері бар - қандай да бір себептермен көптеген адамдар тәуекелді мінез-құлыққа құмар. Тәуекел дегеніміз - сәтсіздікке ұшыраған жағдайда адамды бұрынғыдан нашар жағдайға әкелетін әрекеттерді таңдау:
жүргізушілер берілген жағдайға сәйкес келмейтін қозғалыс жылдамдығын таңдайды;
жүргізушілер қауіпті басып озуды жасайды;
жаяу жүргіншілер жолдың жүру бөлігін нашар көрінетін жерлерден кесіп өтеді;
жаяу жүргіншілер жүретін көлік құралдарының жүріс бөлігін кесіп өтсе немесе оған тұрақта тұрған көлік құралдарының артынан кірсе;
жол ережелері әдейі ескерілмейді;
велосипедшілер жол ережелерін білмей жол бойымен қозғалады.
Бұлардың көбісі мал шаруашылығына, аңшылыққа, жаугершілікке негізделген.
Ахмет Жүнісовтың айтуынша (Фәниден бақиға дейін, - Алматы: «Қайнар», 1994), «Өзге халықтар сияқты қазақтың да ертеден қалыптасқан, атадан – балаға мұра болып жалғасып келе жатқан ұлттық ойын-сауық түрлері бар. Зер салып байқап отырсақ, ол ойын-сауықтар қазақтың ұлттық ерекшелігіне, күнделікті тұрмыс-тіршілігіне тығыз байланысты туған екен және адамға жастайынан дене тәрбиесін беруге, оны батылдыққа, ептілікке, тапқырлыққа, күштілікке, төзімділікке т.б. әдемі адамгершілік қасиеттерге баулуға бағытталған екен». Ал енді, «Қазақстан. Ұлттық энциклопедия» кітабында қазақтың ұлттық ойындарының мән-маңызы туралы былай деп жазылған: «Қазақ ұлты негізінен ұрпақ қамын басты мақсат етіп қойып, балалардың нағыз азамат болып қалыптасуына аса зор мән берген. Нәтижесінде дәстүрлі бала тәрбиесінің басты құралы ретінде ұлттық ойынды орайластырып, дамытып отырған».
1. Аңға байланысты ойындар: ақсерек-көксерек, аңшылар, аңшылар мен қояндар, кірпіше қарғу, қасқұлақ, ордағы қасқыр. 2. Малға байланысты ойындар: аларман (қойға қасқыр шапты), асау көк, бура-қотан, көксиыр, соқыртеке, түйе мен бота. 3. Түрлі заттармен ойналатын ойындар: ағаш аяқ, аққала, ақпа, ақсүйек, ақшамшық, алакүшік, алтыбақан, арқан аттау, арқан тартпақ, арқан тартыс, арынды арқан, асау мәстек, асық, аттамақ, ауыртаяқ, әйкел, әуетаяқ, батпырауық, белбеу соқ, белбеу тартыс, дауыстап атыңды айтам, епті жігіт, жаяу көкпар, жемекіл, жігіт қуу, жігіт ойыны, күзетшілер, күміс ілу, қамалды қорғау, қараше, қимақ, қыз қуу, лек (шөлдік), монданақ, орамал тастау, сақина жасыру, сиқырлы таяқ, тапшы, кімнің дауысы, таяқ жүгірту, тепе-теңдік, тобық, тұтқын алу, түйілген орамал, шалма, шертпек, шілдік, хал қалай?
Жол-көлік оқиғасы кезіндегі мінез-құлық
Жол-көлік оқиғасы - бұл, кем дегенде, бір көлік құралын басқару немесе қалдыру нәтижесінде адам жарақаттануы немесе қаза болуы немесе мүліктік зиян келтірілуі салдарынан болатын апат.
Жол апатына дейін
Ең бастысы - жақындап келе жатқан қауіпті болжай білу. Жол-көлік оқиғаларының негізгі себебі - техникалық ақаулық немесе жол қозғалысының дұрыс ұйымдастырылмауы емес, жол қозғалысына қатысушылардың дұрыс емес әрекеттері. Көбінесе, бұл белгілі бір қателік емес, ауыр зардаптарға әкеледі, бірақ жағдайлардың сәйкес келуі.
Көптеген жағдайларда жол-көлік оқиғаларының психологиялық себептері бар - қандай да бір себептермен көптеген адамдар тәуекелді мінез-құлыққа құмар. Тәуекел дегеніміз - сәтсіздікке ұшыраған жағдайда адамды бұрынғыдан нашар жағдайға әкелетін әрекеттерді таңдау:
жүргізушілер берілген жағдайға сәйкес келмейтін қозғалыс жылдамдығын таңдайды;
жүргізушілер қауіпті басып озуды жасайды;
жаяу жүргіншілер жолдың жүру бөлігін нашар көрінетін жерлерден кесіп өтеді;
жаяу жүргіншілер жүретін көлік құралдарының жүріс бөлігін кесіп өтсе немесе оған тұрақта тұрған көлік құралдарының артынан кірсе;
жол ережелері әдейі ескерілмейді;
велосипедшілер жол ережелерін білмей жол бойымен қозғалады.